รูปกัณฑ์

[501] ธรรมเป็นอัพยากฤต เป็นไฉน ?
วิบากแห่งกุศลธรรมและอกุศลธรรม เป็นกามาวจร เป็นรูปาวจร
เป็นอรูปาวจร เป็นโลกุตระ ได้แก่เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์
วิญญาณขันธ์ อนึ่ง ธรรมเหล่าใดเป็นกิริยา ไม่ใช่กุศล ไม่ใช่อกุศล และ
ไม่ใช่กรรมวิบาก รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ.
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นอัพยากฤต.
[502] บรรดาธรรมเป็นอัพยากฤต รูปทั้งหมด เป็นไฉน มหาภูต-
รูป 4 และรูปที่อาศัยมหาภูตรูป 4 นั้น นี้เรียกว่า รูปทั้งหมด.

มาติกา

เอกกมาติกา

[503] รูปทั้งหมด ไม่ใช่เหตุ ไม่มีเหตุ วิปปยุตจากเหตุ เป็นไป
กับด้วยปัจจัย เป็นสังขตธรรม เป็นรูปธรรม เป็นโลกิยธรรม เป็นอารมณ์
ของอาสวะ เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ เป็นอารมณ์ของคันถะ เป็นอารมณ์
ของโอฆะ เป็นอารมณ์ของโยคะ เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ เป็นอารมณ์ของ
ปรามาส เป็นอารมณ์ของอุปาทาน เป็นอารมณ์ของสังกิเลส เป็นอัพยากตธรรม
ไม่มีอารมณ์ ไม่ใช่เจตสิก วิปปยุตจากจิต ไม่ใช่วิบากและไม่ใช่ธรรมเป็นเหตุ
แห่งวิบาก ไม่เศร้าหมอง แต่เป็นอารมณ์ของสังกิเลส ไม่ใช่ธรรมมีทั้งวิตก
ทั้งวิจาร ไม่ใช่ธรรมไม่มีวิตกแต่มีวิจาร ไม่มีทั้งวิตกวิจาร ไม่ใช่ธรรมที่
สหรคตด้วยปีติ ไม่ใช่ธรรมที่สหรคตด้วยสุข ไม่ใช่ธรรมที่สหรคตด้วยอุเบกขา

อันโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน 3 ไม่ประหาณ ไม่มีสัมปยุตตเหตุ
อันโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน 3 ประหาณ ไม่เป็นเหตุให้จุติปฏิสนธิ
และไม่เป็นเหตุให้ถึงนิพพาน ไม่เป็นของเสกขบุคคลและไม่เป็นของอเสกข-
บุคคล เป็นปริตตธรรม เป็นกามาวจรธรรม ไม่ใช่รูปาวจรธรรม ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เป็นปริยาปันนธรรม ไม่ใช่อปริยาปันนธรรม เป็นอนิยตธรรม
เป็นอนิยยานิกธรรม เป็นปัจจุบันนธรรมอันวิญญาณ 6 พึงรู้ ไปเที่ยง
อันชราครอบงำแล้ว
สงเคราะห์รูปเป็นหมวดละ 1 อย่างนี้.
เอกกมาติกา จบ

ทุกมาติกา

[504] สงเคราะห์รูปเป็นหมวดละ 2
รูปเป็นอุปาทา [อุปาทายรูป] ก็มี รูปเป็นอนุปาทาก็มี
รูปเป็นอนุปาทินนะ¹ ก็มี รูปเป็นอนุปาทินนะก็มี
รูปเป็นอุปาทินนุปาทานิยะ² ก็มี รูปเป็นอนุปาทินนุปาทานิยะก็มี
รูปเป็นสนิทัสสนะ³ ก็มี รูปเป็นอนิทัสสนะก็มี
รูปเป็นสัปปฏิฆะ⁴ ก็มี รูปเป็นอัปปฏิฆะก็มี
รูปเป็นอินทรีย์ก็มี รูปไม่เป็นอินทรีย์ก็มี
รูปเป็นมหาภูตก็มี รูปไม่เป็นมหาภูตก็มี
รูปเป็นวิญญัติก็มี รูปไม่เป็นวิญญัติก็มี
1. ดูคำแปล เล่มที่ 1 ข้อ 12 2. ดูคำแปล. . .ข้อ 1
3. ดูคำแปล. . .ข้อ 3 4. ดูคำแปล. . .ข้อ 3