อรรถกถามาตกา

นยมาติกา 14 นัย

พระธรรมสังคาหกาจารย์ได้กล่าวไว้ว่า ปกรณ์นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า
ทรงจำแนกไว้ 14 นัย ด้วยสามารถแห่งคำว่า " สงฺคโห อสงฺคโห " เป็นต้น
คำนั้นแม้ทั้งหมดท่านตั้งไว้ 2 อย่าง คือ โดยอุทเทส และนิทเทส. อุทเทส
แห่งธรรมมีขันธ์ เป็นต้น ชื่อว่า มาติกา.
มาติกานี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตั้งไว้ 5 อย่าง คือ นยมาติกา
อัพภันตรมาติกา นยมุขมาติกา ลักขณมาติกา และพาหิรมาติกา.
บรรดามาติกาเหล่านั้น มาติกาที่ทรงตั้งไว้ 14 บท มีคำว่า " สงฺคโห
อสงฺคโห ฯเปฯ วิปฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิตํ " นี้ ชื่อว่า นยมาติกา.
จริงอยู่ มาติกานี้พระองค์ตรัสเรียกว่า นยมาติกา ก็เพราะความที่มาติกานี้ทรง
ตั้งไว้เพื่อแสดงว่า " ธรรมทั้งหลายในธาตุกถาอันพระองค์ทรงจำแนก
ไว้แล้ว โดยนัยอันสงเคราะห์เข้ากันได้เป็นต้นนี้ " ดังนี้. นยมาติกานี้
แม้จะเรียกว่า " มูลมาติกา" ก็ควร เพราะความเป็นมูลแห่งบททั้งหลายเหล่า
นั้น.
มาติกาที่ทรงตั้งไว้ 125 บท ว่า " ปญฺจกฺขนฺธา ฯ เป ฯ มนสิกาโร "
นี้ชื่อว่า อัพภันตรมาติกา.
จริงอยู่ มาติกานี้ ท่านเรียกว่า อัพภันตรมาติกา เพราะความที่มาติกา
นี้พระองค์ไม่ตรัสไว้อย่างนี้ว่า " ธรรมสังคณีแม้ทั้งหมด เป็นมาติกาใน