คือ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอัพยากตวิบาก และอัพยากต-
กิริยา ซึ่งเป็นอเหตุกะเกิดขึ้น ฯล ฯ ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น. ใน
อเหตุกปฏิสนธิขณะ ฯลฯ.
[408] 1. กุศลธรรม เจือกับกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะนวิปปยุตต-
ปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 เกิดขึ้น ฯลฯ ขันธ์ 2
เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
2. อกุศลธรรม เจือกับอกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะนวิปป-
ยุตตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอกุศลเกิดขึ้น ฯลฯ
ขันธ์ 2 เจือกันขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
3. อัพยากตธรรม เจือกับอัพยากตธรรมเกิดขึ้น เพราะ
นวิปปยุตตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอัพยากตวิบาก และ
อัพยากตกิริยาเกิดขึ้น ฯ ลฯ ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
นวิปปยุตตปัจจัย ไม่มีปฏิสนธิ.

การนับวาระในปัจจนียะแห่งสังสัฏฐาวาระ

ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ใน
ปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ใน

นอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 3 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.
[410] เพราะนเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ...ในนปุเร-
ชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2
วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ.
[411] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2
วาระ... ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ
ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนฌานปัจจัย
มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2
วาระ.
[412] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย ใน
นปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ... ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ใน
นกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนฌานปัจจัย
มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2
วาระ.

[413] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉา -
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ... ในนวิปาก-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี
2 วาระ.
[414] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉา-
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย ในนวิปากปัจจัย มี 1 วาระ
... ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ.
[415] เพราะนเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นกัมมปัจจัย นวิปาก-
ปัจจัย นมัคคปัจจัย ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ.
[416] เพราะนอธิปติปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ใน
นอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปาก-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1
วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.
[417] เพราะนอธิปติปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2
วาระ... ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ
ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนฌานปัจจัย
มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ.

[418] เพราะนปุเรชาตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ใน
นอเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปาก-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี
3 วาระ.
[419] เพราะนปุเรชาตปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี 2
วาระ... ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ
ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคค-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ.
นี้เป็นการแสดงโดยย่อ.
[420] เพราะนปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย ในนเหตุปัจจัย
มี 2 วาระ... ในนอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 3
วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ
ในนุวิปากปัจจัย มี 3 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคค-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.
[421] เพราะนอาเสวนปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี
2 วาระ... ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2
วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ใน

นฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตต-
ปัจจัย มี 2 วาระ.
นี้เป็นการแสดงโดยย่อ.
[422] เพราะนกัมมปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ ในนอธิปติ-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย
มี 3 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 3 วาระ
ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.
[423] เพราะนกัมมปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี 1
วาระ... ในนปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 1 วาระ
ในนอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคค-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ.
นี้เป็นการแสดงโดยย่อ.
[424] เพราะนวิปากปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉา-
ชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย
มี 3 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ.
[425] เพราะนวิปากปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเรชาต-
ปัจจัย นปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ
...ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ.

[426] เพราะนฌานปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ ในนอธิปติ-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย
มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ.
[427] เพราะนฌานปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปัจฉา-
ชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ.
[428] เพราะนมัคคปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ... ในนอธิปติ-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย
มี 1 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ
ในนวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ.
นี้เป็นการแสดงโดยย่อ.
[429] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนปัจฉา-
ชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ ในนกัมมปัจจัย
มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 3 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 3 วาระ.
[430] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี
2 วาระ... ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2
วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ.

[431] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย นปุเร-
ชาตปัจจัย นปัจฉชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย นวิปาก-
ปัจจัย ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ.
ปัจจนียนัย จบ

อรรถกถาปัจจนียนัย

ก็กุศลย่อมมีไม่ได้ใน ปัจจนียนัย ฉะนั้น ท่านจึงทำวิสัชนาตั้ง
แต่อกุศลเท่านั้น เป็นต้นไป. วิสัชนานั้นมีเนื้อความกระจ่างแล้วทั้งนั้น.
ก็คำว่า นเหตุยา เทฺว ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ เป็นอาทินั้นใด อัน
ท่านกล่าวไว้เพื่อการกำหนดวิสัชนาในปัจจนียนัย โดยการคำนวณ ในคำนั้น
มีการกำหนด (ปริเฉท) 3 อย่าง คือ เทฺว 2, ตีณิ 3, เอกํ 1. บัณฑิต
พึงทราบการคำนวณเพราะการเทียบเคียงปัจจัยในทุกติกะเป็นต้น ด้วย
อำนาจแห่งปริเฉทเหล่านั้น. แม้ในอธิการนี้ก็ย่อมได้เฉพาะวิสัชนาที่มีการ
คำนวณได้น้อยกว่า เพราะเทียบเคียงปัจจัยที่คำนวณได้มากกว่ากับปัจจัย
ที่คำนวณได้น้อยกว่า. ย่อมได้วิสัชนาที่มีจำนวนเท่ากัน เพราะเทียบเคียง
กับปัจจัยที่คำนวณได้เท่ากัน. ก็เพราะในวาระนี้มีอรูปธรรมเท่านั้นเป็น
ปัจจยุบบัน ฉะนั้น ท่านจึงแสดงปัจจัย 10 คือ นเหตุปัจจัย นอธิปติ-
ปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมมปัจจัย
นวิปากปัจจัย นฌานปัจจัย นมัคคปัจจัย และนวิปปยุตตปัจจัย โดยความ
เป็นปัจจนิก. ปัจจัยที่เหลือ 14 ย่อมมีไม่ได้. แม้ในบรรดาปัจจัยที่มีได้