เมนู

อรรถกถาปัณณัตติวาระ


ปทโสธนวาระ


บัดนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเริ่มนิทเทสวาระโดยนัยเป็นต้นว่า
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกว่า รูป ในปัญหาที่ว่า " รูปํ รูปกฺขนฺโธ
ธรรมที่ชื่อว่ารูป ชื่อว่ารูปขันธ์ ใช่ไหม ?
ดังนี้ รูปเหล่านั้นทั้งหมด
พระองค์ตรัสไว้เพื่อทรงชำระคำว่า รูปขันธ์.
คำวิสัชนาที่ว่า ปิยรูปํ สาตรูปํ รูปํ น รูปกฺขนฺโธ ปิยรูป
สาตรูป ชื่อว่ารูป ไม่ชื่อว่ารูปขันธ์
อธิบายว่า คำว่า รูปใด พระองค์
ตรัสว่า รูป ในคำนี้ว่า ปิยรูปํ สาตรูปํ รูปนั้น ชื่อว่า รูป เท่านั้น
ไม่ชื่อว่า รูปขันธ์
.
คำวิสัชนาที่ว่า รูปกฺขนฺโธ รูปญฺเจว รูปกฺขนฺโธ จ รูป
ขันธ์ชื่อว่า รูปด้วย ชื่อว่า รูปขันธ์ด้วย
อธิบายว่า ก็รูปใดเป็น
รูปขันธ์ รูปนั้นย่อมควรเพื่อที่จะกล่าวว่าเป็นรูปด้วย เป็นรูปขันธ์ด้วย.
ในปัญหาที่ว่า รูปกฺขนฺโธ รูปํ รูปขันธ์ชื่อว่ารูป ใช่ไหม ? ดังนี้
เพราะรูปขันธ์พึงกล่าวว่าเป็นรูปโดยแน่นอนเท่านั้น ฉะนั้น พระองค์
จึงตรัสว่า อามนฺตา- ใช่ พึงทราบเนื้อความในวิสัชนาทั้งหมดโดยอุบาย
นี้ ส่วนความแปลกกันมีอยู่ในที่ใด จักพรรณนาความแปลกกันนั้นใน
ที่นั้น.

ใน สัญญายมก ก่อน คำว่า " ทิฏฺฐิสญฺญา " ได้แก่ ทิฏฐิ-
สัญญา ที่มาแล้วในคำเป็นต้นว่า " ปปญฺจสญฺญา "
ใน สังขารยมก คำว่า อวเสสา สฺงขารา สังขารทั้งหลาย
ที่เหลือ
ได้แก่ สังขารที่มาแล้วในคำเป็นต้นว่า " อนิจฺจา วต สงฺขารา "
คำว่า " สังขารทั้งหลายที่เหลือ" ได้แก่ สังขตธรรมที่เหลือจากสังขาร
ขันธ์ แม้ในปฏิโลมวาระก็นัยนี้แล.
อรรถกถาปทโสธนวาระ จบ

ปทโสธนมูลจักกวาระ อนุโลม


รูปขันธมูล


[42] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่ารูปขันธ์ ใช่ไหม ?
ปิยรูป สาตรูป ชื่อว่า รูป แต่ไม่ชื่อว่ารูปขันธ์, รูปขันธ์
ชื่อว่ารูปด้วย ชื่อว่ารูปขันธ์ด้วย.
ธรรมที่ชื่อว่าขันธ์, ชื่อว่าเวทนาขันธ์ ใช่ไหม ?
ธรรมที่ชื่อว่าเวทนาขันธ์, ชื่อว่าขันธ์ด้วย ชื่อว่าเวทนาขันธ์
ด้วย, ขันธ์ที่เหลือนอกนั้นชื่อว่าขันธ์ แต่ไม่ชื่อว่าเวทนาขันธ์.
[43] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่ารูปขันธ์ ใช่ไหม ?
ปิยรูป สาตรูป ชื่อว่า รูป แต่ไม่ชื่อว่ารูปขันธ์ รูปขันธ์
ชื่อว่ารูปด้วย ชื่อว่ารูปขันธ์ด้วย.
ธรรมที่ชื่อว่าขันธ์, ชื่อว่าสัญญาขันธ์ ใช่ไหม ?
ธรรมที่ชื่อว่าสัญญาขันธ์, ชื่อว่าขันธ์ด้วย ชื่อว่าสัญญาขันธ์
ด้วย, ขันธ์ที่เหลือนอกนั้นชื่อว่าขันธ์ แต่ไม่ชื่อว่าสัญญาขันธ์.
[44] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่ารูปขันธ์ ใช่ไหม ?
ปิยรูป สาตรูป ชื่อว่า รูป แต่ไม่ชื่อว่ารูปขันธ์, รูปขันธ์
ชื่อว่ารูปด้วย ชื่อว่ารูปขันธ์ด้วย.