วิบากในภูมิ 3 กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 และรูปทั้งหมด สภาวธรรมเหล่านี้
ชื่อว่า ธรรมวิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะ.
ธรรมวิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะ เป็นไฉน ?
มรรค 4 ที่เป็นโลกุตระ สามัญผล 4 และนิพพาน สภาวธรรม
เหล่านี้ชื่อว่า ธรรมวิปปยุตจากคันถะแต่ไม่เป็นอารมณ์ของคันถะ.
ธรรมสัมปยุตด้วยคันถะ จะกล่าวว่า ธรรมวิปปยุตจากคันถะแต่เป็น
อารมณ์ของคันถะก็ไม่ได้ ว่าธรรมวิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของ
คันถะก็ไม่ได้.
คันถโคจฉกะ จบ

[931] โอฆธรรม เป็นไฉน ฯลฯ โยคธรรม เป็นไฉน ฯลฯ

นีวรณโคจฉกะ

เป็นไฉน ?
นิวรณ์ 6 คือ กามฉันทนิวรณ์ พยาปาทนิวรณ์ ถีนมิทธนิวรณ์
อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ วิจิกิจฉานิวรณ์ อวิชชานิวรณ์.
กามฉันทนิวรณ์ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สหรคตด้วยโลภะ 8 ดวง
พยาปาทนิวรณ์ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สหรคตด้วยโทมนัสเวทนา
2 ดวง
ถีนมิทธนิวรณ์ บังเกิดในอกุศลจิตที่เป็นสสังขาริก
อุทธัจจนิวรณ์ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ

กุกกุจจนิวรณ์ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สหรคตด้วยโทมนัสเวทนา 2
ดวง
วิจิกิจฉานิวรณ์ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา
อวิชชานิวรณ์ บังเกิดในอกุศลจิตทั้งปวง
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า นีวรณธรรม.
ธรรมไม่เป็นนิวรณ์ เป็นไฉน ?
อกุศลที่เหลือเว้นนิวรณ์ทั้งหลายเสีย กุศลในภูมิ 4 วิบากในภูมิ 4
กิริยาอัพยากฤตในรูป 3 รูป และนิพพาน สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็น
นิวรณ์.
[932] ธรรมเป็นอารมณ์ของนิวรณ์ เป็นไฉน ?
กุศลในภูมิ 3 อกุศล วิบากในภูมิ 3 กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 และ
รูปทั้งหมด สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นอารมณ์ของนิวรณ์.
ธรรมไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ เป็นไฉน ?
มรรค 4 ที่เป็นโลกุตระ สามัญผล 4 และนิพพาน สภาวธรรม
เหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์.
[933] ธรรมสัมปยุตด้วยนิวรณ์ เป็นไฉน ?
จิตตุปบาทฝ่ายอกุศล 12 ดวง สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมสัมปยุต
ด้วยนิวรณ์.
ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์ เป็นไฉน ?
กุศลในภูมิ 4 วิบากในภูมิ 4 กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 รูป และนิพพาน
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์.

[934] ธรรมเป็นนิวรณ์และเป็นอารมณ์ของนิวรณ์ เป็นไฉน ?
นีวรณธรรมเหล่านั้นแลชื่อว่า ธรรมเป็นนิวรณ์และเป็นอารมณ์ของ
นิวรณ์.
ธรรมเป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ เป็นไฉน ?
อกุศลที่เหลือเว้นนิวรณ์ทั้งหลายเสีย กุศลในภูมิ 3 วิบากในภูมิ 3
กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 และรูปทั้งหมด สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็น
อารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์.
ธรรมไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ จะกล่าวว่า ธรรมเป็นนิวรณ์และเป็น
อารมณ์ของนิวรณ์ก็ไม่ได้ ว่าธรรมเป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์
ก็ไม่ได้.
[935] ธรรมเป็นนิวรณ์และสัมปยุตด้วยนิวรณ์ เป็นไฉน ?
นิวรณ์ 2-3 อย่าง บังเกิดร่วมกันในจิตตุปบาทใด สภาวธรรมเหล่านี้
ชื่อว่า ธรรมเป็นนิวรณ์และสัมปยุตด้วยนิวรณ์.
ธรรมสัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ เป็นไฉน ?
อกุศลที่เหลือเว้นนิวรณ์ทั้งหลายเสีย สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรม
สัมปยุตด้วยนิวรณ์ แต่ไม่เป็นนิวรณ์.
ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์ จะกล่าวว่า ธรรมเป็นนิวรณ์และสัมปยุตด้วย
นิวรณ์ก็ไม่ได้ ว่าธรรมสัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ก็ไม่ได้.
[936] ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์ แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์
เป็นไฉน ?
กุศลในภูมิ 3 วิบากในภูมิ 3 กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 และรูปทั้งหมด
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์.

ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์ และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์
เป็นไฉน ?
มรรค 4 ที่เป็นโลกุตระ สามัญผล 4 และนิพพาน สภาวธรรม
เหล่านี้ชื่อว่า ธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์.
ธรรมสัมปยุตด้วยนิวรณ์ จะกล่าวว่าธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็น
อารมณ์ของนิวรณ์ก็ไม่ได้ ว่าธรรมวิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของ
นิวรณ์ ก็ไม่ได้.
นีวรณโคจฉกะ จบ

ปรามาสโคจฉกะ

[937] ปรามาสธรรม เป็นไฉน ?
ทิฏฐิปรามาสะ บังเกิดในจิตตุปบาทที่สัมปยุตด้วยทิฏฐิ 4 ดวง
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ปรามาสธรรม.
ธรรมไม่เป็นปรามาสะ เป็นไฉน ?
อกุศลที่เหลือเว้นปรามาสะเสีย กุศลในภูมิ 4 วิบากในภูมิ 4 กิริยา-
อัพยากฤตในภูมิ 3 รูป. และนิพพาน สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็น
ปรามาสะ.
[938] ธรรมเป็นอารมณ์ของปรามาสะ เป็นไฉน ?
กุศลในภูมิ 3 อกุศล วิบากในภูมิ 3 กิริยาอัพยากฤตในภูมิ 3 และ
รูปทั้งหมด สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นอารมณ์ของปรามาสะ.
ธรรมไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสะ เป็นไฉน ?
มรรค 4 ที่เป็นโลกกุตระ สามัญผล 4 และนิพพาน สภาวธรรม
เหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสะ.