นิโรธกถา

[691] ส. นิโรธ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกขนิโรธ เป็น 2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. ทุกขนิโรธ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. นิโรธสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯลฯ
ส. นิโรธสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ทุกขสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. นิโรธสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สมุทัยสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. นิโรธสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. มรรคสัจจะ เป็น 2 หรือ ?

ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. นิโรธสัจจะ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ตาณะ¹ คือที่ต้านทาน เป็น 2 หรือ ? ฯ ล ฯ
เลณะ คือที่เร้น เป็นที่ สอง หรือ. . . สรณะ คือ ที่พึ่ง เป็น 2
หรือ. . . ปรายนะ คือที่หมาย เป็น 2 หรือ. . . อัจจุตะ คือที่มั่น
เป็น 2 หรือ . . . อมตะ เป็น 2 หรือ ฯ ล ฯ นิพพาน เป็น
2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. นิพพาน เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ความสูงและต่ำ ความเลวและประณีต ความ
ยิ่งและหย่อนเขตแดน ความแตกต่าง ร่องรอย ระหว่าง แห่งนิพพาน
ทั้ง 2 หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
[692] ส. นิโรธ เป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สังขารที่ยังไม่ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา
คือโลกุตตรญาณ จะพิจารณาแล้วให้ดับได้ มิใช่
หรือ ?
1. คำว่า ตาณะ เป็นต้นนี้ เป็นไวพจน์ของ นิพพาน.

ป. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า สังขารที่ยังไม่ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่อง
พิจารณา จะพิจารณาแล้วให้ดับได้ ก็ต้องไม่
กล่าวว่า นิโรธเป็นสอง.
[693] ป. ไม่พึงกล่าวว่า นิโรธเป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ป. สังขารทั้งที่ยังไม่ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจาร-
ณา ทั้งที่ดับแล้วด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา ต่างก็ย่อยยับไปสิ้นแล้ว
มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. หากว่า สังขารทั้งที่ยังไม่ดับด้วยปัญญาเป็น
เครื่องพิจารณา ทั้งที่ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา ต่างก็ย่อยยับ
ไปสิ้นแล้ว ด้วยเหตุนั้นนะท่านจึงต้องกล่าวว่า นิโรธเป็น 2
[694] ส. นิโรธเป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สังขารที่ดับแล้วด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา
ชื่อว่าดับแล้วเพราะอาศัยอริยมรรค หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. แม้สังขารที่ยังไม่ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจาร-
ณา ก็ชื่อว่าดับแล้วเพราะอาศัยอริยมรรค หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ

[695] ส. นิโรธเป็น 2 หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สังขารที่ดับแล้วด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา
ย่อมไม่เกิดขึ้นได้อีก หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. สังขารที่มิได้ดับด้วยปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา
ก็ย่อมไม่เกิดขึ้นได้อีก หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. ถ้าอย่างนั้น ก็ไม่พึงกล่าวว่า นิโรธเป็น 2.
นิโรธกถา จบ

อรรถกถานิโรธกถา

ว่าด้วยนิโรธ

บัดนี้ ชื่อว่า เรื่องนิโรธคือความดับ. ในเรื่องนั้นชนเหล่าใด
มีความเห็นว่ารวมนิโรธทั้ง 2 คืออัปปฏิสังขานิโรธ คือการดับโดยไม่
ใช้ปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา และปฏิสังขานิโรธ คือการดับโดยใช้
ปัญญาเป็นเครื่องพิจารณา ทั้ง 2 นี้เข้าด้วยกัน จึงชื่อว่า นิโรธ-
สัจจะ ดังนี้ ดุจนิกายมหิสาสกะและนิกายอันธกะทั้งหลายในขณะนี้
สกวาทีหมายชนเหล่านั้น จึงถามว่า นิโรธเป็น 2 หรือ คำตอบ
รับรองเป็นของพระปรวาที. ในปัญหาว่า ทุกขนิโรธเป็น 2 หรือ
ปรวาทีไม่ปรารถนาทุกขสัจจะเป็น 2 เหตุใด เพราะเหตุนั้น จึงตอบ