คำว่า บุคคลย่อมไม่จุติ ไม่อุปบัติแม้ต่อจากลำดับแห่งวิญ-
ญาณ 5 นั้น คือ บุคคลมิได้จุติ มิได้อุปบัติ แม้ด้วยมโนธาตุ ต่อจาก
ลำดับแห่งวิญญาณ 5.
คำว่า บุคคลย่อมไม่หลับ ไม่ตื่น ไม่ฝัน ด้วยวิญญาณ 5 นั้น
คือ บุคคลมิได้หลับ มิได้ตื่น มิได้ฝัน ด้วยวิญญาณ 5.
คำว่า บุคคลย่อมไม่หลับ ไม่ตื่น ไม่ฝัน แม้ต่อจากลำดับ
แห่งวิญญาณ 5 นั้น คือ บุคคลมิได้หลับ มิได้ตื่น มิได้ฝัน แม้ด้วย
มโนธาตุต่อจากลำดับแห่งวิญญาณ 5.
ความรู้เรื่องวิญญาณ 5 ดังกล่าวมานี้ ชื่อว่า ปัญญาที่แสดงเรื่องของ
วิญญาณ 5 ตามความเป็นจริง. ญาณวัตถุ หมวดละ 1 ย่อมมีด้วยประการ
ฉะนี้.

ทุกนิทเทส

[803] ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่าโลกิย-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า โลกุตตรปัญญา.
ปัญญาทั้งหมด ชื่อว่า เกนจิวิญเญยยปัญญา และ เกนจินวิญเญยย-
ปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า สาสวปัญญา
ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อนาสวปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า อาสววิปป-
ยุตตสาสวปัญญา ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อาสววิปปยุตต-
อนาสวปัญญา.

ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 นั้น ชื่อว่า สัญโญ-
ชนิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อ อสัญโญชนิยปัญญา
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า สัญโญ-
ชนวิปปยุตตสัญโญชนิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า สัญโญ-
ชนวิปปยุตตอสัญโญชนิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า คันถนิยปัญญา
ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อคันถนิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า คันถวิปปยุตต-
คันถนิยปัญญา ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า คันถวิปปยุตตอคันถนิย-
ปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า โอฆนิย-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อโนฆนิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า โอฆวิปปยุตต-
โอฆนิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า โอฆวิปปยุตตอโนฆนิย-
ปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า โยคนิยปัญญา.
ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อโยคนิยปปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า โยควิปปยุตต-
โยคนิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า โยควิปปยุตตอโยคนิย-
ปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า นีวรณิย-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อนีวรณิยปัญญา.

ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า นีวรณวิปป-
ยุตตนีวรณิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า นีวรณวิปปยุตตอนี-
วรณิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า ปรามัฏฐ-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อปรามัฏฐปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า ปรามาสวิปป-
ยุตตปรามัฏฐปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า ปรามาสวิปปยุตต-
อปรามัฏฐปัญญา.
ปัญญาในวิปากธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า อุปาทินนปัญญา. ปัญญาใน
กุศลธรรมในภูมิ 3 ในกิริยาอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า
อนุปาทินนปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า อนุปาทานิย-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อนุปาทานิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า อุปาทาน-
วิปปยุตตอนุปาทานิยปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อุปาทาน-
วิปปยุตตอนุปาทานิยปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า สังกิเลสิก-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อสังกิเลสิกปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า กิเลสวิปป-
ยุตตสังกิเลสิกปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า กิเลสวิปปยุตต-
อสังกิเลสิกปัญญา.

ปัญญาอันสัมปยุตด้วยวิตก ชื่อว่า สวิตักกปัญญา. ปัญญาอัน
ปราศจากวิตก ชื่อว่า อวิตักกปัญญา.
ปัญญาอันสัมปยุตด้วยวิจาร ชื่อว่า สวิจารปัญญา. ปัญญาอัน
ปราศจาก วิจาร ชื่อว่า อวิจารปัญญา.
ปัญญาอันสัมปยุตด้วยปีติ ชื่อว่า สัปปีติกปัญญา. ปัญญาอันปราศ
จากปีติ ชื่อว่า อัปปีติกปัญญา.
ปัญญาอันสัมปยุตด้วยปีติ ชื่อว่า ปีติสหคตปัญญา ปัญญาอันปราศ
จากปีติ ชื่อว่า นปีติสหคตปัญญา.
ปัญญาอันสัมปยุตด้วยสุข ชื่อว่า สุขสหคตปัญญา ปัญญาอันปราศ
จากสุข ชื่อว่า นสุขสหคตปัญญา.
ปัญญาอันสัมปยุตด้วยอุเบกขา ชื่อว่า อุเปกขาสหคตปัญญา. ปัญญา
อันปราศจากอุเบกขา ชื่อว่า นอุเปกขาสหคตปัญญา.
ปัญญาในกามาวจรกุศลธรรมและกามาวจรอัพยากตธรรม ชื่อว่า
กามาวจรปัญญา. รูปาวจรปัญญา อรูปาวจรปัญญา อปริยาปันนปัญญา
ชื่อว่า นกามาวจรปัญญา.
ปัญญาในรูปาวจรกุศลธรรมและรูปาวจรอัพยากตธรรม ชื่อว่า รูปา-
วจรปัญญา. กามาวจรปัญญา อรูปาวจรปัญญา อปริยาปันนปัญญา ชื่อว่า
นรูปาวจรปัญญา.
ปัญญาในอรูปาวจรกุศลธรรมและอรูปาวจรอัพยากตธรรม ชื่อว่า
อรูปาวจรปัญญา. กามาวจรปัญญา รูปาวจรปัญญา อปริยาปันนปัญญา
ชื่อว่า นอรูปาวจรปัญญา.

ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า ปริยาปันน-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อปริยาปันนปัญญา.
ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า นิยยานิกปัญญา. ปัญญาในกุศล
ธรรมในภูมิ 3 ในวิปากธรรมในภูมิ 4 ในกิริยาอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า
อนิยยานิกปัญญา.
ปัญญาในมรรค 4 ชื่อว่า นิยตปัญญา ปัญญาในกุศลธรรมในภูมิ
3 ในวิปากธรรมในภูมิ 4 ในกิริยาอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า อนิยต-
ปัญญา.
ปัญญาในกุศลธรรมและอัพยากตธรรมในภูมิ 3 ชื่อว่า สอุตตร-
ปัญญา. ปัญญาในมรรค 4 ผล 4 ชื่อว่า อนุตตรปัญญา.
ในปัญญาเหล่านั้น อัตถชาปิกปัญญา เป็นไฉน ?
ปัญญาที่เป็นกิริยาอัพยากตะในกุศลธรรมในภูมิ 4 ของพระอรหันต์ ผู้
กำลังยังอภิญญาให้เกิดขึ้น ผู้กำลังยังสมาบัติให้เกิดขึ้น ชื่อว่า อัตถชาปิกปัญญา
ปัญญาที่เป็นกิริยาอัพยากตะในวิปากธรรมในภูมิ 4 ของพระอรหันต์
เมื่อขณะที่อภิญญาเกิดขึ้นแล้ว เมื่อขณะที่สมาบัติเกิดขึ้นแล้ว ชื่อว่า ชาปิตัตถ
ปัญญา.
ญาณวัตถุหมวดละ 2 ย่อมมีด้วยประการฉะนี้.

ติกนิทเทส

[804] ในญาณวัตถุหมวดละ 3 นั้น จินตามยปัญญา เป็น
ไฉน ?
ในการงานทั้งหลายที่ต้องน้อมนำไปด้วยปัญญาก็ดี ในศิลปะทั้งหลายที่
ต้องน้อมนำไปด้วยปัญญาก็ดี ในวิชาทั้งหลายที่ต้องน้อมนำไปด้วยปัญญาก็ดี