ภาวนภวนรโส มีความทำให้เกิดขึ้นและความ
เกิดขึ้นเป็นรส
กุสลากุสลาพฺยากตปจฺจุปทฏฺฐาโน มีความเป็นกุศล อกุศล
และอัพยากตะเป็นปัจจุปัฏฐาน
อุปาทานปทฏฺฐาโน มีอุปาทานเป็นปทัฏฐาน.
ธรรมมีลักษณะเป็นต้น แห่งปัจจยาการมีชาติเป็นต้น พึงทราบโดย
นัยที่กล่าวแล้วในสัจจวิภังค์นั้นแล.
พึงทราบวินิจฉัยในปัจจยาการนี้ แม้โดยลักษณะเป็นต้น ด้วยประการ
ฉะนี้.

ว่าด้วยวินิจฉัยโดยมีอย่างเดียวเป็นต้น

ในข้อว่า โดย มีอย่างเดียวเป็นต้น นี้ พึงทราบว่า อวิชชา ชื่อว่า
มีอย่างเดียว เพราะเป็นอัญญาณ (ไม่รู้) อทัสสนะ (ไม่เห็น) และโมหะ
(ความหลง) เป็นต้น. ที่ชื่อว่า มี 2 อย่าง เพราะความไม่ปฏิบัติ และความ
ปฏิบัติ อนึ่ง เพราะเป็นสังขาร และอสังขาร ที่ชื่อว่า มี 3 อย่าง เพราะ
สัมปยุตด้วยเวทนา 3 ที่ชื่อว่า มี 2 อย่าง เพราะไม่แทงตลอดสัจจะ 4 ที่ชื่อว่า
มี 5 อย่าง เพราะปกปิดโทษแห่งคติ 5¹ อนึ่ง ว่าโดยทวารและอารมณ์
อวิชชานั้น พึงทราบว่า มี 6 อย่าง ในอรูปธรรมแม้ทั้งหมด.
สังขาร ชื่อว่า มีอย่างเดียว เพราะเป็นสาสววิปากธัมมธรรม
เป็นต้น ที่ชื่อว่า มี 2 อย่าง เพราะเป็นกุศลและอกุศล อนึ่ง เพราะเป็น
ปริตตธรรมและมหัคคตธรรม เพราะเป็นหีนธรรมและมัชฌิมธรรม และเพราะ
เป็นมิจฉัตตนิยตธรรม และมิจฉัตตอนิยธรรม ที่ชื่อว่า มี 3 อย่าง เพราะเป็น
ปุญญาภิสังขารเป็นต้น ชื่อว่า มี 4 อย่าง เพราะเป็นไปในกำเนิด 4 ชื่อว่า
มี 5 อย่าง เพราะเป็นทางแห่งคติ 5.²
1-2 ปกปิดคติ 5 คือ ทางไปเกิดเป็นสัตว์นรก สัตว์เดรัจฉาน ปิตติวิสัย มนุษย์ และเทวดา