ข้อความในนิสสยวาระ เหมือนข้อความในปัจจยวาระ.
ข้อความในปัจจยวาระ เหมือนข้อความในนิสสยวาระ.
นิสสยวาระ จบ

อรรถกถานิสสยวาระ

พึงทราบวินิจฉัย ในนิสสยวาระ ต่อไป. คำว่า กุสลํ ธมฺมํ
นิสฺสาย อาศัยกุศลธรรม อธิบายว่า เพราะทำกุศลธรรมให้เป็นที่อิง
อาศัย โดยอรรถว่าเป็นปัจจัย. คำที่เหลือในนิสสยวาระนี้ ผู้ศึกษาพึงทราบ
ตามนัยที่กล่าวแล้วในปัจจยวาระนั่นแล. ก็ในอวสานแห่งปัจจัยนี้ คำนี้ว่า
อันอรรถว่าปัจจยะมีความหมายเท่ากับนิสสยะ อันอรรถว่านิสสยะมีความ
หมายเท่ากับปัจจยะ ดังนี้ ท่านกล่าวไว้ เพื่อแสดงความไม่ต่างกันโดย
ใจความแห่งวาระทั้ง 2 เหล่านี้. จริงอยู่ โดยใจความวาระทั้ง 2 นี้ ไม่มี
อะไรแตกต่างกัน เหมือนปฏิจจวาระกับสหชาตวาระฉะนั้น. แม้เมื่อเป็น
อย่างนี้ท่านก็กล่าวไว้เพื่อเน้นเนื้อความของกันและกัน. จริงอยู่ ในคำมี
อาทิว่า อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สังขารเกิดเพราะอวิชชาเป็นปัจจัย พระ-
ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า ปัจจัยทั้งหลายแม้ไม่ต้องอาศัยนานักขณิกกัมม-
ปัจจัย ที่กำลังเป็นไปอยู่ก็เกิดขึ้นได้. ก็บรรดาไม้ที่ตั้งพิงกันไว้เป็นต้น
ไม้อัน หนึ่งหาได้เป็นนิสสยปัจจัยแก่ไม้อันหนึ่งไม่ เช่นเดียวกับอุปาทารูป
ก็ไม่เป็นนิสสยปัจจัยแก่มหาภูตรูปฉะนั้น. แม้วาระทั้ง 2 นี้ พระผู้มี
พระภาคเจ้าตรัสไว้เพื่อกำหนดความเป็นนิสสยปัจจัยโดยปัจจยวาระ และ

เพื่อกำหนดซึ่งความเป็นสหชาตะและปุเรชาตะ ของธรรมที่พระองค์ตรัสว่า
"ปจฺจยา" โดยนิสสยวาระ. อีกประการหนึ่ง วาระทั้งสองนี้พึงทราบว่า
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้โดยเป็นเทศนาวิลาสะ ด้วยอำนาจอัธยาศัยของ
เหล่าสัตว์ผู้จะตรัสรู้โดยประการนั้น และด้วยอำนาจพระปรีชาแตกฉาน
ในนิรุตติปฏิสัมภิทา ดังนี้.
อรรถกถานิสสยวาระ จบ

5. สังสัฏฐวาระ

อนุโลมนัย

คือ ขันธ์ เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นกุศลเกิดขึ้น, ขันธ์ 1 เจือกับ
ขันธ์ 3 เกิดขึ้น, ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
2. อกุศลธรรม เจือกับอกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตุ-
ปัจจัย
คือ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอกุศลเกิดขึ้น, ขันธ์ 1 เจือกับ
ขันธ์ 3, ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
3. อัพยากตธรรม เจือกับอัพยากตธรรมเกิดขึ้น เพราะ-
เหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอัพยากตวิบาก และอัพยากต-
กิริยาเกิดขึ้น, ขันธ์ 1 เจือกับขันธ์ 3 เกิดขึ้น, ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2
เกิดขึ้น.
ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ 3 เจือกับขันธ์ 1 ที่เป็นอัพยากตวิบาก เกิด
ขึ้น, ขันธ์ 1 เจือกับขันธ์ 3 เกิดขึ้น, ขันธ์ 2 เจือกับขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
[391] กุศลธรรม เจือกับกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะอารัมมณปัจจัย
...เพราะอธิปติปัจจัย ฯลฯ
ในอธิปติปัจจัย ไม่มีปฏิสนธิขณะ.