เมนู

พึงกระทำปัจจัยหนึ่ง ๆ ให้เป็นมูล แล้วนับจำนวนปัจจัยโดยนัย
แห่งการสาธยาย ฉะนี้แล.
อนุโลมนัย จบ

วรรณนาเนื้อความแห่งปฏิจจวาระ


อรรถกถาปัจจยานุโลมนัย


บัดนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อจะทรงละทิ้งปัญหาที่วิสัชนาไม่ได้
อย่างนี้ว่า " อกุศลธรรม อาศัยกุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
(ไม่ได้) "
เพราะกุศลธรรมกับอกุศลธรรมเป็นต้น เกิดพร้อมกันไม่ได้
แล้วแก้เฉพาะปัญหาที่วิสัชนาได้ในปัญหาทั้งหลาย ที่พระผู้มีพระภาคเจ้า
ทรงอาศัยกุศลติกะในปัณณัตติวาระ เมื่อทรงแสดงเพียงนัยได้ทรงแสดง
ไว้หาประมาณมิได้ เริ่มแต่ปัญหา 9 ข้อ ด้วยอำนาจเหตุปัจจัยเป็นต้น
จึงทรงเริ่มนิทเทสวาระแห่งปฏิจจวาระโดยนัยมีอาทิว่า " กุศลธรรม อาศัย
กุศลธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย. "

ในข้อนั้น พึงมีคำถามว่า ปัญหา 9 ข้อ ผิว่า เหตุปจฺจยา เป็น
อาทินี้ย่อมวิสัชนาไม่ได้ทั้งหมอ แล้วพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงไว้ทำไม
พระองค์ควรแสดงเฉพาะปัญหาที่วิสัชนาได้เท่านั้นมิใช่หรือ ? ตอบว่า ใช่
ควรแสดงอย่างนั้น แต่เมื่อแสดงอย่างนั้น ก็จำเป็นต้องแสดงไม่ให้รวบรัด
ในติกะ ทุกะ ติกทุกะ ติกติกะ และทุกทุกะหนึ่ง ๆ ในปัฏฐานทั้งหมด
มีติกทุกปัฏฐาน เป็นต้น. เพราะเหตุไร ? เพราะปัญหาที่มีอยู่ในกุศล-