ปัจจนียานุโลม

การนับจำนวนวาระในปัจจนียานุโลม

[1946] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 3 วาระ... ใน
อธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 3 วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี 3 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 3 วาระ
ในนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 3 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี 1 วาระ ในปัจฉาชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ
ในกัมมปัจจัย มี 2 วาระ ในวิปากปัจจัยมี 1 วาระ แต่ละปัจจัยต่อจากนี้
มี 1 วาระเท่านั้น ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
พึงนับอย่างนี้.
ปัจจนียานุโลมนัย จบ
ปัญหาวาระ จบ
อตีตติกะ ที่ 18 จบ

อรรถกถาอุปปันนติกะและอตีตติกะ

ใน อุปปันนติกะ และ อตีตติกะ ก็เหมือนกัน. สองบทว่า อเหตุกํ
มคฺคารมฺมณํ ในปัจจนียนัย ตรัสหมายถึงอเหตุกะ อาวัชชนจิต (คือ มโน-
ทวาราวัชชนจิต) ซึ่งมีมรรคเป็นอารมณ์ คำที่เหลือในอธิการนี้ ผู้ศึกษาพึง
ทราบตามแนวแห่งบาลี.

ใน อุปปันนติกะ และ อตีตติกะ ย่อมไม่มีปฏิจจวาระเป็นต้น
มีแต่ปัญหาวาระเท่านั้น. เพราะเหตุไร. เพราะปฏิจจวาระเป็นต้น มี
เฉพาะแต่สหชาตปัจจัยและปุเรชาตปัจจัยเท่านั้น. อนึ่ง ติกะเหล่านั้น มีธรรม
ทั้งที่เป็นอดีตและอนาคตปนกัน ก็ปัจจัยทั้งหลายที่เป็นพวกเเห่งอนันตรปัจจัย
ย่อมไม่ได้ในอุปปันนติกะนี้. เพราะเหตุไร. เพราะในอุปปันนติกะไม่มีธรรมที่
เป็นอดีต ก็ในอธิการนี้ ธรรม 2 เหล่านั้นคือธรรมที่เกิดขึ้นแล้วและธรรมที่ยังไม่
เกิดขึ้น ย่อมไม่เป็นปัจจัยโดยปัจจัยไร ๆ แก่ธรรม 2 เหล่านี้คือ ธรรมที่เกิด
แล้วและธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้น. ส่วนธรรม 2 เหล่านั้นคือธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้นและ
ที่กำลังเกิดขึ้น เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว ด้วยปัจจัย 2 คืออารัมมณ-
ปัจจัยและอุปนิสสยปัจจัย คำที่เหลือในอธิการนี้ผู้ศึกษาพึงทราบตามนัยอัน
กล่าวมาแล้วในพระบาลี.
ใน อตีตติกะ ธรรมที่เป็นปัจจุบันไม่เป็นปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่ง
แก่ธรรมที่เป็นอดีตเเละอนาคต หรือธรรมที่เป็นอดีตและอนาคต ย่อมไม่เป็น
ปัจจัยโดยปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่งแก่ธรรมที่เป็นอดีตและอนาคต ก็นิพพานย่อม
ไม่ได้โดยความเป็นปัจจัย (และ) โดยความเป็นปัจจยุบบันในติกะทั้งสองเหล่า
นี้ คำที่เหลือในอธิการนี้พึงทราบตามนัยที่กล่าวมาแล้วในบาลี.
อรรถกถาอุปปันนติกะ และอตีตติกะ จบ

19. อตีตารัมมณติกะ

ปฏิจจวาระ

อนุโลมนัย

1. เหตุปัจจัย

[1947] 1. อตีตารัมมณธรรม อาศัยอตีตารัมมณธรรม เกิด
ขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นอตีตารัมมณธรรม ฯลฯ ขันธ์ 2
อาศัยขันธ์ 2.
ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นอตีตารัมมณธรรม ฯลฯ
ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 2.
[1988] 2. อนาคตารัมมณธรรม อาศัยอนาคตารัมมณธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นอนาคตารัมมณธรรมฯลฯ ขันธ์2ฯลฯ.
[1949] 3. ปัจจุปปันนารัมมณธรรม อาศัยปัจจุปปันนา-
รัมมณธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นปัจจุปปันนารัมมณธรรม ฯลฯ ขันธ์
2 ฯลฯ.