กรุณาอัปปมัญญานิทเทส

[744] ก็ภิกษุแผ่กรุณาจิตไปยังทิศหนึ่งอยู่ เป็นอย่างไร ?
ภิกษุแผ่กรุณาจิตไปยังสัตว์ทั้งปวง เหมือนบุคคลเห็นบุคคลคนหนึ่ง
ผู้ตกทุกข์ได้ยากแล้ว พึงสงสาร ฉะนั้น.
[745] ในบทเหล่านั้น กรุณา เป็นไฉน ?
การสงสาร กิริยาที่สงสาร ความสงสารในสัตว์ทั้งหลาย กรุณาเจโต-
วิมุตติ อันใด นี้เรียกว่า กรุณา.
จิต เป็นไฉน ?
จิต มโน มานัส ฯลฯ มโนวิญญาณธาตุที่สมกัน อันใด นี้เรียกว่า
จิต.
จิตนี้ สหรคต เกิดร่วม เจือปน สัมปยุต ด้วยกรุณานี้ ด้วยเหตุ
นั้น จึงเรียกว่า กรุณาจิต.
คำว่า ทิศหนึ่ง ได้แก่ทิศตะวันออก หรือทิศตะวันตก หรือทิศ
เหนือ หรือทิศใต้ หรือทิศเบื้องสูง หรือทิศเบื้องต่ำ หรือทิศเบื้องขวาง
หรือทิศต่าง ๆ.
บทว่า แผ่ไป คือ กระจายออกไป น้อมจิตไป.
บทว่า อยู่ มีอธิบายว่า สืบเนื่องกันอยู่ ประพฤติเป็นไปอยู่ รักษา
อยู่ เป็นไปอยู่ ให้เป็นไปอยู่ เที่ยวไปอยู่ พักอยู่ ด้วยเหตุนั้น จึงเรียกว่า
อยู่.
คำว่า ทิศที่ 2 ก็อย่างนั้น มีอธิบายว่า ทิศหนึ่งฉันใด ทิศที่ 2
ก็ฉันนั้น ทิศที่ 3 ก็ฉันนั้น ทิศที่ 4 ก็ฉันนั้น ทิศเบื้องสูงก็ฉันนั้น ทิศ
เบื้องต่ำก็ฉันนั้น ทิศเบื้องขวางก็ฉันนั้น ทิศต่าง ๆ ก็ฉันนั้น.