ขณลยมุหุตตกถา

[1617] สกวาที ขณะเป็นปรินิปผันนะ ลยะ¹ เป็นปรินิปผันนะ
มุหุตตะ เป็นปรินิปผันนะ หรือ ?
ปรวาที ถูกแล้ว.
ส. เป็นไป หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ?
ส. เป็นเวทนา ฯลฯ เป็นสัญญา ฯลฯ เป็นสังขาร ฯลฯ
เป็นวิญญาณ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1618] ป. ไม่พึงกล่าวว่า มุหุตตะเป็นปรินิปผันนะ หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
กถาวัตถุนี้มี 3 อย่าง 3 อย่างเป็นไฉน ? บุคคลพึงกล่าวกถาปรารภ
ระยะกาลส่วนอดีตว่า ระยะที่ล่วงแล้วได้เป็นแล้วอย่างนี้ ดังนี้บ้าง
พึงกล่าวกถาปรารภระยะกาลส่วนอนาคตว่า ระยะกาลส่วนอนาคตจักเป็น
อย่างนี้ ดังนี้บ้าง พึงกล่าวกถาปรารภระยะกาลปัจจุบัน ณ บัดนี้ว่า
ปัจจุบันมีอยู่ ณ บัดนี้ อย่างนี้ ดังนี้บ้าง ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กถาวัตถุ 3
อย่าง ฉะนี้แล ดังนี้ เป็นสูตรมีอยู่จริง มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. ถ้าอย่างนั้น มุหุตตะ ก็เป็นปรินิปผันนะ น่ะสิ.
ขณลยมุหุตตกถา จบ

1. ระยะเวลา 10 นิ้วเป็นขณะหนึ่ง, 10 ขณะเป็นลยะหนึ่ง, 10 ลยะเป็นขณลยะหนึ่ง, 10 ขณลยะเป็น
มุหุตตะหนึ่ง, 10 มุหุตตะเป็นขณมุหุตตะหนึ่ง. อภิธานัปปทีปิกา.

อรรถกถาขณลยมุหุตตกถา

ว่าด้วย ขณะ ลยะ มุหุตตะ

บัดนี้ ชื่อว่าเรื่องขณะ คือครั้งหนึ่ง หรือคราวหนึ่ง ลยะ คือ
ประเดี๋ยวหนึ่ง มุหุตตะ คือ ครู่หนึ่ง. แม้ในเรื่อง ขณะลยะและมุหุตตะก็
นัยนี้นั่นแหละ คือนัยเดียวกับอัทธา เพราะขณะลยะมุหุตตะเหล่านี้แม้
ทั้งหมดเป็นไวพจน์ของเวลานั่นแหละ.
อรรถกถาขณลยมุหุตตกถา จบ