เมนู

วรรณนานิทเทสแห่งนัตถิปัจจัย


ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัยใน นัตถิปัจจัยนิทเทส ต่อไป.
บทว่า สมนนฺตรนิรุทฺธา คือ เป็นธรรมที่ไม่มีระหว่างตนด้วยจิตตุป-
บาทอื่น ดับไปโดยลำดับด้วยดี. บทว่า ปฏุปฺปนฺนานํ แปลว่า เกิดขึ้น
เฉพาะหน้า. ด้วยบทนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมยังความที่นัตถิปัจจัย เป็น
นัตถิปัจจัย เพราะอรรถว่า ให้โอกาสแก่ธรรมที่จะเกิดภายหลังเป็นไป
จริงอยู่ เมื่อธรรมที่เกิดก่อน ไม่ให้โอกาสแก่ธรรมที่เกิดภายหลังเป็นไป
ด้วยอำนาจการที่ตนเองดับไป ความที่ธรรมในภายหลังเหล่านั้นจะเกิดขึ้น
เฉพาะหน้า ไม่พึงมี. พรรณนาบาลีในอธิการนี้เท่านี้. คำที่เหลือทั้งหมด
ผู้ศึกษาพึงทราบตามนัยที่ข้าพเจ้ากล่าวแล้วในอนันตรปัจจัยนั่นเอง.
จริงอยู่ ลักษณะของปัจจัยเท่านั้น เป็นความแปลกกันในระหว่าง
อนันตรปัจจัยกับนัตถิปัจจัยนี้. แต่ความต่างกันแห่งปัจจัยและปัจจยุบบัน
ไม่มีเลย. อนึ่ง ในปัจจัยทั้งสองนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงปัจจัย
และปัจจยุบบันโดยสรุปไว้ โดยนัยเป็นต้นว่า จักขุวิญญาณธาตุ และธรรม
ที่สัมปยุต ด้วยจักขุวิญญาณธาตุนั้นเป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ. ในที่นี้ทรงแสดง
ธรรมเหล่านั้นทั้งหมด โดยทั่ว ๆ ไป ด้วยอำนาจการดับไปและเกิดขึ้นว่า
ธรรมคือจิตและเจตสิกที่ดับไปตามลำดับด้วยดี เป็นปัจจัยแก่ธรรมคือจิต
และเจตสิกที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้า.
วรรณนานิทเทสแห่งนัตถิปัจจัย จบ

[24]

วิคตปัจจัย

ธรรมที่ช่วยอุปการะโดยความเป็นผู้ปราศ-
จากไป กล่าวคือ.
จิตและเจตสิกธรรมทั้งหลายที่ปราศจากไปแล้ว ตามลำดับด้วยดี
เป็นปัจจัยแก่ธรรมทั้งหลาย คือจิตและเจตสิกที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้า
ด้วยอำนาจของวิคตปัจจัย.


วรรณนานิทเทสแห่งวิคตปัจจัย


ใน วิคตปัจจัยนิทเทส บทว่า สมนนฺตรวิคตา คือ ปราศจากไปโดย
ลำดับด้วยดี. ด้วยบทนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมทรงแสดงว่า วิคตปัจจัยเป็น
ปัจจัยโดยภาวะที่ตนเองปราศจากไป. นัตถิปัจจัย และวิคตปัจจัยนี้ต่างกัน
เพียงพยัญชนะเท่านั้น เนื้อความไม่ต่างกันเลย.
วรรณนานิทเทสแห่งวิคตปัจจัย จบ

[25]

อวิคตปัจจัย

ธรรมที่ช่วยอุปการะโดยความเป็นผู้ยังไม่
ปราศจากไป กล่าวคือ
1. นามขันธ์ 4 เป็นปัจจัยซึ่งกันและกัน ด้วยอำนาจของ
อิวิคตปัจจัย
2. มหาภูตรูป 4 เป็นปัจจัยซึ่งกันและกัน ด้วยอำนาจของ
อวิคตปัจจัย
3. ในปฏิสนธิขณะ นามธรรมและรูปธรรมทั้งหลาย เป็น
ปัจจัยซึ่งกันและกัน ด้วยอำนาจของอวิคตปัจจัย