อรรถกถาสุทธักขันธวาระ

ใน สุทธักขันธวาระ คำถามว่า " รูปํ ขนฺโธ " ธรรมที่ชื่อว่า
รูป ชื่อว่า ขันธ์ ใช่ไหม ? ย่อมตรัสถามว่า " รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง "
ที่กล่าวว่า " รูป " รูปนั้นทั้งหมดเป็นขันธ์หรือ " ในคำถามนั้น
เพราะรูปกล่าวคือ ปิยรูปสาตรูป ก็ดี ภูตรูป และ อุปาทารูป
ทั้งหมดก็ดี ถึงการสงเคราะห์ในขันธ์ 5. เพราะฉะนั้นพระองค์จึงตรัส
รับรองว่า อามนฺตา ใช่.
ในทุติยบท ควรถามว่า " ขันธ์ทั้งหลาย ชื่อว่า รูป ใช่ไหม ? "
เพราะพระองค์ทั้งอธิบายรูปขันธ์ไว้ด้วยคำว่า รูป แล้ว ฉะนั้นจึงไม่
ทรงคำนึงถึง เมื่อจะตรัสถามด้วยอำนาจแห่งอรรถ จึงตรัสว่า ขันธ์
ทั้งหลาย ชื่อว่า รูปขันธ์ ใช่ไหม ? พึงทราบเนื้อความในบททั้งปวง
โดยอุบายนี้ แม้ในนิทเทสวาระแห่งอายตนยมกเป็นต้น ข้างหน้าก็นัยนี้.
แม้ในคำถามที่ว่า " สญฺญา สญฺญากฺขนฺโธ = ธรรมที่ชื่อว่า
สัญญา ชื่อว่าสัญญาขันธ์ ใช่ไหม ? " นี้, ทิฏฐิสัญญา ก็ดี
สัญญา ก็ดี พระองค์ตรัสว่า อามนฺตา = ใช่ เพราะความที่แห่ง
ทิฏฐิสัญญาและสัญญา แม้ทั้งหมดก็เป็นขันธ์.
แม้ในบทว่า " สงฺขารา สงฺขารกฺขนฺโธ = สังขาร ชื่อว่า
สังขารขันธ์หรือ " ก็มีนัยนี้ ชื่อว่า สังขารที่พ้นจากความเป็นขันธ์
ย่อมไม่มี.

ในปฏิโลม คำถามว่า " นรูปํ นขนฺโธ = ธรรมที่ไม่ชื่อว่า
รูป ไม่ชื่อว่าขันธ์ ใช่ไหม ? " ดังนี้ พระผู้มีพระภาคย่อมตรัสถามว่า
ธรรมชาติใดไม่ใช่รูป ธรรมชาตินั้นก็ไม่ใช่ขันธ ์ ใช่ไหม ? ก็ในวิสัชนา
ปัญหานั้นว่า " รูปํ ฐเปตฺวา อวเสสา ขนฺธา น รูปํ ขนฺธา ยกเว้น
รูปเสียแล้ว ขันธ์ทั้งหลายที่เหลือไม่ชื่อว่า รูป ชื่อว่า ขันธ์ "
อธิบายว่า ขันธ์ทั้งหลายมีเวทนาเป็นต้น อื่นจากรูปไม่ชื่อว่ารูป แต่
ชื่อว่าขันธ์.
บทว่า " รูปญฺจ ขนฺเธ จ ฐเปตฺวา อวเสสา = ยกเว้น
รูปและขันธ์ทั้งหลาย ธรรมที่เหลือ " ดังนี้ ได้แก่ บัญญัติและ
นิพพานที่พ้นจากขันธ์ห้า ในบทว่า " อวเสสา " แม้เหล่าอื่นจาก
บทนี้ก็มีนัยนี้ ด้วยประการฉะนี้.
อรรถกถาสุทธักขันธวาระ จบ

สุทธขันธมูลจักกวาระ อนุโลม

รูปขันธมูล

[77] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่าขันธ์ ใช่ไหม ?
ใช่.
ธรรมที่ชื่อว่าขันธ์, ชื่อว่าเวทนาขันธ์ ใช่ไหม ?
เวทนาขันธ์ชื่อว่าขันธ์ด้วย ชื่อว่าเวทนาขันธ์ด้วย ขันธ์ที่เหลือ
นอกนั้นชื่อว่าขันธ์ แต่ไม่ชื่อว่าเวทนาขันธ์.
[78] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่าขันธ์ ใช่ไหม ?
ใช่.
ธรรมที่ชื่อว่าขันธ์ ชื่อว่าสัญญาขันธ์ ใช่ไหม ?
สัญญาขันธ์ชื่อว่าขันธ์ด้วย ชื่อว่าสัญญาขันธ์ด้วย ขันธ์ที่เหลือ
นอกนั้นชื่อว่าขันธ์ ไม่ชื่อว่าสัญญาขันธ์.
[79] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่าขันธ์ ใช่ไหม ?
ใช่.
ธรรมที่ชื่อว่าขันธ์, ชื่อว่าสังขารขันธ์ ใช่ไหม ?
สังขารขันธ์ชื่อว่าขันธ์ด้วย ชื่อว่าสังขารขันธ์ด้วย ขันธ์ที่เหลือ
นอกนั้นชื่อว่าขันธ์ ไม่ชื่อว่าสังขารขันธ์.
[80] ธรรมที่ชื่อว่ารูป, ชื่อว่าขันธ์ ใช่ไหม ?
ใช่.