อายตนปทนิทเทส

[18] จักขวายตนะ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
จักขวายตนะสงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 1 ธาตุ 1. สงเคราะห์ไม่ได้
ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 11
ธาตุ 17.
[19] โสตายตนะ ฆานายตนะ ชิวหายตนะ กายายตนะ
รูปายตนะ สัททายตนะ คันทายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ
ฯลฯ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตะ 1 ธาตุ 1 สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย ขันธ์
อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 11 ธาตุ 17.
[20] มนายตนะ ฯ ล ฯ สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 1 ธาตุ7.
สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ 4 อายตนะ 11 ธาตุ 11.
[21] ธัมมายตนะ ฯลฯ ยกเว้น นิพพาน โดยความเป็นขันธ์แล้ว
สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุ 1 สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์
อายตน ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11 ธาตุ 17.
[22] จักขวายตนะเเละโสตายตนะ ฯลฯ สงเคราะห์ได้ด้วย
ขันธ์ 1 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[23] จักขวายตนะและฆานายตนะ จักขวายตนะและชิวหา-
ยตนะ จักขวายตนะและกายายตนะ จักขวายตนะและรูปายตนะ จัก-
ขวายตนะและสัททายตนะ จักขวายตนะและคันธายตนะ จักขวาย-
ตนะและรสายตนะ จักขวายตนะและโผฏฐัพพายตนะ ฯลฯ สงเคราะห์

ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 2 ธาตุ 2 สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[24] จักขวายตนะและมนายตนะ ฯลฯ สงเคราะห์ได้ด้วย
ขันธ์ 2 อายตนะ 2 ธาตุ 8 สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ
เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 3 อายตนะ 10 ธาตุ 10.
[25] จักขวายตนะและธัมมายตนะ ฯลฯ ยกเวนนิพพานโดยความ
เป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 2 ธาตุ 2. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วย
ขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ? สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 10 ธาตุ 16.
[26] อายตนะ 12 สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
อายตนะ 12 ยกเว้นนิพพานโดยความเป็นขันธ์แล้ว สงเคราะห์ได้ด้วยขันธ์
5 อายตนะ 12 ธาตุ 18. สงเคราะห์ไม่ได้ด้วยขันธ์ อายตนะ ธาตุ เท่าไร ?
ไม่มีขันธ์ อายตนะ ธาตุ อะไร ๆ ที่สงเคราะห์ไม่ได้.

อรรถกถาอายตนปทนิทเทสเป็นต้น

ในนิทเทสทั้งหลาย มีอายตนปทนิทเทสเป็นต้น พึงทราบ
อายตนปทนิทเทส ก่อน. คำว่า " จกฺขฺวายตนํ เอเกน ขนฺเธน " ความว่า
จักขวายตนะ พึงทราบว่า นับสงเคราะห์ได้ด้วยรูปขันธ์ 1 ด้วยจักขวายตนะ 1
ด้วยจักขุธาตุ 1. แม้ในโสตายตนะเป็นต้นก็พึงทราบการนับสงเคราะห์ได้ และ
สงเคราะห์ไม่ได้ โดยนัยนี้เทียว. แต่ในคำว่า " อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวา "
นี้เพราะอสังขตะ คือ นิพพาน ชื่อว่า ธัมมายตนะ ก็ธัมมายตนะ คือ นิพพาน
นั้น ไม่ถึงซึ่งการนับสงเคราะห์ว่าเป็นขันธ์ ฉะนั้น จึงตรัสว่า " ขนฺธโต