เมนู

[12]

ปัจฉาชาตปัจจัย

ธรรมที่ช่วยอุปการะโดยความเกิด
ภายหลัง กล่าวคือ
จิตและเจตสิกธรรมที่เกิดภายหลัง เป็นปัจจัยแก่กายนี้ที่เกิด
ก่อน ด้วยอำนาจของปัจฉาชาตปัจจัย.


วรรณนานิทเทสแห่งปัจฉาชาตปัจจัย


ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัยใน ปัจฉาชาตปัจจัยนิทเทส ต่อไป.
บทว่า ปจฺฉาชาตา ความว่า ธรรมที่เกิดภายหลังจะเป็นปัจจัยแก่
กายใด จะต้องเกิดขึ้น ในเมื่อกายนั้นเกิดขึ้นแล้วตั้งอยู่. บทว่า ปุเรชา-
ตสฺส
คือ เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เกิดก่อนกว่า อุปาทขณะของปัจจัยธรรม
เหล่านั้นล่วงเลยขณะเกิดไปถึงขณะตั้งอยู่. สองบทว่า อิมสฺส กายสฺส
คือ เป็นปัจจัยแก่กายนี้ กล่าวคือมหาภูตรูปและอุปาทายรูป ที่เกิดจาก
สมุฏฐาน 4 และสมุฏฐาน 3. ก็ในข้อนี้ คำว่า กายที่เกิดจากสมุฏฐาน 3
ผู้ศึกษาพึงทราบกายแห่งพรหมปาริสัชชา เป็นต้น เพราะไม่มีอาหารเป็น
สมุฏฐาน. นี้เป็นการอธิบายบาลีในอธิการนี้.
ก็ชื่อว่า ปัจฉาชาตปัจจัย นี้ ว่าโดยสังเขป ได้แก่ อรูปขันธ์ใน 4
ภูมิที่เหลือ เว้นอรูปวิบาก. ปัจฉาชาตปัจจัยนั้น ว่าด้วยอำนาจแห่งชาติ
มี 4 ชาติ โดยแจกเป็นกุศล อกุศล วิบาก และกิริยา. ผู้ศึกษาพึงทราบ
วินิจฉัยโดยการจำแนกด้วยประการต่าง ๆ ในปัจฉาชาตปัจจัยนี้ ดังแสดง
มาแล้ว.
ในปัจฉาชาตปัจจัยที่จำแนกได้ ดังข้าพเจ้าได้แสดงมาแล้วนี้ กุศล
ที่เกิดขึ้นในภูมิ 4 และอกุศลในปัญจโวการภพ เป็นปัจฉาชาตปัจจัยแก่

รูปกายที่มีสมุฏฐาน 4 และสมุฏฐาน 3 อันล่วงเลยอุปาทขณะ มาถึง
ฐิติขณะ. แม้ในฝ่ายวิบาก กามาวจรวิบาก และรูปาวจรวิบากที่เหลือ
เว้นวิบากที่ทำหน้าที่ปฏิสนธิ เป็นปัจฉาชาตปัจจัยโดยส่วนเดียวแก่รูปที่มี
สมุฏฐาน 4 และสมุฏฐาน 3 นั้นเอง. แม้โลกุตตรวิบากที่เกิดขึ้นใน
ปัญจโวการภพ ก็เป็นปัจฉาชาตปัจจัยแก่รูปกายนั้นเหมือนกัน. กิริยาจิต
ที่เป็นไปในภูมิ 3 เฉพาะที่เกิดขึ้นในปัญจโวการภพเท่านั้น เป็นปัจฉา-
ชาตปัจจัยแก่กาย มีประการดังกล่าวแล้ว. ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัยแม้โดย
ธรรมที่เป็นปัจจัยยุบบันในปัจฉาชาตปัจจัยนี้ ดังพรรณนามาแล้วแล.
วรรณนานิทเทสแห่งปัจฉาชาตปัจจัย จบ

[13]

อาเสวนปัจจัย

ธรรมที่ช่วยอุปการะโดยความเสพบ่อยๆ
กล่าวคือ
1. กุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม
ทั้งหลายที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอาเสวนปัจจัย
2. อกุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม
ทั้งหลายที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอาเสวนปัจจัย
3. กิริยาพยากตธรรมทั้งหลายที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่
กิริยาพยากตธรรมทั้งหลายที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอาเสวน-
ปัจจัย.