และอารมณ์หรือด้วยอำนาจอารมณ์. บทว่า เอกํ ในฆฏนาที่ 5 ได้แก่
อกุศลที่มีอัพยากตะเป็นมูลโดยเป็นนิสสยปัจจัย.
ผู้ศึกษาพึงทราบวิธีนับในติมูลกนัยเป็นต้น ด้วยอำนาจปัจจัยที่ได้
อยู่ในอธิการนี้ ดังพรรณนามาแล้ว. แม้ในนัยที่มีอธิปติปัจจัยเป็นมูล
ก็เหมือนกัน. แต่สำหรับข้าพเจ้าจะไม่ขอกล่าวอธิบายอย่างพิสดาร ด้วย
อำนาจอารัมมณะ อินทรีย์ และวิปากปัจจัย จะกล่าวเฉพาะที่สมควรกล่าว
ในที่นั้น ๆ เท่านั้น.

อธิปติมูลกนัย

พึงทราบวินิจฉัย ใน อธิปติมูลกนัย ต่อไป. สองบทว่า สหชาเต
สตฺต ในสหชาตปัจจัย มี 7 วาระ ได้วิสัชนา 7 วาระ คือ วิสัชนา
3 วาระ มีกุศลเป็นมูลด้วยอำนาจสหชาตาธิปติปัจจัย วิสัชนา 3 วาระ
มีอกุศลเป็นมูล, วิสัชนาอีก 1 วาระ มีอัพยากตะเป็นมูล. ก็อารัมมณธิปติ-
ปัจจัยย่อมไม่ได้สหชาตปัจจัย และสหชาตปัจจัยก็ย่อมไม่ได้อารัมมณาธิปติ-
ปัจจัย. สองบทว่า อญฺญมญฺเญ ตีณิ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 3 วาระ
คือ มีวิสัชนา 3 วาระ ด้วยอำนาจสหชาตาธิปติปัจจัยเท่านั้น. สองบทว่า
นิสฺสเย อฏฺฐ ในนิสสยปัจจัย มี 8 วาระ คือ มีกุศลเป็นมูล 3 วาระ.
มีอกุศลเป็นมูล 3 วาระ, มีอัพยากตะเป็นมูล 2 วาระ. จริงอยู่ อธิบดี
ที่เป็นอัพยากตะ ย่อมเป็นที่อาศัยแห่งอัพยากตธรรม โดยเป็นสหชาตปัจจัย
และอารัมมณปัจจัย เป็นที่อาศัยแห่งอกุศล โดยเป็นอารัมมณปัจจัยอย่าง
เดียว แต่ไม่เป็นที่อาศัยแห่งกุศลธรรมโดยประการทั้งสอง วิสัชนาที่มี