เมนู

พระอภิธรรมปิฎก


เล่มที่ 2


วิภังค์ ภาคที่ 1


ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น


1. ขันธวิภังค์


สุตตันตภาชนีย์


[1]

ขันธ์ 5

คือ
1. รูปขันธ์
2. เวทนาขันธ์
3. สัญญาขันธ์
4. สงขารขันธ์
5. วิญญาณขันธ์

รูปขันธ์


[2] ในขันธ์ 5 นั้น รูปขันธ์ เป็นไฉน ?
รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง คือ รูปอดีต รูปอนาคต รูปปัจจุบัน
รูปภายในรูปภายนอก รูปหยาบ รูปละเอียด รูปทราม รูปประณีต
รูปไกล รูปใกล้ ประมวลย่อเข้าเป็นกองเดียวกัน นี้เรียกว่ารูปขันธ์.

[3] ในรูปขันธ์นั้น รูปอดีต เป็นไฉน ?
รูปใด ล่วงไปแล้ว ดับแล้ว ปราศไปแล้ว แปรไปแล้ว ถึงความดับ
แล้ว ถึงความดับสิ้นแล้ว ที่เกิดขึ้นแล้ว ปราศไปแล้ว ที่เป็นอดีต สงเคราะห์
เข้ากับส่วนอดีต ได้แก่มหาภูตรูป 4 และอุปาทายรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นี้
เรียกว่า รูปอดีต.
รูปอนาคต เป็นไฉน ?
รูปใด ยังไม่เกิด ยังไม่เป็น ยังไม่เกิดพร้อม ยังไม่บังเกิด ยังไม่
บังเกิดยิ่ง ยังไม่ปรากฏ ยังไม่เกิดขึ้น ยังไม่เกิดขึ้นพร้อม ยังไม่ตั้งขึ้น
ยังไม่ตั้งขึ้นพร้อม ที่เป็นอนาคตสงเคราะห์เข้ากับส่วนอนาคต ได้แก่มหาภูตรูป 4
และอุปาทายรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นี้เรียกว่ารูปอนาคต.
รูปปัจจุบัน เป็นไฉน ?
รูปใด เกิดแล้ว เป็นแล้ว เกิดพร้อมแล้ว บังเกิดแล้ว บังเกิด
ยิ่งแล้ว ปรากฏแล้ว เกิดขึ้นแล้ว เกิดขึ้นพร้อมแล้ว ตั้งขึ้นแล้ว ตั้งขึ้น
พร้อมแล้ว ที่เป็นปัจจุบันสงเคราะห์เข้ากับส่วนปัจจุบัน ได้แก่มหาภูตรูป 4
และอุปาทายรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นี้เรียกว่ารูปปัจจุบัน.
[4] รูปภายใน เป็นไฉน ?
รูปใด ของสัตว์นั้น ๆ เอง ซึ่งมีในตน เฉพาะตน เกิดในตน
เฉพาะบุคคล อันกรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิยึดครอง ได้แก่มหาภูตรูป 4
และอุปาทายรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นี้เรียกว่ารูปภายใน.
รูปภายนอก เป็นไฉน ?
รูปใด ของสัตว์อื่นของบุคคลอื่นนั้น ๆ ซึ่งมีในตน เฉพาะตน เกิดใน
ตน เฉพาะบุคคล อันกรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิยึดครอง ได้แก่มหาภูตรูป 4
และอุปาทายรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นี้เรียกว่ารูปภายนอก.