เมนู

16. อัพยากตธรรม อาศัยอกุศลธรรมและอัพยากตธรรม
เกิดขึ้น เพราะวิปปยุตตปัจจัย

คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอกุศลและมหาภูตรูป
ทั้งหลายเกิดขึ้น จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายเกิดขึ้น เพราะ
วิปปยุตตปัจจัย.
17. อกุศลธรรม และอัพยากตธรรม อาศัยอกุศลธรรม
และอัพยากตธรรมเกิดขึ้น เพราะวิปปยุตตปัจจัย

คือ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นอกุศลและหทยวัตถุเกิดขึ้น ฯลฯ
ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 2 และหทยวัตถุเกิดขึ้น, จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์
ทั้งหลายที่เป็นอกุศลและมหาภูตรูปทั้งหลายเกิดขึ้น, ขันธ์ทั้งหลายอาศัย
หทยวัตถุเกิดขึ้น เพราะวิปปยุตตปัจจัย, จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์
ทั้งหลายเกิดขึ้น เพราะวิปปยุตตปัจจัย.
[271] กุศลธรรม อาศัยกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะอัตถิปัจจัย ฯลฯ
ในอัตถิปัจจัย พึงจำแนกให้ครบ 17 วาระ เหมือนสหชาตปัจจัย
ในนัตถิปัจจัย และวิคตปัจจัย พึงจำแนกให้ครบ 17 วาระ
เหมือนอารัมมณปัจจัย
ในอวิคตปัจจัย พึงจำแนกวาระให้ครบ 17 วาระ เหมือนสหชาต-
ปัจจัย.

การนับวาระในอนุโลมแห่งปัจจยวาระ


[272]

ในเหตุปัจจัย มี 17 วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี 7 วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี 7 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 7 วาระ ใน

สมนันตรปัจจัย มี 7 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 17 วาระ ในอัญญ-
มัญญปัจจัย มี 7 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 17 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย
มี 7 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 7 วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี 7 วาระ
ในกัมมปัจจัย มี 17 วาระ ในวิปากปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหาร-
ปัจจัย มี 17 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 17 วาระ ในฌานปัจจัย
มี 7 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 17 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 7 วาระ
ในวิปปยุตตปัจจัย มี 17 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 17 วาระ ในนัตถิ-
ปัจจัย มี 7 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 7 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 17
วาระ.
[273] เพราะเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี 7 วาระ... ใน
อธิปติปัจจัย มี 17 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 7 วาระ ในสมนันตร-
ปัจจัย มี 7 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 17 วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย
มี 17 วาระ.
[274] เพราะเหตุปัจจัย อารัมมณปัจจัย ในอธิปติปัจจัย มี 7
วาระ (ในทุกปัจจัย มี 7 วาระ) ฯลฯ ... ในวิปากปัจจัย มี 1 วาระ
ใน อวิคตปัจจัย มี 7 วาระ.
[275] เพราะเหตุปัจจัย อารัมมณปัจจัย อธิปติปัจจัย อนันตร-
ปัจจัย สมนันตรปัจจัย สหชาตปัจจัย อัญญมัญญปัจจัย นิสสยปัจจัย
อุปนิสสยปัจจัย ปุเรชาตปัจจัย อาเสวนปัจจัย
ในกัมมปัจจัย มี 7


วาระ... ในอาหารปัจจัย มี 7 วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี 7
วาระ.
[276] เพราะเหตุปัจจัย อารัมมณปัจจัย ปุเรชาตปัจจัย
อาเสวนปัจจัย กัมมปัจจัย อาหารปัจจัย วิคตปัจจัย ในอวิคตปัจจัย

มี 7 วาระ.
[277] เพราะเหตุปัจจัย อารัมมณปัจจัย ปุเรชาตปัจจัย กัมม-
ปัจจัย วิปากปัจจัย
ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ... ในอวิคตปัจจัย มี
1 วาระ.
[278] เพราะเหตุปัจจัย อารัมมณปัจจัย ปุเรชาตปัจจัย กัมมปัจจัย
วิปากปัจจัย อาหารปัจจัย วิคตปัจจัย
ในอวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
เหตุมูลกนัย จบ

[279] เพราะอารัมมณปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 7 วาระ... ใน
อธิปติปัจจัย มี 7 วาระ ฯลฯ.
วาระที่มี อารัมมณปัจจัยเป็นมูล พึงให้พิสดารเหมือนอย่างวาระ
ที่มี เหตุปัจจัยเป็นมูล.
[280] เพราะอธิปติปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 17 วาระ
เพราะอนันตรปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 7 วาระ

เพราะสมนันตรปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 7 วาระ
เพราะสหชาตปัจจัย... เพราะอัญญมัญญปัจจัย...เพราะนิสสย-
ปัจจัย... เพราะอุปนิสสยปัจจัย... เพราะปุเรชาตปัจจัย... เพราะ
อาเสวนปัจจัย...
ในเหตุปัจจัย มี 7 วาระ ... ในอารัมมณปัจจัย มี 7
วาระ ในอธิปติปัจจัย มี 7 วาระ ในอนันตรปัจจัย มี 7 วาระ ใน
สมนันตรปัจจัย มี 7 วาระ ในสหชาตปัจจัย มี 7 วาระ ในอัญญมัญญ-
ปัจจัย มี 7 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 7 วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี
7 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 7 ราระ ในกัมมปัจจัย มี 7 วาระ ใน
อาหารปัจจัย มี 7 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 7 วาระ ในฌานปัจจัย
มี 7 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 7 วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี 7 วาระ
ในวิปปยุตตปัจจัย มี 7 วาระ ในอัตถิปัจจัย มี 7 วาระ ในนัตถิปัจจัย
มี 7 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 7 วาระ ในอวิคตปัจจัย มี 7 วาระ.
[281] เพราะกัมมปัจจัย... เพราะวิปากปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 1
วาระ... ในอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ ในอธิปติปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในสหชาตปัจจัย
มี 1 วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ
ในอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในกัมม-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในอินทริยปัจจัย มี 1
วาระ ในฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในสัมป-
ยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในอัตถิปัจจัย

มี 1 วาระ ในนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
อวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[282] เพราะอาหารปัจจัย... เพราะอินทริยปัจจัย... เพราะฌาน-
ปัจจัย... เพราะมัคคปัจจัย... เพราะสัมปยุตตปัจจัย... เพราะวิปป-
ยุตตปัจจัย... เพราะอัตถิปัจจัย... เพราะนัตถิปัจจัย... เพราะวิคต-
ปัจจัย... เพราะอวิคตปัจจัย
ในเหตุปัจจัย มี 17 วาระ... ในอารัมมณ-
ปัจจัย มี 7 วาระ ในวิคตปัจจัย มี 7 วาระ.
ปัจจยานุโลมนัย จบ

อรรถกถาปัจจยวาระ


อรรถกถาปัจจยานุโลมนัย


พึงทราบวินิจฉัยใน ปัจจยวาระ ต่อไป:-
คำว่า กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา คือ เป็นสภาพตั้งอยู่ในกุศลธรรม
อธิบายว่า ทำกุศลธรรมให้เป็นปัจจัย เพราะอรรถว่า เป็นที่อิงอาศัย.
คำว่า กุสลํ เอกํ ขนฺธํ ปจฺจยา มีคำอธิบายว่า ขันธ์ 3 ทำกุศลขันธ์ 1
ให้เป็นที่อิงอาศัยเกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย. ในทุก ๆ บท บัณฑิตพึงทราบ
ใจความโดยอุบายนี้เหมือนกัน. คำนี้ว่า ขันธ์ที่เป็นวิปากาพยากตะและ
กิริยาพยากตะ เกิดขึ้นเพราะอิงอาศัยวัตถุ. พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสด้วย
อำนาจปวัตติกาลในปัญจโวการภพ. จริงอยู่ ในปวัตติกาลในปัญจโว-
การภพ วัตถุที่เป็นปุเรชาตะเป็นนิสสยปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลาย แต่เพราะ