มานสัญโญชน์ก่อนร่วมเป็นอันเดียวกันกับภวราคสัญโญชน์และอวิชชา
สัญโญชน์. วิจิกิจฉาสัญโญชน์ก็ฉันนั้นเหมือนกัน จริงอยู่ วิจิกิจฉาสัญโญชน์
นั้นย่อมเกิดร่วมกันอย่างเดียว คือร่วมกันกับอวิชชาสัญโญชน์. แม้ในภวราค-
สัญโญชน์ก็นัยนี้แหละ สัญโญชน์ 2-3 เกิดร่วมกันในกิเลสเหล่านั้น ด้วย
ประการฉะนี้.

ว่าด้วยนีวรณโคจฉกทุกะ

พระดำรัสใดที่ตรัสไว้ในนีวรณโคจฉกะ (บาลีข้อ 935) ว่า ยตฺถ
เทฺว ตีณิ นีวรณานิ เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ (นิวรณ์ 2-3 อย่างบังเกิด
ร่วมกันในจิตตุปบาทใด) ดังนี้ แม้ในพระดำรัสนั้น บัณฑิตก็พึงทราบความ
บังเกิดร่วมกันแห่งนิวรณ์ทั้งหลายมี 8 อย่าง.
จริงอยู่ ในบรรดานิวรณ์เหล่านั้น กามฉันทเกิดร่วมกัน 2 อย่าง
พยาบาทเกิดร่วมกัน 4 อย่าง อุทธัจจะเกิดร่วมกันอย่างเดียว วิจิกิจฉาก็เกิด
ร่วมกันอย่างเดียวเหมือนกัน ข้อนี้เป็นอย่างไร ? คือ กามฉันทะก่อนย่อมเกิด
ร่วมกัน 2 อย่าง คือ เกิดร่วมกับอุทธัจจนิวรณ์และอวิชชานิวรณ์ในอสังขา-
ริกจิต 1 เกิดร่วมกันกับถีนนิวรณ์ มิทธนิวรณ์ อุทธัจจนิวรณ์และอวิชชา-
นิวรณ์ในสสังขาริกจิต 1. ก็คำใดที่ตรัสว่า นิวรณ์เกิดร่วมกัน 2-3 นั้น
คำนั้น ข้าพเจ้ากล่าวโดยการกำหนดไว้ในเบื้องต้นแล้ว เพราะฉะนั้น การบัง
เกิดร่วมกันแห่งนิวรณ์แม้ทั้ง 4 ก็ย่อมถูกต้องทีเดียว.
ส่วนพยาบาท บังเกิดร่วมกัน 4 อย่าง คือ เกิดร่วมกับอุท-
ธัจจนิวรณ์ และอวิชชานิวรณ์ในอสังขาริกจิต 1 เกิดร่วมกับถีนนิวรณ์
มิทธนิวรณ์ อุทธัจจนิวรณ์ และอวิชชานิวรณ์ในสสังขาริกจิต 1 เกิดร่วม
กับอุทธัจจนิวรณ์ กุกกุจจนิวรณ์ และอวิชชานิวรณ์ในอสังขาริกจิต 1
เกิดร่วมกับถีนมิทธนิวรณ์ อุทธัจจนิวรณ์ กุกกุจจนิวรณ์ และอวิชชา-

นิวรณ์ในสสังขาริกจิต 1. ส่วนอุทธัจจนิวรณ์เกิดร่วมกันมีอย่างเดียว คือ เกิด
ร่วมกับอวิชชานิวรณ์เพียงอย่างเดียว วิจิกิจฉะก็เกิดร่วมกันอย่างเดียว คือ
เกิดกับอุทธัจจนิวรณ์และอวิชชานิวรณ์.

ว่าด้วยกิเลสโคจฉกทุกะ

แม้พระดำรัสนี้ใดที่ตรัสไว้ในกิเลสโคจฉกะ (ข้อ 968) ว่า ยตฺถ
เทฺว ตโย กิเลสา เอกโต อุปฺปชฺชนฺติ (กิเลส 2-3 อย่าง เกิด
ร่วมกันในจิตตุปบาทใด) ดังนี้. ในพระบาลีนั้นบัณฑิตพึงทราบเนื้อความ
อย่างนี้ว่า กิเลส 2-3 อย่าง เกิดร่วมกับกิเลสเหล่าอื่น หรือกิเลส 3 อย่าง
เกิดร่วมกับกิเลสเหล่าอื่น ดังนี้ เพราะเหตุไร เพราะไม่มีกิเลส 2 หรือ 3
อย่างเกิดร่วมกัน ในพระบาลีนั้น การเกิดขึ้นร่วมกันแห่งกิเลสมี 10 อย่าง.
จริงอยู่ ในบรรดากิเลส 10 เหล่านี้ โลภกิเลสย่อมเกิดร่วมกัน 6 อย่าง
ปฏิฆกิเลสเกิดร่วมกัน 2 อย่าง โมหกิเลสก็พึงทราบ 2 อย่างเหมือนกัน.
พึงทราบอย่างไร ? คือ โลภะก่อนเกิดร่วมกัน 6 อย่าง คือ เกิดร่วมกับโมหะ
อุทธัจจะ อหิริกะ อโนตตัปปะในอสังขาริกทิฏฐิวิปปยุตตจิต 1 เกิดร่วมกับ
โมหะ ถีนะ อุทธัจจะ อหิริกะ อโนตตัปปะในสสังขาริกทิฏฐิวิปปยุตตจิต 1
เกิดร่วมกับโมหะ มานะ อุทธัจจะ อหิริกะ อโนตตัปปะในอสังขาริกจิต
นั่นแหละ 1 เกิดร่วมกับโมหะ มานะ อุทธัจจะ อหิริกะ อโนตตัปปะใน
สสังขาริกจิตนั่นแหละ 1 อนึ่ง เกิดร่วมกับโมหะ อุทธัจจะ ทิฏฐิ อหิริกะ
อโนตตัปปะในอสังขาริกอันสัมปยุตด้วยทิฏฐิ 1 เกิดร่วมกับโมหะ ทิฏฐิ ถีนะ
มิทธะ อุทธัจจะ อหิริกะ อโนตัปปะในสสังขาริกประกอบด้วยทิฏฐิ 1.