สัจจกถา

[1090] สกวาที สัจจะ 4 เป็นอสังขตะ หรือ ?
ปรวาที ถูกแล้ว.
ส. ที่ต้านทานก็เป็น 4 ที่เร้นก็เป็น 4 ที่พึ่งเป็น 4 ที่หมาย
ก็เป็น 4 ฐานะอันไม่เคลื่อนก็เป็น 4 อมตะก็เป็น 4 นิพพานก็เป็น 4 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. นิพพาน ก็เป็น 4 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มีความสูงและต่ำ มีความเลวและประณีต มีความ
อุกฤษฏ์และทราม มีเขตแดน หรือความแตกต่าง หรือร่อง หรือระหว่าง
ขั้นแห่งนิพพาน 4 อย่างนั้น หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1091] ส. ทุกขสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกข์เป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. ทุกขสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกข์ทางกาย ทุกข์ทางใจ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส
อุปายาส เป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ

ส. สมุทัยสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สมุทัยเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. สมุทัยสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. กามตัณหา ภวตัณหา วิภวณหา เป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. มรรคสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มรรคเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. มรรคสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สัมมาทิฏฐิ ฯลฯ สัมมาสมาธิ เป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1092] ส. ทุกข์เป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกขสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. ทุกข์ทางกาย ทุกข์ทางใจ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส
อุปายาส เป็นสังขตะ หรือ ?

ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกขสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. สมุทัยเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สมุทัยสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา เป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สมุทัยสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. มรรคเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มรรคสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. สัมมาทิฏฐิ ฯลฯ สัมมาสมาธิ เป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มรรคสัจเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1093] ส. นิโรธสัจเป็นสังขตะ นิโรธเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว
ส. ทุกขสัจเป็นอสังขตะ หรือ ?

ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. นิโรธสัจเป็นอสังขตะ นิโรธเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สมุทัยสัจเป็นอสังขตะ สมุทัยเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. นิโรธสัจเป็นอสังขตะ นิโรธเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มรรคสัจเป็นอสังขตะ มรรคเป็นอสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1094] ส. ทุกขสัจเป็นอสังขตะ ทุกข์เป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. นิโรธสัจเป็นอสังขตะ นิโรธเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. สมุทัยสัจเป็นอสังขตะ สมุทัยเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. นิโรธสัจเป็นอสังขตะ นิโรธเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. มรรคสัจเป็นอสังขตะ มรรคเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. นิโรธสัจเป็นสังขตะ นิโรธเป็นสังขตะ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
[1095 ] ป. ไม่พึงกล่าวว่า สัจจะ 4 เป็นอสังขตะ หรือ ?

ส. ถูกแล้ว.
ป. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
4 อย่างนี้ แท้ไม่ผิด ไม่เป็นอย่างอื่น 4 อย่าง เป็นไฉน คำว่า นี้ทุกข์ นี้แท้
นี้ไม่ผิด นี้ไม่เป็นอย่างอื่น ฯลฯ คำว่า นี้ทุกขสมุทัย ฯลฯ คำว่า นี้ทุกขนิโรธ
ฯลฯ คำว่า นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา นี้แท้ นี้ไม่ผิด นี้ไม่เป็นอย่างอื่น
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย 4 อย่างนี้แล แท้ไม่ผิด ไม่เป็นอย่างอื่น ดังนี้¹ เป็น
สูตรมีอยู่จริง มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. ถ้าอย่างนั้น สัจจะ 4 ก็เป็นอสังขตะ น่ะสิ.

สัจจกถา จบ

อรรถกถาสัจจกถา

ว่าด้วย สัจจะ

บัดนี้ ชื่อว่าเรื่องสัจจะ. ในเรื่องนั้น ชนเหล่าใดมีความเห็นผิดดุจ
ลัทธิของนิกายปุพพเสลิยะทั้งหลายว่า สัจจะทั้ง 4 คือ ทุกขสัจจะ สมุทย
สัจจะ นิโรธสัจจะ และมรรคสัจจะ เป็นอสังขตะ เพราะอาศัยพระสูตรว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สัจจะ 4 อย่างนี้แท้ไม่ผิด ไม่เป็นอย่างอื่น เป็นต้น
ดังนี้ คำถามของสกวาที หมายถึงชนเหล่านั้น คำตอบรับรองเป็นของปรวาที.
ก็พึงทราบคำอธิบายปัญหานั้นว่า บรรดาทุกข์ สมุทัย และมรรคทั้งหลาย
ชื่อว่าวัตถุสัจจะ เป็นสังขตะ ลักขณสัจจะ คือนิพพาน เป็นอสังขตะ ชื่อว่า
วัตถุสัจจะย่อมไม่มีในนิโรธ นิโรธนั้นเป็นอสังขตะอย่างเดียว. เพราะฉะนั้น

1. ขุ. ป. 31/545.