อริยมรรคมีองค์ 8 หาไม่ได้ในธรรมวินัยใดแล แม้สมณะก็หามิได้ใน
ธรรมวินัย แม้สมณะที่ 2 ก็หาไม่ได้ในธรรมวินัยนั้น แม้สมณะที่ 3
ก็หาไม่ได้ในธรรมวินัยนั้น แม้สมณะที่ 4 ก็หาไม่ได้ในธรรมวินัยนั้น ก็
อริยมรรคมีองค์ 8 หาได้ในธรรมวินัยใดแล แม้สมณะก็หาได้ในธรรม
วินัยนั้น แม้สมณะที่ 2 ฯลฯ แม้สมณะที่ 3 ฯลฯ แม้สมณะที่ 4 ก็หาได้
ในธรรมวินัยนั้น ดูก่อนสุภัททะ อริยมรรคมีองค์ 8 ย่อมหาได้ในธรรม
วินัยนี้แล สมณะย่อมหาได้ในธรรมวินัยนี้แล สมณะที่ 2 สมณะที่ 3
สมณะที่ 4 ย่อมหาได้ในธรรมวินัยนี้ ปรับปวาทโดยเจ้าลัทธิอื่น ๆ ว่าง
จากสมณะทั้งหลาย ดังนี้¹ เป็นสูตรมีอยู่จริง มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ถ้าอย่างนั้น มรรคก็มีองค์ 8 น่ะสิ.
มัคคกถา จบ

อรรถกถามัคคกถา

ว่าด้วย มรรค

บัดนี้ ชื่อว่าเรื่องมรรค. ในปัญหานั้น ชนเหล่าใดมีความเห็นผิด
ดุจลัทธินิกายมหิสาสกะทั้งหลายว่า ว่าโดยแน่นอน มรรคมีองค์ 5 เท่านั้น
เพราะอาศัยพระสูตรที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า ก็กายกรรม วจีกรรม
อาชีวะของผู้นั้นเป็นอาการหมดจดดีแล้วในกาลก่อนเทียวแล ฯลฯ ดังนี้
นั่นแหละจึงกล่าวว่า สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ ว่าเป็น
ธรรมไม่ประกอบกับจิต ดังนี้ คำถามของสกวาทีว่า มรรคมีองค์ 5 หรือ

1. ที.มหา.10/138.

โดยหมายถึงชนเหล่านั้น คำตอบรับรองเป็นของปรวาที.
ข้อว่า สัมมาวาจาเป็นองค์แห่งมรรค แต่สัมมาวาจานั้นไม่เป็น
มรรคหรือ เป็นต้น สกวาทีกล่าว ด้วยสามารถแห่งลัทธิของชนเหล่าอื่น.
จริงอยู่ ในลัทธินั้นว่า สัมมาวาจาเป็นต้นเป็นองค์แห่งมรรคแต่ไม่ใช่มรรค
เพราะความเป็นรูป ดังนี้. คำว่า สัมมาทิฏฐิเป็นองค์แห่งมรรค เป็นต้น
สกวาทีกล่าวเพื่อแสดงว่า ความที่องค์แห่งมรรคไม่เป็นมรรคหามีไม่
ดังนี้. ในพระสูตรว่า กายกรรม ฯลฯ ของบุคคลนั้นบริสุทธิ์แล้วในกาล
ก่อนเทียวแล คำนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า กายกรรม วจีกรรม
อาชีวะ เป็นอาการบริสุทธิ์แล้ว ดังนี้ ก็เพื่อแสดงซึ่งความที่ปฏิปทาอัน
กุลบุตรพึงบรรลุเป็นภาวะบริสุทธิ์แล้วว่า ชื่อว่ามัคคภาวนาย่อมมีแก่
ผู้บริสุทธิ์แล้ว มิใช่มีแก่บุคคลนอกจากนี้ ดังนี้ มิใช่ตรัสไว้เพื่อแสดงถึง
ความที่มรรคประกอบด้วยองค์ 5 โดยเว้นจากสัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ
และสัมมาอาชีวะเหล่านี้. ด้วยสูตรนั่นแหละ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า
อริยมรรคมีองค์ 8 นี้ ย่อมถึงความบริบูรณ์ด้วยภาวนาแก่บุคคลด้วย
ด้วยประการฉะนี้ ดังนี้ ส่วนพระสูตรที่สกวาทีนำมาแล้ว มีอรรถตามที่
ท่านแนะนำไว้แล้วนั่นแล.
อรรถกถามัคคกถา จบ

ญาณกถา

[1831] สกวาที ญาณโกุตตระมีวัตถุ 2 หรือ ?
ปรวาที ถูกแล้ว.
ส. โลกุตตรญาณเป็น 12 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. โลกุตตรญาณเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. โสดาปัตติมรรคเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. โสดาปัตติมรรคเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. โสดาปัตติผลเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. สกทาคามิมรรคเป็น 12 อย่าง ฯลฯ อนาคามิมรรค
ฯลฯ อรหัตมรรคเป็น 2 อย่าง หรือ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. อรหัตมรรคเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. อรหัตมรรคเป็น 12 อย่าง หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ