ฌานปัจจัย. องค์ฌานที่เป็นกิริยาทั้ง 3 ภูมิ เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรม
ที่สัมปยุต และจิตตชรูปในปัญจโวการภพ. องค์ฌานที่เกิดในอรูปภพเป็น
ปัจจัยเฉพาะแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้น ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. ผู้ศึกษา
พึงทราบวินิจฉัย แม้โดยธรรมที่เป็นปัจจยุบบันในฌานปัจจัยนี้ ดังกล่าว
มาแล้วแล.
วรรณนานิทเทสแห่งฌานปัจจัย จบ

[19]

มัคคปัจจัย

วรรณนานิทเทสแห่งมัคคปัจจัย

ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัยในนิทเทสแห่ง มัคคปัจจัย ต่อไป.
บทว่า มคฺคงฺคานิ ได้แก่ องค์มรรค 12 เหล่านี้ คือ ปัญญา
วิตก สัมมาวาจา สันมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ วิริยะ สติ สมาธิ
มิจฉาทิฏฐิ มิจฉาสังกัปปะ มิจฉาวายามะ มิจฉาสมาธิ ที่เกิดขึ้นใน
จิตที่เหลือ เว้นอเหตุกจิตตปบาท. พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงยกองค์
มรรคในอเหตุกจิต (เป็นมัคคปัจจัย) เพราะความเป็นมรรคเป็นธรรมเกิด
ภายหลังแห่งเหตุ. ทรงสงเคราะห์กัมมชรูป ในบทว่า ตํ สมุฏฺฐานานํ นี้.
สมจริงดังที่พระองค์ตรัสไว้ในปัญหาวาระว่า " องค์มรรคที่เป็นวิปากา-