อวิคตมูลกนัย

เหมือนกับที่มีอัตถิปัจจัยเป็นมูล
นั่นเอง.
ก็ฆฏนาที่กล่าวไว้ในปัญหาวาระนี้ทั้งหมด มี 2 อย่างเท่านั้น
คือ ปกิณณกฆฏนาและสหชาตฆฏนา.
บรรดาปกิณณกฆฏนาและสหชาตฆฏนาเหล่านั้น ฆฏนาที่ท่านกล่าว
ไว้ตั้งต้นแต่ฆฏนาที่มี อารัมมณปัจจัยเป็นมูล เป็นต้นทั้งหมด ไม่รวม
สหชาตะ ชื่อ ปกิณณกฆฏนา.
ปกิณณฆฏนาเหล่านั้น แม้ในฆฏนาที่มี อารัมมณปัจจัยเป็นมูล
มี 5 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี อธิปิติปัจจัยเป็นมูล มี 6 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี อนันตรปัจจัยเป็นมูล มี 3 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี สมนันตรปัจจัยเป็นมูล มี 3 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี นิสสยปัจจัยเป็นมูล มี 10 ฆฏนา.
ในฆฏินาที่มี อุปนิสสยปัจจัยเป็นมูล มี 7 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี ปุเรชาตปัจจัยเป็นมูล มี 7 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี ปัจฉาชาตปัจจัยเป็นมูล และ อาเสวนปัจจัยเป็นมูล
มีอย่างละ 1 ฆฏนาเท่านั้น.
ในฆฏนาที่มี กัมมปัจจัยเป็นมูล มี 2 ฆฏนา.
ที่มี อาหารเป็นมูล มี 1 ฆฏนา.
ที่มี อินทริย์เป็นมูล มี 4 ฆฏนา. ที่มี วิปปยุตตปัจจัยเป็นมูล มี
9 ฆฏนา. ที่มี อัตถิปัจจัยเป็นมูล มี 19 ฆฏนา. ที่มี นัตถิปัจจัยเป็น

มูล และวิคตปัจจัยเป็นมูล มี 3 ฆฏนา. ที่มี อวิคตปัจจัยเป็นมล มี19
ฆฏนา.
ฉะนั้น ปกิณณกฆฏนาทั้งหมดจึงมี 103 ฆฏนา. ก็ ฆฏนาเหล่านี้
ทั้งหมด เรียกว่า ปกิณณกฆฏนา เพราะไม่มีการกำหนดด้วยสหชาต-
ปัจจัย.
ก็ฆฏนาที่ได้สหชาตะ ท่านเรียกว่า สหชาตฆฏนา ฆฏนาเหล่านั้น
ย่อมไม่ได้ในฆฏนาที่มีอารัมมณปัจจัยเป็นมูล ในฆฏนาที่มีอนันตรปัจจัย
สมนันตรปัจจัย อุปนิสสยปัจจัย ปุเรชาตปัจจัย ปัจฉาชาตปัจจัย อาเสวน-
ปัจจัย นัตถิปัจจัย และวิคตปัจจัยเป็นมูล เพราะว่าปัจจัยเหล่านั้นย่อม
ไม่เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่เกิดพร้อมกัน. อนึ่ง ธรรมเหล่านั้นไม่เป็นปัจจัย
แก่ธรรมที่เกิดพร้อมกัน ฉันใด ก็ย่อมไม่เป็นเหตุปัจจัย สหชาตปัจจัย
อัญญมัญญปัจจัย วิปากปัจจัย ฌานปัจจัย มัคคปัจจัย และสัมปยุตต
ปัจจัย แก่ธรรมที่ไม่ได้เกิดพร้อมกัน ฉันนั้น.
เพราะฉะนั้น ฆฏนา 24 ทั้งหมด ในฆฏนาที่มี เหตุปัจจัยเป็นมูล
จึงชื่อว่า สหชาตฆฏนา เท่านั้น.
ในฆฏนาที่มี อธิปติปัจจัยเป็นมูล มี 2 ฆฏนา.
ในฆฏนาที่มี สหชาตปัจจัยเป็นมูล มี 10 ฆฏนา.
ที่มี อัญญมัญญปัจจัยเป็นมูล มี 6 ฆฏนา.
ที่มี นิสสยปัจจัยเป็นมูล มี 10 ฆฏนา.
ที่มี กัมมปัจจัยเป็นมูล มี 9 ฆฏนา.
ที่มี วิปากปัจจัยเป็นมูล มี 5 ฆฏนา.

ที่มี อาหารปัจจัยเป็นมูล มี 33 ฆฏนา.
ที่มี อินทริยปัจจัยเป็นมูล มี 72 ฆฏนา.
ที่มี ฌานปัจจัยเป็นมูล มี 36 ฆฏนา.
ที่มี มัคคปัจจัยเป็นมูล มี 57 ฆฏนา. ที่มี สัมปยุตตปัจจัยเป็น
มูล มี 2 ฆฏนา. ที่มี วิปปยุตตปัจจัยเป็นมูล มี 4 ฆฏนา. ที่มี อัตถ-
ปัจจัยเป็นมูล มี 10 ฆฏนา. ที่มี อวิคตปัจจัยเป็นมูล มี 10 ฆฏนา
ดังนี้แล.
สหชาตฆฏนาทั้งหมดจึงมี 312 ฆฏนา.
ฆฏนา 415 ทั้งหมด คือ ปกิณณกฆฏนาข้างต้น 103 ฆฏนา
และ สหชาตฆฏนาเหล่านี้อีก 312 ฆฏนา มาแล้วในปัญหาวาระ ด้วย
ประการฉะนี้.
บรรดาปัจจัยเหล่านั้น ปัจจัยธรรมเหล่าใดไม่ปรากฏด้วยอำนาจชื่อ
แต่รู้กันได้ แม้เหล่านั้นพึงแสดงในฆฏนาทั้งหลาย ที่ท่านกล่าวไว้โดย
ทั่วไปแก่ธรรมที่เป็นวิบากและมิใช่วิบาก ตั้งแต่นัยที่มีเหตุเป็นมูลเป็นต้น
เป็นต้นไป จริงอยู่ ธรรมเหล่านี้ คือ เหตุ 2 อารมณ์ 6 อธิบดี
อาหาร 4 อินทรีย์ 20 องค์ฌาน 7 องค์มรรค 12 ชื่อว่า ปัจจัยธรรม
บรรดาธรรมเหล่านั้น ธรรมเหล่าใด ๆ เป็นกุศลโดยส่วนเดียว เป็นอกุศล
โดยส่วนเดียว วิบากของกุศลโดยส่วนเดียว วิบากของอกุศลโดยส่วนเดียว
วิบากโดยส่วนเดียว ไม่ใช่วิบากโดยส่วนเดียว บัณฑิตกำหนดธรรม
เหล่านั้น ๆ ให้ดีแล้ว พึงประกอบธรรมที่เป็นวิบาก เข้าในฆฏนาที่เป็น

วิบาก พึงประกอบธรรมที่มิใช่วิบาก เข้าในฆฏนาที่มิใช่วิบาก ตาม
สมควรที่จะประกอบได้แล.
อนุโลมคณนาในฆฏนาแห่งปัญหาวาระ จบ

ปัจจนียนัย

ปัญหาวารปัจจนียุทธาระ

เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.
กุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.
กุศลธรรม เป็นปัจจัย แก่อัพยาตธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย ด้วย
อำนาจของปัจฉชาตปัจจัย ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย.
กุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมและอัพยากตธรรม ด้วย
อำนาจของสหชาตปัจจัย.
[675] อกุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสย-
ปัจจัย.
อกุศลธรรม เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.