[431] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเร-
ชาตปัจจัย นปัจฉชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย นวิปาก-
ปัจจัย ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ.
ปัจจนียนัย จบ

อรรถกถาปัจจนียนัย

ก็กุศลย่อมมีไม่ได้ใน ปัจจนียนัย ฉะนั้น ท่านจึงทำวิสัชนาตั้ง
แต่อกุศลเท่านั้น เป็นต้นไป. วิสัชนานั้นมีเนื้อความกระจ่างแล้วทั้งนั้น.
ก็คำว่า นเหตุยา เทฺว ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ เป็นอาทินั้นใด อัน
ท่านกล่าวไว้เพื่อการกำหนดวิสัชนาในปัจจนียนัย โดยการคำนวณ ในคำนั้น
มีการกำหนด (ปริเฉท) 3 อย่าง คือ เทฺว 2, ตีณิ 3, เอกํ 1. บัณฑิต
พึงทราบการคำนวณเพราะการเทียบเคียงปัจจัยในทุกติกะเป็นต้น ด้วย
อำนาจแห่งปริเฉทเหล่านั้น. แม้ในอธิการนี้ก็ย่อมได้เฉพาะวิสัชนาที่มีการ
คำนวณได้น้อยกว่า เพราะเทียบเคียงปัจจัยที่คำนวณได้มากกว่ากับปัจจัย
ที่คำนวณได้น้อยกว่า. ย่อมได้วิสัชนาที่มีจำนวนเท่ากัน เพราะเทียบเคียง
กับปัจจัยที่คำนวณได้เท่ากัน. ก็เพราะในวาระนี้มีอรูปธรรมเท่านั้นเป็น
ปัจจยุบบัน ฉะนั้น ท่านจึงแสดงปัจจัย 10 คือ นเหตุปัจจัย นอธิปติ-
ปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย
นวิปากปัจจัย นฌานปัจจัย นมัคคปัจจัย และนวิปปยุตตปัจจัย โดยความ
เป็นปัจจนิก. ปัจจัยที่เหลือ 14 ย่อมมีไม่ได้. แม้ในบรรดาปัจจัยที่มีได้

เหล่านั้น นกัมมปัจจัยและนวิปากปัจจัยย่อมไม่ได้ปัจจยุบบันที่เป็นวิบาก.
คำว่า นเหตุปจฺจยา นอธิปติยา เทฺว เพราะนเหตุปัจจัย ในนอธิปติ-
ปัจจัย มี 2 วาระ คือ วิสัชนา 2 ที่ได้ในนเหตุปัจจัย. แม้ในหมวด 2
แห่งวิสัชนาที่เหลือก็นัยนี้เหมือนกัน. สองบทว่า นกมฺเม เอกํ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 1 วาระ คือ อัพยากตะกับอัพยากตะ เพราะจัดอเหตุกกิริยา
เจตนาให้เป็นปัจจยุบบัน. สองบทว่า น วิปาเก เทฺว ความว่า วิสัชนา 2
ด้วยอำนาจอเหตุกโมหะและอเหตุกกิริยา. สองบทว่า นฌาเน เอกํ พึง
ทราบว่า เป็นอัพยากตะวิสัชนา ด้วยอำนาจอเหตุกปัญจวิญญาณ. สอง
บทว่า นมคฺเค เอกํ พึงทราบอัพยากตะวิสัชนาด้วยอำนาจอเหตุกวิบาก
และกิริยา. ผู้ศึกษาพึงทราบเนื้อความในการเทียบเคียงปัจจัยทั้งปวงโดย
อุบายนี้แล.
อรรถกถาปัจจนียนัย จบ

อนุโลมปัจจนียนัย

การนับวาระในอนุโลมปัจจนียะแห่งสังสัฏฐวาระ

ในนอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนปุเรชาต-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย
มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 3 วาระ
ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.