สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพติ วาทปถา วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จฯ ตสฺส วาทา จ วาทปถา จ อธิวจนานิ จ อธิวจนปถา จ นิรุตฺติ จ นิรุตฺติปถา จ ปญฺญตฺติ จ ปญฺญตฺติปถา จ อูหตา สมูหตา อุทฺธตา สมุทฺธตา อุปฺปาฏิตา สมุปฺปาฏิตา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ – สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพฯ เตนาห ภควา –

‘‘อตฺถงฺคตสฺส น ปมาณมตฺถิ, [อุปสีวาติ ภควา]

เยน นํ วชฺชุํ ตํ ตสฺส นตฺถิ;

สพฺเพสุ ธมฺเมสุ สมูหเตสุ, สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพ’’ติฯ

สห คาถาปริโยสานา เย เต พฺราหฺมเณน สทฺธิํ…เป.… ปญฺชลิโก นมสฺสมาโน นิสินฺโน โหติ – สตฺถา เม, ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติฯ

อุปสีวมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส ฉฏฺโฐฯ

7. นนฺทมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส

[46]

สนฺติ โลเก มุนโย, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํสุ;

ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺติ, อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺนํ [ชีวิเกนูปปนฺนํ (สฺยา.)] ฯ

สนฺติ โลเก มุนโยติฯ สนฺตีติ สนฺติ สํวิชฺชนฺติ อตฺถิ อุปลพฺภนฺติฯ โลเกติ อปายโลเก…เป.… อายตนโลเกฯ มุนโยติ มุนินามกา อาชีวกา นิคณฺฐา ชฏิลา ตาปสา ฯ (เทวา โลเก มุนโยติ สญฺชานนฺติ, น จ เต มุนโย) [( ) เอตฺถนฺตเร ปาโฐ นตฺถิ สฺยา. โปตฺถเก] ติฯ สนฺติ โลเก มุนโยฯ อิจฺจายสฺมา นนฺโทติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.…ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ…เป.…ฯ นนฺโทติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ…เป.… อภิลาโปติ – อิจฺจายสฺมา นนฺโทฯ

ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํสูติฯ ชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺฐา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จฯ วทนฺตีติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ตยิทํ กถํสูติ สํสยปุจฺฉา วิมติปุจฺฉา ทฺเวฬฺหกปุจฺฉา อเนกํสปุจฺฉา ‘‘เอวํ นุ โข, น นุ โข, กิํ นุ โข, กถํ นุ โข’’ติ – ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํสุฯ

ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺตีติ ฯ อฏฺฐ สมาปตฺติญาเณน วา ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วา อุเปตํ สมุเปตํ อุปาคตํ สมุปาคตํ อุปปนฺนํ สมุปปนฺนํ สมนฺนาคตํ มุนิํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺติฯ

อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺนนฺติ อุทาหุ อเนกวิวิธอติปรมทุกฺกรการิกลูขชีวิตานุโยเคน อุเปตํ สมุเปตํ อุปาคตํ สมุปาคตํ อุปปนฺนํ สมุปปนฺนํ สมนฺนาคตํ มุนิํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺนํฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘สนฺติ โลเก มุนโย, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํสุ;

ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺติ, อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺน’’นฺติฯ

[47]

น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน,

มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺติ;

วิเสนิกตฺวา [วิเสนิํกตฺวา (ก.) มหานิ. 68] อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมิฯ

น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณนาติฯ น ทิฏฺฐิยาติ น ทิฏฺฐสุทฺธิยาฯ น สุติยาติ น สุตสุทฺธิยาฯ น ญาเณนาติ นปิ อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน นปิ ปญฺจาภิญฺญาญาเณน นปิ มิจฺฉาญาเณนาติ – น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณนฯ

มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺตีติฯ

กุสลาติ เย เต ขนฺธกุสลา ธาตุกุสลา อายตนกุสลา ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลา สติปฏฺฐานกุสลา สมฺมปฺปธานกุสลา อิทฺธิปาทกุสลา อินฺทฺริยกุสลา พลกุสลา โพชฺฌงฺคกุสลา มคฺคกุสลา ผลกุสลา นิพฺพานกุสลา ทิฏฺฐสุทฺธิยา วา สุตสุทฺธิยา วา อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน วา ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วา มิจฺฉาญาเณน วา ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา อุเปตํ สมุเปตํ อุปาคตํ สมุปาคตํ อุปปนฺนํ สมุปปนฺนํ สมนฺนาคตํ มุนิํ น วทนฺติ น กเถนฺติ น ภณนฺติ น ทีปยนฺติ น โวหรนฺตีติ – มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺติฯ

วิเสนิกตฺวา อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมีติ เสนา วุจฺจติ มารเสนา, กายทุจฺจริตํ มารเสนา, วจีทุจฺจริตํ มารเสนา, มโนทุจฺจริตํ มารเสนา, ราโค มารเสนา, โทโส มารเสนา, โมโห มารเสนา, โกโธ…เป.… อุปนาโห… มกฺโข… ปฬาโส… อิสฺสา… มจฺฉริยํ… มายา… สาเฐยฺยํ… ถมฺโภ… สารมฺโภ… มาโน… อติมาโน… มโท… ปมาโท… สพฺเพ กิเลสา สพฺเพ ทุจฺจริตา สพฺเพ ทรถา สพฺเพ ปริฬาหา สพฺเพ สนฺตาปา สพฺพากุสลาภิสงฺขารา มารเสนาฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘‘กามา เต ปฐมา เสนา, ทุติยา อรติ วุจฺจติ;

ตติยา ขุปฺปิปาสา เต, จตุตฺถี ตณฺหา ปวุจฺจติฯ

‘‘ปญฺจมํ ถินมิทฺธํ เต, ฉฏฺฐา ภีรู ปวุจฺจติ;

สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต, มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺฐโม;

ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, มิจฺฉาลทฺโธ จ โย ยโสฯ

‘‘โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ อวชานาติ;

เอสา นมุจิ เต เสนา [เอสา เต นมุจิ เสนา (สฺยา. ก.) สุ. นิ. 441], กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี;

น นํ อสูโร ชินาติ, เชตฺวา จ ลภเต สุข’’นฺติฯ

ยโต จตูหิ อริยมคฺเคหิ สพฺพา จ มารเสนา สพฺเพ จ ปฏิเสนิกรา [วิเสนิํกตฺวา (ก.) มหานิ. 68] กิเลสา ชิตา จ ปราชิตา จ ภคฺคา วิปฺปลุคฺคา [วิปฺปลุคฺคตา (สฺยา.) ปสฺส มหานิ. 28] ปรมฺมุขา, เตน วุจฺจนฺติ วิเสนิกตฺวาฯ อนีฆาติ ราโค นีโฆ, โทโส นีโฆ, โมโห นีโฆ, โกโธ นีโฆ, อุปนาโห นีโฆ…เป.… สพฺพากุสลาภิสงฺขารา นีฆาฯ เยสํ เอเต นีฆา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา เต วุจฺจนฺติ อนีฆาฯ

นิราสาติ อาสา วุจฺจติ ตณฺหาฯ โย ราโค สาราโค…เป.… อวิชฺชา โลโภ อกุสลมูลํฯ เยสํ เอสา อาสา ตณฺหา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา, เต วุจฺจนฺติ นิราสา อรหนฺโต ขีณาสวาฯ วิเสนิกตฺวา อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมีติ เย เต วิเสนิกตฺวาว อนีฆา จ นิราสา จ จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺติ, เต โลเก มุนโยติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – วิเสนิกตฺวา อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมิฯ เตนาห ภควา –

‘‘น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน, มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺติ;

วิเสนิกตฺวา อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมี’’ติฯ

[48]

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

กจฺจิสฺสุ เต ภควา ตตฺถ ยตา จรนฺตา, อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส;

ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํฯ

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสติฯ เย เกจีติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทิยนวจนเมตํ – เย เกจีติฯ สมณาติ เย เกจิ อิโต พหิทฺธา ปพฺพชฺชูปคตา ปริพฺพาชกสมาปนฺนาฯ พฺราหฺมณาติ เย เกจิ โภวาทิกาติ – เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสฯ อิจฺจายสฺมา นนฺโทติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.…ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ…เป.…ฯ นนฺโทติฯ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ…เป.… อภิลาโปติ – อิจฺจายสฺมา นนฺโทฯ

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ ทิฏฺเฐนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ ; สุเตนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; ทิฏฺฐสฺสุเตนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ สีเลนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; วเตนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; สีลพฺพเตนาปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธินฺติ อเนกวิธโกตูหลมงฺคเลน [อเนกวิธวตฺต กุตูหลมงฺคเลน (สฺยา.)] สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

กจฺจิสุ เต ภควา ตตฺถ ยตา จรนฺตาติฯ กจฺจิสฺสูติ สํสยปุจฺฉา วิมติปุจฺฉา ทฺเวฬฺหกปุจฺฉา อเนกํสปุจฺฉา, ‘‘เอวํ นุ โข, น นุ โข, กิํ นุ โข, กถํ นุ โข’’ติ – กจฺจิสฺสุฯ เตติ ทิฏฺฐิคติกาฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – กจฺจิสฺสุ เต ภควาฯ ตตฺถ ยตา จรนฺตาติฯ ตตฺถาติ สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยาฯ ยตาติ ยตฺตา ปฏิยตฺตา [ยตา ปฏิยตา (สฺยา.)] คุตฺตา โคปิตา รกฺขิตา สํวุตาฯ จรนฺตาติ จรนฺตา วิหรนฺตา อิริยนฺตา วตฺเตนฺตา ปาเลนฺตา ยเปนฺตา ยาเปนฺตาติ – กจฺจิสฺสุ เต ภควา ตตฺถ ยตา จรนฺตาฯ

อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ ชาติชรามรณํ อตริํสุ อุตฺตริํสุ ปตริํสุ สมติกฺกมิํสุ วีติวตฺติํสุฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ – มาริสาติ – อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสฯ

ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตนฺติฯ ปุจฺฉามิ ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ, กถยสฺสุ เมติ ปุจฺฉามิ ตํฯ ภควาติ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติฯ

พฺรูหิ เมตนฺติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ – ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

‘‘กจฺจิสฺสุ เต ภควา ตตฺถ ยตา จรนฺตา,

อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส;

ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมต’’นฺติฯ

[49]

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [นนฺทาติ ภควา]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํ;

กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยตา จรนฺติ, นาตริํสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิฯ

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสติฯ เย เกจีติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทิยนวจนเมตํ – เย เกจีติฯ สมณาติ เย เกจิ อิโต พหิทฺธา ปพฺพชฺชูปคตา ปริพฺพาชกสมาปนฺนาฯ พฺราหฺมณาติ เย เกจิ โภวาทิกาติ – เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสฯ นนฺทาติ ภควาติฯ นนฺทาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – นนฺทาติ ภควาฯ

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ ทิฏฺเฐนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; สุเตนปิ สุทฺธิํ…เป.… ทิฏฺฐสฺสุเตนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ สีเลนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ ; วเตนปิ สุทฺธิํ…เป.… โวหรนฺติ; สีลพฺพเตนาปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธินฺติ อเนกวิธโกตูหลมงฺคเลน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยตา จรนฺตีติฯ กิญฺจาปีติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ – กิญฺจาปีติฯ เตติ ทิฏฺฐิคติกาฯ ตตฺถาติ สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยาฯ ยตาติ ยตฺตา ปฏิยตฺตา คุตฺตา โคปิตา รกฺขิตา สํวุตาฯ จรนฺตีติ จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺตีติ – กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยตา จรนฺติฯ

นาตริํสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ ชาติชรามรณํ น ตริํสุ น อุตฺตริํสุ น ปตริํสุ น สมติกฺกมิํสุ น วีติวตฺติํสุ, ชาติชรามรณา อนิกฺขนฺตา อนิสฺสฏา อนติกฺกนฺตา อสมติกฺกนฺตา อวีติวตฺตา, อนฺโตชาติชรามรเณ ปริวตฺเตนฺติ, อนฺโตสํสารปเถ ปริวตฺเตนฺติ, ชาติยา อนุคตา, ชราย อนุสฏา, พฺยาธินา อภิภูตา, มรเณน อพฺภาหตา อตาณา อเลณา อสรณา อสรณีภูตาติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – นาตริํสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิฯ เตนาห ภควา –

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [นนฺทาติ ภควา]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํ;

กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยตา จรนฺติ, นาตริํสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมี’’ติฯ

[50]

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

เต เจ มุนี พฺรูสิ อโนฆติณฺเณ, อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก;

อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส, ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํฯ

เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสติฯ เย เกจีติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทิยนวจนเมตํ – เย เกจีติฯ สมณาติ เย เกจิ อิโต พหิทฺธา ปพฺพชฺชูปคตา ปริพฺพาชกสมาปนฺนาฯ พฺราหฺมณาติ เย เกจิ โภวาทิกาติ – เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเสฯ อิจฺจายสฺมา นนฺโทติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.… อิจฺจายสฺมา นนฺโทฯ

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ ทิฏฺเฐนปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; สุเตนาปิ สุทฺธิํ…เป.… ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธินฺติ สีเลนาปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ; วเตนาปิ สุทฺธิํ…เป.… โวหรนฺติ; สีลพฺพเตนาปิ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํฯ

อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธินฺติ อเนกวิธโกตูหลมงฺคเลน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

เต เจ มุนี พฺรูสิ อโนฆติณฺเณติฯ เต เจติ ทิฏฺฐิคติเกฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ…เป.… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ พฺรูสิ อโนฆติณฺเณติ กาโมฆํ ภโวฆํ ทิฏฺโฐฆํ อวิชฺโชฆํ อติณฺเณ อนติกฺกนฺเต อสมติกฺกนฺเต อวีติวตฺเต อนฺโตชาติชรามรเณ ปริวตฺเตนฺเต อนฺโตสํสารปเถ ปริวตฺเตนฺเต ชาติยา อนุคเต ชราย อนุสเฏ พฺยาธินา อภิภูเต มรเณน อพฺภาหเต อตาเณ อเลเณ อสรเณ อสรณีภูเตฯ

พฺรูสีติ พฺรูสิ อาจิกฺขสิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวรสิ วิภชสิ อุตฺตานีกโรสิ ปกาเสสีติ – เต เจ มุนี พฺรูสิ อโนฆติณฺเณฯ

อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก, อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ อถ โก เอโส สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ชาติชรามรณํ อตริ อุตฺตริ ปตริ สมติกฺกมิ วีติวตฺตยิฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ – อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก, อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสฯ

ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตนฺติฯ ปุจฺฉามิ ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ ปสาเทมิ ตํฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติฯ พฺรูหิ เมตนฺติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ – ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํฯ

เต เจ มุนี พฺรูสิ อโนฆติณฺเณ, อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก;

อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส, ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมต’’นฺติฯ

[51]

นาหํ สพฺเพ สมณพฺราหฺมณาเส, [นนฺทาติ ภควา]

ชาติชราย นิวุตาติ พฺรูมิ;

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ, ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส [อนาสวา เย (สฺยา. ก.)] ;

เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมิฯ

นาหํ สพฺเพ สมณพฺราหฺมณาเส, นนฺทาติ ภควา ชาติชราย นิวุตาติ พฺรูมีติ นาหํ, นนฺท, สพฺเพ สมณพฺราหฺมณา ชาติชราย อาวุตา นิวุตา โอวุตา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตาติ วทามิฯ อตฺถิ เต สมณพฺราหฺมณา เยสํ ชาติ จ ชรามรณญฺจ ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – นาหํ สพฺเพ สมณพฺราหฺมณาเส นนฺทาติ ภควา ชาติชราย นิวุตาติ พฺรูมิฯ

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพนฺติ เย สพฺพา ทิฏฺฐสุทฺธิโย ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาฯ เย สพฺพา สุตสุทฺธิโย ปหาย…เป.… เย สพฺพา มุตสุทฺธิโย ปหาย, เย สพฺพา ทิฏฺฐสุตมุตสุทฺธิโย ปหาย เย สพฺพา สีลสุทฺธิโย ปหาย, เย สพฺพา วตสุทฺธิโย ปหาย, เย สพฺพา สีลพฺพตสุทฺธิโย ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ – เย สีธ ทิฏฺฐํว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพนฺติ อเนกวิธโกตูหลมงฺคเลน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ – อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํฯ

ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวา เส, เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมีติฯ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหาฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตณฺหํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา – ญาตปริญฺญาย, ตีรณปริญฺญาย, ปหานปริญฺญายฯ กตมา ญาตปริญฺญา? ตณฺหํ ชานาติ [ปชานาติ (สฺยา.) ปริชานาติ (ก.) มหานิ. 13] ‘‘อยํ รูปตณฺหา, อยํ สทฺทตณฺหา, อยํ คนฺธตณฺหา, อยํ รสตณฺหา, อยํ โผฏฺฐพฺพตณฺหา, อยํ ธมฺมตณฺหา’’ติ ชานาติ ปสฺสติ – อยํ ญาตปริญฺญาฯ

กตมา ตีรณปริญฺญา? เอวํ ญาตํ กตฺวา ตณฺหํ ตีเรติ อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต…เป.… นิสฺสรณโต ตีเรติ – อยํ ตีรณปริญฺญาฯ

กตมา ปหานปริญฺญา? เอวํ ตีรยิตฺวา ตณฺหํ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา – ‘‘โย, ภิกฺขเว, ตณฺหาย ฉนฺทราโค ตํ ปชหถฯ เอวํ สา ตณฺหา ปหีนา ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา’’ฯ อยํ ปหานปริญฺญาฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตณฺหํ อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวาฯ อนาสวาติ จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺฐาสโว, อวิชฺชาสโวฯ เยสํ อิเม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา, เต วุจฺจนฺติ อนาสวา อรหนฺโต ขีณาสวา – ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาฯ

เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมีติ เย ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวา, เต กาโมฆํ ติณฺณา ภโวฆํ ติณฺณา ทิฏฺโฐฆํ ติณฺณา อวิชฺโชฆํ ติณฺณา สพฺพสํสารปถํ ติณฺณา อุตฺติณฺณา นิตฺติณฺณา อติกฺกนฺตา สมติกฺกนฺตา วีติวตฺตาติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมิฯ เตนาห ภควา –

‘‘นาหํ สพฺเพ สมณพฺราหฺมณาเส, [นนฺทาติ ภควา]

ชาติชราย นิวุตาติ พฺรูมิ;

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ, ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส;

เต เว นรา โอฆติณฺณาติ พฺรูมี’’ติฯ

[52]

เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโน, สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีกํ;

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ, ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส;

อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติ พฺรูมิฯ

เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโนติฯ เอตนฺติ ตุยฺหํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺฐํ นนฺทามิ อภินนฺทามิ โมทามิ อนุโมทามิ อิจฺฉามิ สาทิยามิ ปตฺถยามิ ปิหยามิ อภิชปฺปามิฯ มเหสิโนติ กิํ มเหสิ ภควา? มหนฺตํ สีลกฺขนฺธํ เอสี คเวสี ปริเยสีติ มเหสิ…เป.… กหํ นราสโภติ มเหสีติ – เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโนฯ

สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีกนฺติฯ สุกิตฺติตนฺติ สุกิตฺติตํ สุอาจิกฺขิตํ [สฺวาจิกฺขิตํ (ก.)] สุเทสิตํ สุปญฺญปิตํ สุปฏฺฐปิตํ สุวิวฏํ สุวิภตฺตํ สุอุตฺตานีกตํ สุปกาสิตํฯ โคตมนูปธีกนฺติ อุปธี วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จฯ อุปธิปฺปหานํ อุปธิวูปสมํ อุปธินิสฺสคฺคํ อุปธิปฏิปฺปสฺสทฺธํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีกํฯ

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพนฺติ เย สพฺพา ทิฏฺฐสุทฺธิโย ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาฯ เย สพฺพา สุตสุทฺธิโย…เป.… เย สพฺพา มุตสุทฺธิโย… เย สพฺพา ทิฏฺฐสุตมุตสุทฺธิโย… เย สพฺพา สีลสุทฺธิโย… เย สพฺพา วตสุทฺธิโย… เย สพฺพา สีลพฺพตสุทฺธิโย ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ – เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพนฺติ อเนกวิธโกตูหลมงฺคเลน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปหาย ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ – อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํฯ

ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส, อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติ พฺรูมีติฯ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหาฯ ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตณฺหํ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา – ญาตปริญฺญาย, ตีรณปริญฺญาย [ติรณปริญฺญาย (สฺยา.)], ปหานปริญฺญายฯ กตมา ญาตปริญฺญา ? ตณฺหํ ชานาติ – อยํ รูปตณฺหา, อยํ สทฺทตณฺหา, อยํ คนฺธตณฺหา, อยํ รสตณฺหา, อยํ โผฏฺฐพฺพตณฺหา, อยํ ธมฺมตณฺหาติ ชานาติ ปสฺสติ – อยํ ญาตปริญฺญาฯ

กตมา ตีรณปริญฺญา? เอวํ ญาตํ กตฺวา ตณฺหํ ตีเรติ [ติเรติ (สฺยา.)] อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต อีติโต อุปทฺทวโต ภยโต อุปสคฺคโต จลโต ปภงฺคุโต อทฺธุวโต อตาณโต อเลณโต อสรณโต อสรณีภูตโต ริตฺตโต ตุจฺฉโต สุญฺญโต อนตฺตโต อาทีนวโต วิปริณามธมฺมโต อสารกโต อฆมูลโต วธกโต วิภวโต สาสวโต สงฺขตโต มารามิสโต ชาติธมฺมโต ชราธมฺมโต พฺยาธิธมฺมโต มรณธมฺมโต โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมโต สํกิเลสธมฺมโต สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อสฺสาทโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต ตีเรติ – อยํ ตีรณปริญฺญาฯ

กตมา ปหานปริญฺญา? เอวํ ตีรยิตฺวา ตณฺหํ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ คเมติ – อยํ ปหานปริญฺญาฯ

ตณฺหํ ปริญฺญายาติ ตณฺหํ อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวาฯ อนาสวาติ จตฺตาโร อาสวา – กามาสโว, ภวาสโว, ทิฏฺฐาสโว, อวิชฺชาสโวฯ เยสํ อิเม อาสวา ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา, เต วุจฺจนฺติ อนาสวา อรหนฺโต ขีณาสวาฯ ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส, อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติฯ พฺรูมีติ เย ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวา, อหมฺปิ เต กาโมฆํ ติณฺณา ภโวฆํ ติณฺณา ทิฏฺโฐฆํ ติณฺณา อวิชฺโชฆํ ติณฺณา สพฺพสํสารปถํ ติณฺณา อุตฺติณฺณา นิตฺติณฺณา อติกฺกนฺตา สมติกฺกนฺตา วีติวตฺตาติ พฺรูมิ วทามิติ – ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส, อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติ พฺรูมิฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘เอตาภินนฺทามิ วโจ มเหสิโน, สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีกํ;

เย สีธ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา, สีลพฺพตํ วาปิ ปหาย สพฺพํฯ

อเนกรูปมฺปิ ปหาย สพฺพํ, ตณฺหํ ปริญฺญาย อนาสวาเส;

อหมฺปิ เต โอฆติณฺณาติ พฺรูมี’’ติฯ

นนฺทมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส สตฺตโมฯ

8. เหมกมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส

[53]

เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุ, [อิจฺจายสฺมา เหมโก]

หุรํ โคตมสาสนา;

อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ, สพฺพํ ตํ อิติหีติหํ;

สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนํ, นาหํ ตตฺถ อภิรมิํฯ

เย เม ปุพฺเพ วิยากํสูติ โย จ พาวรี พฺราหฺมโณ เย จญฺเญ ตสฺส อาจริยา, เต สกํ ทิฏฺฐิํ สกํ ขนฺติํ สกํ รุจิํ สกํ ลทฺธิํ สกํ อชฺฌาสยํ สกํ อธิปฺปายํ พฺยากํสุ อาจิกฺขิํสุ เทสยิํสุ ปญฺญปิํสุ ปฏฺฐปิํสุ วิวริํสุ วิภชิํสุ อุตฺตานีอกํสุ ปกาเสสุนฺติ – เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุฯ อิจฺจายสฺมา เหมโกติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.… ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อิจฺจาติฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ…เป.…ฯ เหมโกติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ…เป.… อภิลาโปติ – อิจฺจายสฺมา เหมโกฯ

หุรํ โคตมสาสนาติ หุรํ โคตมสาสนา ปรํ โคตมสาสนา ปุเร โคตมสาสนา ปฐมตรํ โคตมสาสนา พุทฺธสาสนา ชินสาสนา ตถาคตสาสนา [ตถาคตสาสนา เทวสาสนา (ก.)] อรหนฺตสาสนาติ – หุรํ โคตมสาสนาฯ

อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสตีติ เอวํ กิร อาสิ, เอวํ กิร ภวิสฺสตีติ – อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติฯ

สพฺพํ ตํ อิติหีติหนฺติ สพฺพํ ตํ อิติหีติหํ อิติกิราย ปรํปราย ปิฏกสมฺปทาย ตกฺกเหตุ นยเหตุ อาการปริวิตกฺเกน ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา น สามํ สยมภิญฺญาตํ น อตฺตปจฺจกฺขธมฺมํ กถยิํสูติ – สพฺพํ ตํ อิติหีติหํฯ

สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนนฺติ สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนํ วิตกฺกวฑฺฒนํ สงฺกปฺปวฑฺฒนํ กามวิตกฺกวฑฺฒนํ พฺยาปาทวิตกฺกวฑฺฒนํ วิหิํสาวิตกฺกวฑฺฒนํ ญาติวิตกฺกวฑฺฒนํ ชนปทวิตกฺกวฑฺฒนํ อมราวิตกฺกวฑฺฒนํ ปรานุทยตาปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนํ ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนํ อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนนฺติ – สพฺพํ ตํ ตกฺกวฑฺฒนํฯ