เมนู

อธิบายสัญโญชนโคจฉกะ


ว่าด้วยมานนิพเทส


พึงทราบวินิจฉัยมานนิทเทสในสัญโญชนโคจฉกะ ต่อไป
บทว่า เสยฺโย หมสฺมีติ มาโน* (การถือตัวว่าเราดีกว่าเขา) ได้แก่
มานะอันเกิดขึ้นอย่างนั้นว่า เราดีกว่าเขา โดยความหมายว่าสูงสุด. บทว่า
สทิโส หมสฺมีติ มาโน (การถือตัวว่าเราเสมอกับเขา) ได้แก่ มานะอัน
เกิดขึ้นอย่างนี้ว่า เราเสมอกับเขา โดยความหมายว่า เสมอ ๆ กัน. บทว่า
หีโน หมสฺมีติ มาโน (การถือตัวว่าเราเลวกว่าเขา) ได้แก่ มานะอัน
เกิดอย่างนี้ว่า เราเลวกว่าเขา โดยความหมายว่า ลามกกว่า. มานะทั้ง 3
เหล่านี้ คือ มานะว่าดีกว่าเขา มานะว่าเสมอเขา มานะว่าเลวกว่าเขา ย่อม
เกิดแก่ชน 3 จำพวก ด้วยประการฉะนี้.
จริงอยู่ มานะ 3 คือ มีความสำคัญตนว่า เราดีกว่าเขา เสมอเขา
เลวกว่าเขา ย่อมเกิดแก่คนที่ดีกว่าเขาบ้าง แก่คนที่เสมอเขาบ้าง แก่คนที่เลว
กว่าเขาบ้าง.
บรรดามานะ 3 อย่างนั้น แม้มานะว่าเราดีกว่าเขาของบุคคลผู้ดีกว่า
เขาเป็นมานะตามความเป็นจริง มานะ 2 นอกนี้มิใช่มานะตามความเป็นจริง.
มานะว่าเราเสมอเขาของบุคคลผู้เสมอเขา ฯ ล ฯ มานะว่าเราเลวกว่าเขาของ
บุคคลผู้เลวกว่าเขา เป็นมานะตามความเป็นจริง มานะ 2 นอกนี้มิใช่มานะตาม
ความเป็นจริง.
ด้วยคำที่กล่าวมานี้ ตรัสไว้อย่างไร ?
ตรัสไว้ว่า มานะ 3 ย่อมเกิดแก่บุคคลคนเดียวได้.
* อภิ. วิ. เล่ม 35. 883/476