เมนู

อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ, อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุํ อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต’ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.…ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.…ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.…ฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ, อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุํ อทสฺสนํ คโต ปาปิมโต, ติณฺโณ โลเก วิสตฺติก’นฺติฯ โส วิสฺสตฺโถ คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ กปฺเปติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? อนาปาถคโต ภิกฺขุ ปาปิมโต’’ติ – มจฺจุราชา น ปสฺสติฯ เตนาห ภควา –

‘‘สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ, โมฆราช สทา สโต;

อตฺตานุทิฏฺฐิํ อูหจฺจ, เอวํ มจฺจุตโร สิยา;

เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติฯ

สห คาถาปริโยสานา…เป.… สตฺถา เม, ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติฯ

โมฆราชมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส ปนฺนรสโมฯ

16. ปิงฺคิยมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส

[89]

ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณ [วิวณฺโณ (สฺยา.)], [อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย]

เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ;

มาหํ นสฺสํ โมมุโห อนฺตราว [อนฺตราย (สฺยา. ก.)], อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ;

ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํฯ

ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณติฯ ชิณฺโณหมสฺมีติ ชิณฺโณ วุฑฺโฒ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต วีสวสฺสสติโก ชาติยาฯ อพโลติ ทุพฺพโล อปฺปพโล อปฺปถาโมฯ วีตวณฺโณติ วีตวณฺโณ วิคตวณฺโณ วิคจฺฉิตวณฺโณฯ ยา สา ปุริมา สุภา วณฺณนิภา สา อนฺตรหิตา, อาทีนโว ปาตุภูโตติ – ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณฯ

อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโยติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.…ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ…เป.…ฯ ปิงฺคิโยติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ…เป.… อภิลาโปติ – อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโยฯ

เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสูติ เนตฺตา อสุทฺธา อวิสุทฺธา อปริสุทฺธา อโวทาตาฯ โน ตถา จกฺขุนา รูเป ปสฺสามีติ – เนตฺตา น สุทฺธาฯ สวนํ น ผาสูติ โสตํ อสุทฺธํ อวิสุทฺธํ อปริสุทฺธํ อโวทาตํฯ โน ตถา โสเตน สทฺทํ สุโณมีติ – เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุฯ

มาหํ นสฺสํ โมมุโห อนฺตราวาติฯ มาหํ นสฺสนฺติ มาหํ นสฺส มาหํ วินสฺสํ มาหํ ปนสฺสํฯ โมมุโหติ โมหมุโห อวิชฺชาคโต อญฺญาณี อวิภาวี ทุปฺปญฺโญฯ อนฺตราวาติ ตุยฺหํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ อนญฺญาย อนธิคนฺตฺวา อวิทิตฺวา อปฺปฏิลภิตฺวา อผสฺสยิตฺวา อสจฺฉิกริตฺวา อนฺตราเยว กาลงฺกเรยฺยนฺติ – มาหํ นสฺสํ โมมุโห อนฺตราวฯ

อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญนฺติฯ ธมฺมนฺติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ, จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน, จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน, จตฺตาโร อิทฺธิปาเท, ปญฺจินฺทฺริยานิ, ปญฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺเค, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ, นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ – อาจิกฺข ธมฺมํฯ ยมหํ วิชญฺญนฺติ ยมหํ ชาเนยฺยํ อาชาเนยฺยํ วิชาเนยฺยํ ปฏิวิชาเนยฺยํ ปฏิวิชฺเฌยฺยํ อธิคจฺเฉยฺยํ ผสฺเสยฺยํ สจฺฉิกเรยฺยนฺติ – อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํฯ

ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ อิเธว ชาติชรามรณสฺส ปหานํ วูปสมํ ปฏินิสฺสคฺคํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘ชิณฺโณหมสฺมิ อพโล วีตวณฺโณ, [อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย]

เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ;

มาหํ นสฺสํ โมมุโห อนฺตราว, อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ;

ชาติชราย อิธ วิปฺปหาน’’นฺติฯ

[90]

ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน, [ปิงฺคิยาติ ภควา]

รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา;

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต, ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายฯ

ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเนติฯ รูปนฺติ จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํฯ สตฺตา รูปเหตุ รูปปฺปจฺจยา รูปการณา หญฺญนฺติ วิหญฺญนฺติ อุปหญฺญนฺติ อุปฆาติยนฺติ [อุปฆาตยนฺติ (สฺยา. ก.)]ฯ รูเป สติ วิวิธกมฺมการณา [วิวิธกมฺมกรณานิ (ก.)] กาเรนฺติฯ กสาหิปิ ตาเฬนฺติ, เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ, อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ, หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ, ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ, นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ, สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺติ, ราหุมุขมฺปิ กโรนฺติ, โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ, หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ, เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, จีรกวาสิกมฺปิ กโรนฺติ, เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺติ, พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ, กหาปณิกมฺปิ กโรนฺติ, ขาราปตจฺฉิกมฺปิ [ขาราปฏิจฺฉิกมฺปิ (ก.)] กโรนฺติ, ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺติ, ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺติ, สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ, ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺติ, อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติฯ เอวํ สตฺตา รูปเหตุ รูปปฺปจฺจยา รูปการณา หญฺญนฺติ วิหญฺญนฺติ อุปหญฺญนฺติ อุปฆาติยนฺติฯ เอวํ หญฺญมาเน วิหญฺญมาเน อุปหญฺญมาเน อุปฆาติยมาเน ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ – ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเนฯ

ปิงฺคิยาติ ภควาติฯ ปิงฺคิยาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – ปิงฺคิยาติ ภควาฯ

รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตาติฯ รุปฺปนฺตีติ รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬยนฺติ [ปีฬิยนฺติ (สฺยา. ก.)] ฆฏฺฏยนฺติ, พฺยาธิตา โทมนสฺสิตา โหนฺติฯ จกฺขุโรเคน รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ, พฺยาธิตา โทมนสฺสิตา โหนฺติฯ โสตโรเคน…เป.… กายโรเคน…เป.… ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺเสหิ รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ, พฺยาธิตา โทมนสฺสิตา โหนฺตีติ – รุปฺปนฺติ รูเปสุฯ

อถ วา, จกฺขุสฺมิํ หียมาเน หายมาเน ปริหายมาเน เวมาเน [วิหายมาเน (ก.)] วิคจฺฉมาเน อนฺตรธายมาเน รุปฺปนฺติ…เป.… โทมนสฺสิตา โหนฺติฯ โสตสฺมิํ…เป.… ฆานสฺมิํ… ชิวฺหาย… กายสฺมิํ… รูปสฺมิํ… สทฺทสฺมิํ… คนฺธสฺมิํ… รสสฺมิํ… โผฏฺฐพฺพสฺมิํ… กุลสฺมิํ… คณสฺมิํ… อาวาสสฺมิํ… ลาภสฺมิํ… ยสสฺมิํ… ปสํสาย… สุขสฺมิํ… จีวรสฺมิํ… ปิณฺฑปาตสฺมิํ… เสนาสนสฺมิํ… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺมิํ หียมาเน หายมาเน ปริหายมาเน เวมาเน วิคจฺฉมาเน อนฺตรธายมาเน รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ, พฺยาธิตา โทมนสฺสิตา โหนฺตีติ – เอวมฺปิ รุปฺปนฺติ รูเปสุฯ

ชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺฐา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จฯ ปมตฺตาติ ปมาโท วตฺตพฺโพ กายทุจฺจริเตน วา วจีทุจฺจริเตน วา มโนทุจฺจริเตน วา ปญฺจสุ กามคุเณสุ จิตฺตสฺส โวสคฺโค โวสคฺคานุปฺปทานํ กุสลานํ วา ธมฺมานํ ภาวนาย อสกฺกจฺจกิริยตา อสาตจฺจกิริยตา อนฏฺฐิตกิริยตา โอลีนวุตฺติตา นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา นิกฺขิตฺตธุรตา อนาเสวนา อภาวนา อพหุลีกมฺมํ [อพหุลิกมฺมํ (ก.)] อนธิฏฺฐานํ อนนุโยโค ปมาโทฯ โย เอวรูโป ปมาโท ปมชฺชนา ปมชฺชิตตฺตํ – อยํ วุจฺจติ ปมาโทฯ อิมินา ปมาเทน สมนฺนาคตา ชนา ปมตฺตาติ – รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตาฯ

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตติฯ ตสฺมาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอวํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน รูเปสูติ – ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิยฯ อปฺปมตฺโตติ สกฺกจฺจการี สาตจฺจการี…เป.… อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตฯ

ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายาติฯ รูปนฺติ จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํฯ ชหสฺสุ รูปนฺติ ชหสฺสุ รูปํ, ปชหสฺสุ รูปํ, วิโนเทหิ รูปํ, พฺยนฺตีกโรหิ รูปํ, อนภาวํ คเมหิ รูปํฯ

อปุนพฺภวายาติ ยถา เต รูปํ อิเธว นิรุชฺเฌยฺย, ปุนปฏิสนฺธิโก ภโว น นิพฺพตฺเตยฺย กามธาตุยา วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วา, กามภเว วา รูปภเว วา อรูปภเว วา, สญฺญาภเว วา อสญฺญาภเว วา เนวสญฺญานาสญฺญาภเว วา, เอกโวการภเว วา จตุโวการภเว วา ปญฺจโวการภเว วา, ปุน คติยา วา อุปปตฺติยา วา ปฏิสนฺธิยา วา ภเว วา สํสาเร วา วฏฺเฏ วา น ชเนยฺย น สญฺชเนยฺย น นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺย, อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย อตฺถํ คจฺเฉยฺย ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ – ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายฯ เตนาห ภควา –

‘‘ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน, [ปิงฺคิยาติ ภควา]

รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา;

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต, ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายา’’ติฯ

[91]

ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย;

น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ อมุตํ, อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเก;

อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ, ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํฯ

ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโยติ ทส ทิสาฯ

น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ อมุตํ, อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเกติ น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ อมุตํ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ อตฺตตฺโถ วา ปรตฺโถ วา อุภยตฺโถ วา ทิฏฺฐธมฺมิโก วา อตฺโถ สมฺปรายิโก วา อตฺโถ อุตฺตาโน วา อตฺโถ คมฺภีโร วา อตฺโถ คูฬฺโห วา อตฺโถ ปฏิจฺฉนฺโน วา อตฺโถ เนยฺโย วา อตฺโถ นีโต วา อตฺโถ อนวชฺโช วา อตฺโถ นิกฺกิเลโส วา อตฺโถ โวทาโน วา อตฺโถ ปรมตฺโถ วา นตฺถิ น สติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภตีติ – น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ อมุตํ, อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเกฯ

อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญนฺติฯ

ธมฺมนฺติ อาทิกลฺยาณํ…เป.… นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหิฯ ยมหํ วิชญฺญนฺติ ยมหํ ชาเนยฺยํ อาชาเนยฺยํ วิชาเนยฺยํ ปฏิวิชาเนยฺยํ ปฏิวิชฺเฌยฺยํ อธิคจฺเฉยฺยํ ผสฺเสยฺยํ สจฺฉิกเรยฺยนฺติ – อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํฯ

ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ อิเธว ชาติชรามรณสฺส ปหานํ วูปสมํ ปฏินิสฺสคฺคํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส, อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย;

น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ อมุตํ, อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเก;

อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ, ชาติชราย อิธ วิปฺปหาน’’นฺติฯ

[92]

ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโน, [ปิงฺคิยาติ ภควา]

สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเต;

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต, ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายฯ

ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโนติฯ ตณฺหาติ รูปตณฺหา…เป.… ธมฺมตณฺหาฯ ตณฺหาธิปนฺเนติ ตณฺหาธิปนฺเน [ตณฺหาย อธิปนฺเน (ก.)] ตณฺหานุเค ตณฺหานุคเต ตณฺหานุสเฏ ตณฺหาย ปนฺเน ปฏิปนฺเน อภิภูเต ปริยาทินฺนจิตฺเตฯ มนุเชติ สตฺตาธิวจนํฯ เปกฺขมาโนติ เปกฺขมาโน ทกฺขมาโน โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ – ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโนฯ ปิงฺคิยาติ ภควาติฯ ปิงฺคิยาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – ปิงฺคิยาติ ภควาฯ

สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเตติฯ

สนฺตาปชาเตติ ชาติยา สนฺตาปชาเต, ชราย สนฺตาปชาเต, พฺยาธินา สนฺตาปชาเต, มรเณน สนฺตาปชาเต, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ สนฺตาปชาเต, เนรยิเกน ทุกฺเขน สนฺตาปชาเต…เป.… ทิฏฺฐิพฺยสเนน ทุกฺเขน สนฺตาปชาเต อีติชาเต อุปทฺทวชาเต อุปสคฺคชาเตติ – สนฺตาปชาเตฯ ชรสา ปเรเตติ ชราย ผุฏฺเฐ ปเรเต สโมหิเต สมนฺนาคเตฯ ชาติยา อนุคเต ชราย อนุสเฏ พฺยาธินา อภิภูเต มรเณน อพฺภาหเต อตาเณ อเลเณ อสรเณ อสรณีภูเตติ – สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเตฯ

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตติฯ ตสฺมาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอวํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน ตณฺหายาติ – ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิยฯ อปฺปมตฺโตติ สกฺกจฺจการี…เป.… อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตฯ

ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายาติฯ ตณฺหาติ รูปตณฺหา…เป.… ธมฺมตณฺหาฯ ชหสฺสุ ตณฺหนฺติ ชหสฺสุ ตณฺหํ ปชหสฺสุ ตณฺหํ วิโนเทหิ ตณฺหํ พฺยนฺตีกโรหิ ตณฺหํ อนภาวํ คเมหิ ตณฺหํฯ อปุนพฺภวายาติ ยถา เต…เป.… ปุนปฏิสนฺธิโก ภโว น นิพฺพตฺเตยฺย กามธาตุยา วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วา, กามภเว วา รูปภเว วา อรูปภเว วา, สญฺญาภเว วา อสญฺญาภเว วา เนวสญฺญานาสญฺญาภเว วา, เอกโวการภเว วา จตุโวการภเว วา ปญฺจโวการภเว วา, ปุนคติยา วา อุปปตฺติยา วา ปฏิสนฺธิยา วา ภเว วา สํสาเร วา วฏฺเฏ วา น ชเนยฺย น สญฺชเนยฺย น นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺย, อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย อตฺถํ คจฺเฉยฺย ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ – ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายฯ เตนาห ภควา –

‘‘ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโน, [ปิงฺคิยาติ ภควา]

สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเต;

ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต, ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายา’’ติฯ

สห คาถาปริโยสานา เย เต พฺราหฺมเณน สทฺธิํ เอกจฺฉนฺทา เอกปโยคา เอกาธิปฺปายา เอกวาสนวาสิตา, เตสํ อเนกปาณสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติฯ ตสฺส จ พฺราหฺมณสฺส วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติฯ

สห ธมฺมจกฺขุสฺส ปฏิลาภา อชินชฏาวากจีรติทณฺฑกมณฺฑลุเกสา จ มสฺสู จ อนฺตรหิตา ภณฺฑุกาสายวตฺถวสโน สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน นิสินฺโน โหติ – ‘‘สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมี’’ติฯ

ปิงฺคิยมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส [สิงฺคิยปญฺหํ (ก.)] โสฬสโมฯ

17. ปารายนตฺถุติคาถานิทฺเทโส

[93] อิทมโวจ ภควา มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย, ปริจารกโสฬสานํ [ปริจาริตโสฬสนฺนํ (สฺยา. ก.)] พฺราหฺมณานํ อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสิฯ

อิทมโวจ ภควาติ อิทํ ปารายนํ อโวจฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – อิทมโวจ ภควาฯ มคเธสุ วิหรนฺโตติ มคธนามเก ชนปเท วิหรนฺโต อิริยนฺโต วตฺเตนฺโต ปาเลนฺโต ยเปนฺโต ยาเปนฺโตฯ ปาสาณเก เจติเยติ ปาสาณกเจติยํ วุจฺจติ พุทฺธาสนนฺติ – มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเยฯ ปริจารกโสฬสานํ พฺราหฺมณานนฺติ ปิงฺคิโย [สิงฺคิโย (ก.)] พฺราหฺมโณ พาวริสฺส พฺราหฺมณสฺส ปทฺโธ ปทฺธจโร ปริจารโก [ปริจาริโก (สฺยา. ก.)] สิสฺโสฯ ปิงฺคิเยน [เตน (ก.)] เต โสฬสาติ – เอวมฺปิ ปริจารกโสฬสานํ พฺราหฺมณานํฯ อถ วา, เต โสฬส พฺราหฺมณา พุทฺธสฺส ภควโต ปทฺธา ปทฺธจรา ปริจารกา สิสฺสาติ – เอวมฺปิ ปริจารกโสฬสานํ พฺราหฺมณานํฯ

อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสีติฯ อชฺฌิฏฺโฐติ อชฺฌิฏฺโฐ อชฺเฌสิโตฯ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐติ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุจฺฉิโต ปุจฺฉิโต ยาจิโต ยาจิโต อชฺเฌสิโต อชฺเฌสิโต ปสาทิโต ปสาทิโตฯ ปญฺหํ พฺยากาสีติ ปญฺหํ พฺยากาสิ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีอากาสิ ปกาเสสีติ – อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสิฯ เตเนตํ วุจฺจติ –

‘‘อิทมโวจ ภควา มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย, ปริจารกโสฬสานํ พฺราหฺมณานํ อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสี’’ติฯ