คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นกุศลเกิดขึ้น, ขันธ์
1 อาศัยขันธ์ 3 เกิดขึ้น ขันธ์ 2 อาศัยขันธ์ 2 เกิดขึ้น.
3. อัพยากตธรรม อาศัยอัพยากตธรรมเกิดขึ้น เพราะนวิปป-
ยุตตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ 3 อาศัยขันธ์ 1 ที่เป็นอัพยากตวิบาก และ
อัพยากตกิริยาเกิดขึ้น, ขันธ์ 1 อาศัยขันธ์ 3 เกิดขึ้น, ขันธ์ 2 อาศัย ขันธ์
2 เกิดขึ้น.
พาหิรรูป อาหารสมุฏฐานรูป อุตุสมุฏฐานรูป ฯลฯ.
สำหรับพวกอสัญญสัตว์ มหาภูตรูป 3 อาศัยมหาภูตรูป 1 เกิดขึ้น
ฯ ล ฯ กฏัตตารูป ที่เป็นอุปาทารูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลายเกิดขึ้น.
[104] อัพยากตธรรม อาศัยกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะโนนัตถิปัจจัย
...เพราะโนวิคตปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยกุศลขันธ์ทั้งหลายเกิดขึ้น.
สองปัจจัยนี้แสดงได้ 5 วาระ เหมือนกับ นอารัมมณปัจจัย.

การนับจำนวนปัจจัยในปัจจยปัจจนียนัย

ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี 9 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ใน
นสมนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ใน
นอุปนิสสยปัจจัย มี 5 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 7 วาระ ใน
นปัจฉาชาตปัจจัย มี 9 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 9 วาระ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 9 วาระ ในนอาหารปัจจัย

มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ
ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ใน
นวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคต-
ปัจจัย มี 5 วาระ.
[106] เพราะนเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ.... ใน
นอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนอุปนิสสย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย
มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ
ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1
วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ
ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[107] เพราะนเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี 1
วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี 1 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นอาเสวนปัจจัย มี 1 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 1 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ

ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[108] เพราะนเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย นอธิปติปัจจัย
นอนันตรปัจจัย นสมนันตรปัจจัย นอัญญมัญญปัจจัย นอุปนิสสย-
ปัจจัย นปุเรชาตปัจจัย นปัจฉาชาตปัจจัย นอาเสวนปัจจัย นกัมม-
ปัจจัย นวิปากปัจจัย นอาหารปัจจัย นอินทริยปัจจัย นฌานปัจจัย
นมัคคปัจจัย นสัมปยุตตปัจจัย นวิปปยุตตปัจจัย โนนัตถิปัจจัย
ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
นเหตุมูลกนัย จบ

[109] เพราะนอารัมมณปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี 5 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสย-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 5 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย
มี 5 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 5 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ
ในนวิปากปัจจัย มี 5 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริย-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ใน
โนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 5 วาระ.

[110] เพราะนอารัมมณปัจจัย นเหตุปัจจัย นอธิปติปัจจัย ใน
อนันตรปัจจัย มี 1 วาระ... ในโนอัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคต-
ปัจจัย มี 1 วาระ.
[111] เพราะนอธิปติปัจจัย ในเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ในน-
อารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย
มี 5 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 7 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 9
วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 9 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ใน
นวิปากปัจจัย มี 9 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย
มี1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3 วาระ ใน
โนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 5 วาระ.
[112] เพราะนอธิปติปัจจัย ในอารัมมณปัจจัยมี 1 วาระ... ใน
นอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญ-
มัญญปัจจัย มี 1 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาต-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 2 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ
ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.

[113] เพราะนอธิปติปัจจัย นเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย ใน
นอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย มี 1 วาระ)... ในนวิปปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1
วาระ.
[114] เพราะนอนันตรปัจจัย... เพราะนสมนันตรปัจจัย... เพราะ
นอัญญมัญญปัจจัย... เพราะนอุปนิสสยปัจจัย... แสดงเหมือนกันกับ
นอารัมมณปัจจัย (ดูข้อ 109-110).
[115] เพราะนปุเรชาตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ... ใน
นอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 7 วาระ ใน
นอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในน-
อัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 5 วาระ ในน-
ปัจฉาชาตปัจจัย มี 7 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 7 วาระ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 7 วาระ ในนอาหารปัจจัย
มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ
ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปป-
ยุตตปัจจัย มี 3 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคตปัจจัย
มี 5 วาระ.
[116] เพราะนปุเรชาตปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี
1 วาระ... ในนอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ใน

นอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในน-
อาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 2 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ
ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 1 วาระ. ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[117 ] เพราะนปุเรชาตปัจจัย นเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย ใน
นอธิปติปัจจัย มี 1 วาระ... ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุก-
ปัจจัย มี 1 วาระ) ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1
วาระ.
[118] เพราะนปัจฉาชาตปัจจัย... เพราะนอาเสวนปัจจัย ในนเหตุ-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 9
วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 5 วาระ
ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 5 วาระ ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี 7 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 9 วาระ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 9 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1
วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในน-
มัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตต-
ปัจจัย มี 3 วาร ในโนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี
5 วาระ.

[119] เพราะนอาเสวนปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี
1 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสมันนตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ใน
นปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาร ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาร ในนวิปาก-
ปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย
มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ในโน-
นัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[120] เพราะนอาเสวนปัจจัย นเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย ในน-
อธิปติปัจจัย มี 1 วาระ.... ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย
มี 1 วาระ) ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[121] เพราะนกัมมปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ... ในน-
อารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนอนันตร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญ-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย
มี 3 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 3
วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในน-
อินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย
มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3
วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.

[122] เพราะนกัมมปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี 1
วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย มี 1 วาระ) ในโน-
นัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[123] เพราะนวิปากปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ ในน-
อารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 9 วาระ ในนอนันตร-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนอัญญมัญญ-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 5 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย
มี 7 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 9 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 9
วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในน-
อินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย
มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 3
วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 5 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 5 วาระ.
[124] เพราะนวิปากปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี 1
วาระ... ในนอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ
ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในน-
ปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย
มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ

ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 2 วาระ ใน
โนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[125] เพราะนวิปากปัจจัย นเหตุปัจจัย นอารัมณปัจจัย ในน-
อธิปติปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย มี 1 วาระ) ... ในโนนัตถิปัจจัย
มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[126] เพราะนอาหารปัจจัย... เพราะนอินทริยปัจจัย... เพราะ
นฌานปัจจัย ... เพราะนมัคคปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี1 วาระ (ในทุก-
ปัจจัย มี 1 วาระ)... ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย
มี 1 วาระ.
[127] เพราะนสัมปยุตตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 1 วาระ... ใน
นอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ปัจจัยนี้เหมือนกับนอารัมมณปัจจัย... ใน
โนวิคตปัจจัย มี 5 วาระ.
[128] เพราะนวิปปยุตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย มี 2 วาระ ในน-
อารัมมณปัจจัย มี 1 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 3 วาระ ในนอนันตร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย
มี 1 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 3
วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 3 วาระ
ในนกัมมปัจจัย มี 3 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 3 วาระ ในนอาหาร-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1

วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ
ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[129] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย
มี 1 วาระ... ในนอธิปติปัจจัย มี 2 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1
วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 1 วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 1 วาระ
ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 1 วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในน-
ปัจฉาชาตปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี 2 วาระ ในนกัมม-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย มี 2 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1
วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ใน
นมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในโนนัตถิ-
ปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1 วาระ.
[130] เพราะนวิปปยุตตปัจจัย นเหตุปัจจัย นอารัมมณปัจจัย ใน
นอธิปติปัจจัย มี 1 วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย
มี 1 วาระ)... ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี 1
วาระ.
[131] เพราะโนนัตถิปัจจัย เพราะโนวิคตปัจจัย ในนเหตุปัจจัย
มี 1 วาระ... ในนอารัมมณปัจจัย มี 5 วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 5
วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี 5 วาระ ในนสมนันตรปัจจัย มี 5 วาระ
ในนอัญญมัญญปัจจัย มี 5 วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี 5 วาระ ใน

นปุเรชาตปัจจัย มี 5 วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี 5 วาระ ในน-
อาเสวนปัจจัย มี 5 วาระ ในนกัมมปัจจัย มี 1 วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี 5 วาระ ในนอาหารปัจจัย มี 1 วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี 1 วาระ
ในนฌานปัจจัย มี 1 วาระ ในนมัคคปัจจัย มี 1 วาระ ในนสัมปยุตต-
ปัจจัย มี 5 วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย
มี 5 วาระ.
[132] เพราะโนวิคตปัจจัย เหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี 1
วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี 1 วาระ (ในทุกปัจจัย มี 1 วาระ)... ใน
นวิปปยุตตปัจจัย มี 1 วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี 1 วาระ.
ปัจจยปัจจนียนัย จบ

อรรถกถาปัจจยปัจจนียนัย

ก็เพราะวิสัชนาที่ใน ปัจจยปัจจนียะ (ตรงข้ามกับปัจจัย) ย่อม
มีได้ด้วยกุศลบทที่เว้นเหตุปัจจัยแล้ว กุศลธรรมเกิดขึ้นไม่ได้ ฉะนั้น
พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงเริ่มคำว่า อกุสลํ ธมฺมํ ปฏิจฺจ เป็นอาทิ. บรรดา
บทเหล่านั้น บทว่า นเหตุปจฺจยา เป็นการปฏิเสธเหตุปัจจัย อธิบายว่า
เว้นเหตุปัจจัยแล้วก็ยังเกิดเพราะปัจจัยอื่นได้. จริงอยู่ เหตุนั้น คือ โมหะ
ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา เป็นเหตุปัจจัยเองแก่ธรรมที่สัมปยุต และรูปที่มีจิต
เป็นสมุฏฐาน. แต่เพราะไม่มีเหตุอื่นสัมปยุตด้วย จึงชื่อว่า ไม่เกิด