รูปไม่เป็นมหาภูติที่อยู่ไกล นั้น เป็นไฉน ?
อิตถินทรีย์ ฯลฯ กพฬิงการาหาร รูปทั้งนี้เรียกว่า รูปไม่เป็นมหาภูต
ที่อยู่ไกล.
รูปไม่เป็นมหาภูตที่อยู่ใกล้ นั้น เป็นไฉน ?
จักขายตนะ ฯลฯ รสายตนะ รูปทั้งนี้เรียกว่า รูปไม่เป็นมหาภูตที่อยู่
ใกล้.
[655] รูปที่เห็นได้ คือ รูปายตนะ
รูปที่ฟังได้ คือ สัททายตนะ
รูปที่รู้ได้ คือ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ
รูปที่รู้แจ้งได้ด้วยใจ คือ รูปทั้งหมด
สงเคราะห์รูปเป็นหมวดละ 4 อย่างนี้.
จตุกกนิทเทศ จบ

ปัญจกนิเทศ

[656] รูปที่เรียกว่า ปฐวีธาตุ นั้น เป็นไฉน ?
ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง ภาวะที่แข็ง เป็น
ภายในหรือภายนอกก็ตาม เป็นอุปาทินนะหรืออนุปาทินนะก็ตาม รูปทั้งนี้เรียก
ว่า ปฐวีธาตุ.
รูปที่เรียกว่า อาโปธาตุ นั้น เป็นไฉน ?
ความเอิบอาบ ธรรมชาติที่เอิบอาบ ความเหนียว ธรรมชาติที่เหนียว
ธรรมชาติเครื่องเกาะกุมรูป เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม เป็นอุปาทินนะหรือ
อนุปาทินนะก็ตาม อันใด รูปทั้งนี้เรียกว่า อาโปธาตุ.