อรรถกถาอนุโลมปัจจนียนัย

เฉพาะปัจจัย 10 ปัจจัย มีนเหตุปัจจัย เป็นต้น ที่กล่าวไว้ในหนหลัง
ได้โดยเป็นปัจจนียะ ในอนุโลมปัจจนียนัยที่เหลือไม่ได้. แม้ในบรรดา
ปัจจัยที่มีได้ ซึ่งตั้งอยู่โดยอนุโลม ในเหตุปัจจัยแม้เหล่านั้น ฌานปัจจัย
และมัคคปัจจัยย่อมได้โดยเป็นปัจจนียะ. คำทั้งปวง พึงทราบด้วยอำนาจ
แห่งคำที่กล่าวแล้วในหนหลัง.
อรรถกถาอนุโลมปัจจนียนัย จบ

ปัจจนียนุโลมนัย

การนับวาระในปัจจนียานุโลมแห่งสังสัฏฐวาระ

ในอารัมมณปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
อนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ในสหชาต-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 2 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี
2 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 2 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ
ในอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 2 วาระ ในวิปากปัจจัย
มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 2 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 2 วาระ
ในฌานปัจจัย มี 2 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย
มี 2 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 2 วาระ
ในนัตถิปัจจัย มี 2 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 2 วาระ ในอวิคตปัจจัย
มี 2 วาระ.

[458] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 2
วาระ... ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี 2 วาระ.
ในทุกปัจจัย มี 2 วาระ.
[459] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย ใน
อารัมมณปัจจัย มี 2 วาระ... ในอนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ในสมนันตร-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย
มี 2 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 2 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 2 วาระ
ในอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 2 วาระ ในวิปากปัจจัย
มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 2 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 2 วาระ
ในฌานปัจจัย มี 2 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย
มี 2 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 2 วาระ
ในนัตถิปัจจัย มี 2 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 2 วาระ ในอวิคตปัจจัย
มี 2 วาระ.
[460] เพราะเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉา-
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1
วาระ ... ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี
1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ใน

สัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
ในทุกปัจจัย มี 1 วาระ.
[461] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉา-
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย นวิปากปัจจัย นมัคคปัจจัย
นวิปปยุตตปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ... ในอนันตรปัจจัย
มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ
ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1
วาระ ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1
วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
(¹เพราะนวิปากปัจจัย เพราะนมัคคปัจจัย นวิปปยุตตปัจจัย ก็
เช่นเดียวกันกับ นกัมมปัจจัย).
[462] เพราะนอธิปติปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 3 วาระ...ในอารัมมณ-
ปัจจัย มี 3 วาระ...ฯลฯ ... ในอวิคตปัจจัย มี 2 วาระ.
เพราะนอธิปติปัจจัย นเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 2
วาระ ...ในอวิคตปัจจัย มี 2 วาระ.
วาระซึ่งมี นอธิปติปัจจัยเป็นมูล พึงแจกอย่างเดียวกันกับวาระซึ่ง
มี นเหตุปัจจัยเป็นมูล โดยยึด นเหตุปัจจัย เป็นหลัก.
1. สงสัยบาลีเกิน.

[463] เพราะนปุเรชาตปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 3 วาระ ในอารัมมณ-
ปัจจัย มี 3 วาระ ฯลฯ ในอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในกัมมปัจจัย
มี 3 วาระ ในวิปากปัจจัย มี 3 วาระ.
พึงให้พิสดารต่อไปทุก ๆ บท. ในบทที่ไม่ได้เขียนไว้ มี 3 วาระ
เช่นนี้.
ในวาระซึ่งมีนปุเรชาตปัจจัยเป็นมูล พึงกระทำปัญหาในอาเสวน-
ปัจจัย และในมัคคปัจจัย อย่างละ 1 ปัญหา โดยยึดเอานเหตุปัจจัยเป็น
หลัก ส่วนที่เหลือเหมือนกับนเหตุปัจจัย.
เพราะนปัจฉาชาตปัจจัย บริบูรณ์เหมือน เพราะนอธิปติปัจจัย.
[464] เพราะนกัมมปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 3 วาระ... ในอารัมมณ-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 3
วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 3 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 3 วาระ ใน
อัญญมัญญปัจจัย มี 3 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 3 วาระ ในอุปนิสสย-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ โนอาเสวนปัจจัย มี
3 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 3 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 3 วาระ
ในฌานปัจจัย มี 3 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 3 วาระ ในสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 3
วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 3 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 3 วาระ ในอวิคต-
ปัจจัย มี 3 วาระ.
[465] เพราะนกัมมปัจจัย นเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1
วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ใน

สหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี
1 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ
ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1
วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคต-
ปัจจัย มี 1 วาระ.
[466] เพราะนกัมมปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาต-
ปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย
มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ
ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
บทที่เหลือ พึงให้พิสดารโดยอุบายนี้.
นี้เป็นการแสดงโดยย่อ.
[467] เพราะนวิปากปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 3 วาระ ฯลฯ พึง
แจกต่อไปให้บริบูรณ์. ในอวิคตปัจจัย มี 3 วาระ.

เพราะนวิปากปัจจัย นเหุตปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย
ในอารัมมณปัจจัย มี 2 วาระ... ในอนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ใน
สมนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในอัญญมัญญ-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 2 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี
2 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 2 วาระ ใน
อาหารปัจจัย มี 2 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 2 วาระ ในฌานปัจจัย
มี 2 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ
ในอัตถิปัจจัย มี 2 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 2 วาระ ในวิคตปัจจัย มี
2 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 2 วาระ.
วาระซึ่งมี นวิปากปัจจัยเป็นมูล มีข้อแตกต่างกันเพียงเท่านี้ ส่วน
ที่เหลือ เหมือนกันกับวาระซึ่งมี นเหตุปัจจัยเป็นมูล.
[468] เพราะนฌานปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ... ใน
อนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี
1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ
ในกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย
มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ
ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[469] เพราะนฌานปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปัจฉา-
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นมัคคปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1

วาระ... ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 1
วาระ ในกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหาร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี
1 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี
1 วาระ.
[470] เพราะนมัคคปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ... ใน
อนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 1
วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปากปัจจัย
มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ
ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ
ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[471] เพราะนมัคคปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาต-
ปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ... ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญ-

มัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย
มี 1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปากปัจจัย ที 1 วาระ ใน
อาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในฌานปัจจัย
มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1
วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
เพราะนมัคคปัจจัย นเหตุปัจจัย ฯลฯ แสดงโดยย่อ.
[472] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 3 วาระ... ใน
อารัมมณปัจจัย มี 3 วาระ ในอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในอันนตร-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 3 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี
3 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 3 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 3 วาระ
ในอุปนิสสยปัจจัย มี 3 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในกัมม-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในวิปากปัจจัย มี 3 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 3
วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 3 วาระ ในฌานปัจจัย มี 3 วาระ ใน
มัคคปัจจัย มี 3 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ ในอัตถิปัจจัย
มี 3 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 3 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 3 วาระ ใน
อวิคตปัจจัย มี 3 วาระ.
[473] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี
2 วาระ... ในอนันตรปัจจัย มี 2 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 2 วาระ
ในสหชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 2 วาระ ในนิสสย-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 2 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี

1 วาระ ในกัมมปัจจัย มี 2 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 2 วาระ ใน
อินทริยปัจจัย มี 2 วาระ ในฌานปัจจัย มี 2 วาระ ในมัคคปัจจัย
มี 1 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 2 วาระ
ในนัตถิปัจจัย มี 2 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 2 วาระ ในอวิคตปัจจัย
มี 2 วาระ.
[474] แม้วาระ ที่มีนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย
นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัยเป็นมูล เป็นอย่าง
เดียวกันกับวาระที่มีนเหตุปัจจัยเป็นมูล.
นกัมมปัจจัย นวิปากปัจจัย นมัคคปัจจัย
เมื่อเพิ่มมูลทั้ง 3 นี้ ก็เป็นอย่างเดียวกัน.
เพราะนวิปปยุตตปัจจัย ฯลฯ นมัคคปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย
มี 1 วาระ...ในอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในสหชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี
1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ใน
สัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
ปัจจนียานุโลมนัย จบ
สังสัฏฐวาระ จบ

อรรถกถาปัจจนียานุโลมนัย

อเหตุกโมหะเท่านั้น ย่อมได้ฌานปัจจัย และมัคคปัจจัย ในเหตุ-
ปัจจยุบบันในปัจจนียานุโลม. ธรรมเหลือย่อมไม่ได้. นกัมมปัจจัย
นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย และนปุเรชาตปัจจัย ผู้ศึกษาพึงทราบ
ว่า ย่อมได้อเหตุกจิต 8 ในนฌานปัจจัย. คำว่า อารมฺเณ เอกํ ใน
อารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ คือ อัพยากตะกับอัพยากตะ ด้วยอำนาจ
อเหตุกกิริยเจตนาในอรูป. วิสัชนาใดย่อมได้และไม่ได้โดยอุบายนี้ บัณฑิต
พึงทราบวิธีคำนวณในปัจจัยทั้งปวงด้วยอำนาจวิสัชนานั้น.
อรรถกถาปัจจนียานุโลมนัย จบ
วรรณนาแห่งสังสัฏฐวาระ จบ