เมนู

โส สพฺพทิฏฺฐิคตํ อิเธว อโธสิ ธุนิ สนฺธุนิ นิทฺธุนิ ปชหิ วิโนเทสิ พฺยนฺติํ อกาสิ อนภาวํ คเมสีติ – อโธสิ โส ทิฏฺฐิมิเธว สพฺพํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘อุปโย หิ ธมฺเมสุ อุเปติ วาทํ, อนูปยํ เกน กถํ วเทยฺย;

อตฺตา นิรตฺตา น หิ ตสฺส อตฺถิ, อโธสิ โส ทิฏฺฐิมิเธว สพฺพ’’นฺติฯ

ทุฏฺฐฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทโส ตติโยฯ

4. สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทโส

อถ สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[23]

ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ, ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;

เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา, สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณํฯ

ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคนฺติฯ ปสฺสามิ สุทฺธนฺติ ปสฺสามิ สุทฺธํ, ทกฺขามิ สุทฺธํ, โอโลเกมิ สุทฺธํ, นิชฺฌายามิ สุทฺธํ, อุปปริกฺขามิ สุทฺธํฯ ปรมํ อโรคนฺติ ปรมํ อาโรคฺยปฺปตฺตํ ตาณปฺปตฺตํ เลณปฺปตฺตํ สรณปฺปตฺตํ อภยปฺปตฺตํ อจฺจุตปฺปตฺตํ อมตปฺปตฺตํ นิพฺพานปฺปตฺตนฺติ – ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํฯ

ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหตีติฯ จกฺขุวิญฺญาณํ [จกฺขุวิญฺญาเณน (สี. สฺยา.)] รูปทสฺสเนน นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ – ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติฯ

เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวาติฯ เอวํ อภิชานนฺโต อาชานนฺโต วิชานนฺโต ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโตฯ ‘‘อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวร’’นฺติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ – เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวาฯ

สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณนฺติฯ โย สุทฺธํ ปสฺสติ, โส สุทฺธานุปสฺสี, ปจฺเจติ ญาณนฺติ จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน ญาณนฺติ ปจฺเจติ, มคฺโคติ ปจฺเจติ, ปโถติ ปจฺเจติ, นิยฺยานนฺติ ปจฺเจตีติ – สุทฺธานุปสฺสี ปจฺเจติ ญาณํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ, ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;

เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา, สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณ’’นฺติฯ

[24]

ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ, ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;

อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก, ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานํฯ

ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหตีติฯ จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน เจ นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ – ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติฯ

ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขนฺติ จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน เจ นโร ชาติทุกฺขํ ปชหติ, ชราทุกฺขํ ปชหติ, พฺยาธิทุกฺขํ ปชหติ, มรณทุกฺขํ ปชหติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสทุกฺขํ ปชหตีติ – ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํฯ

อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโกติฯ อญฺเญน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺญตฺร สติปฏฺฐาเนหิ อญฺญตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺญตฺร อิทฺธิปาเทหิ อญฺญตฺร อินฺทฺริเยหิ อญฺญตฺร พเลหิ อญฺญตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺญตฺร อริยา อฏฺฐงฺคิกา มคฺคา นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ , มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจติฯ โสปธีโกติ สราโค สโทโส สโมโห สมาโน สตณฺโห สทิฏฺฐิ สกิเลโส สอุปาทาโนติ – อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโกฯ

ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานนฺติฯ สาว ทิฏฺฐิ ตํ ปุคฺคลํ ปาวทติ – อิติ วายํ ปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโนฯ ตถา วทานนฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํฯ

‘‘สสฺสโต โลโก , อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก…เป.… อนฺตวา โลโก… อนนฺตวา โลโก… ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ… อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ… โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตนฺติ – ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ

เตนาห ภควา –

‘‘ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ, ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;

อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก, ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทาน’’นฺติฯ

[25]

น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห, ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา;

ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต, อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโนฯ

น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วาติฯ นาติ ปฏิกฺเขโปฯ พฺราหฺมโณติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ – สกฺกายทิฏฺฐิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ , ราโค พาหิโต โหติ, โทโส พาหิโต โหติ, โมโห พาหิโต โหติ, มาโน พาหิโต โหติฯ พาหิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายติํ ชาติชรามรณิยาฯ

พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ, [สภิยาติ ภควา]

วิมโล สาธุสมาหิโต ฐิตตฺโต;

สํสารมติจฺจ เกวลี โส, อสิโต [อนิสฺสิโต (สฺยา.)] ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมาฯ

พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาหาติฯ พฺราหฺมโณ อญฺเญน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺญตฺร สติปฏฺฐาเนหิ อญฺญตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺญตฺร อิทฺธิปาเทหิ อญฺญตฺร อินฺทฺริเยหิ อญฺญตฺร พเลหิ อญฺญตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺญตฺร อริเยน อฏฺฐงฺคิเกน มคฺเคน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ, นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ – น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาหฯ

ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วาติฯ สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิสุทฺธิกาฯ เต เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺฐหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ – จาฏกสกุณํ [วาตสกุณํ (สฺยา.), จาปสกุณํ (ก.)] ปสฺสนฺติ, ผุสฺสเวฬุวลฏฺฐิํ ปสฺสนฺติ, คพฺภินิตฺถิํ ปสฺสนฺติ, กุมารกํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา คจฺฉนฺตํ ปสฺสนฺติ, ปุณฺณฆฏํ ปสฺสนฺติ, โรหิตมจฺฉํ ปสฺสนฺติ, อาชญฺญํ ปสฺสนฺติ, อาชญฺญรถํ ปสฺสนฺติ, อุสภํ ปสฺสนฺติ, โคกปิลํ ปสฺสนฺติฯ เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? ปลาลปุญฺชํ ปสฺสนฺติ, ตกฺกฆฏํ ปสฺสนฺติ, ริตฺตฆฏํ ปสฺสนฺติ, นฏํ ปสฺสนฺติ, นคฺคสมณกํ ปสฺสนฺติ, ขรํ ปสฺสนฺติ, ขรยานํ ปสฺสนฺติ, เอกยุตฺตยานํ ปสฺสนฺติ , กาณํ ปสฺสนฺติ, กุณิํ ปสฺสนฺติ, ขญฺชํ ปสฺสนฺติ, ปกฺขหตํ [ปกฺขปาทํ (ก.)] ปสฺสนฺติ, ชิณฺณกํ ปสฺสนฺติ, พฺยาธิกํ [พฺยาธิตํ (สี.)] ปสฺสนฺติฯ เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ อิเม เต สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิสุทฺธิกาฯ เต ทิฏฺเฐน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ

สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกาฯ เต เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺฐหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ สทฺทานิ สุณนฺติ – วฑฺฒาติ วา วฑฺฒมานาติ วา ปุณฺณาติ วา ผุสฺสาติ วา อโสกาติ วา สุมนาติ วา สุนกฺขตฺตาติ วา สุมงฺคลาติ วา สิรีติ วา สิรีวฑฺฒาติ วาฯ เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? กาโณติ วา กุณีติ วา ขญฺโชติ วา ปกฺขหโตติ วา ชิณฺณโกติ วา พฺยาธิโกติ วา มโตติ วา ฉินฺทนฺติ วา ภินฺทนฺติ วา ทฑฺฒนฺติ วา นฏฺฐนฺติ วา นตฺถีติ วาฯ

เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติฯ อิเม เต สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกาฯ เต สุเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ

สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกาฯ เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ สมโณมุณฺฑิกาปุตฺโต [สมโณ มณฺฑิกาปุตฺโต (สี.), สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต (สฺยา.)] เอวมาห – ‘‘จตูหิ โข อหํ, คหปติ [ถปติ (สี. สฺยา.) เอวมุปริปิ], ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปญฺญาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํฯ กตเมหิ จตูหิ? อิธ, คหปติ, น กาเยน ปาปกํ กมฺมํ กโรติ, น ปาปกํ วาจํ ภาสติ, น ปาปกํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺปติ, น ปาปกํ อาชีวํ อาชีวติฯ อิเมหิ โข อหํ, คหปติ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปญฺญาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํ’’ฯ เอวเมว สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกา, เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ

สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกาฯ เต หตฺถิวติกา วา โหนฺติ, อสฺสวติกา วา โหนฺติ, โควติกา วา โหนฺติ, กุกฺกุรวติกา วา โหนฺติ, กากวติกา วา โหนฺติ, วาสุเทววติกา วา โหนฺติ, พลเทววติกา วา โหนฺติ, ปุณฺณภทฺทวติกา วา โหนฺติ, มณิภทฺทวติกา วา โหนฺติ, อคฺคิวติกา วา โหนฺติ, นาควติกา วา โหนฺติ, สุปณฺณวติกา วา โหนฺติ, ยกฺขวติกา วา โหนฺติ, อสุรวติกา วา โหนฺติ, คนฺธพฺพวติกา วา โหนฺติ, มหาราชวติกา วา โหนฺติ, จนฺทวติกา วา โหนฺติ, สูริยวติกา วา โหนฺติ, อินฺทวติกา วา โหนฺติ, พฺรหฺมวติกา วา โหนฺติ, เทววติกา วา โหนฺติ, ทิสาวติกา วา โหนฺติฯ อิเม เต สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกาฯ เต วเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ

สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกาฯ

เต กาลโต อุฏฺฐหิตฺวา ปถวิํ อามสนฺติ, หริตํ อามสนฺติ, โคมยํ อามสนฺติ, กจฺฉปํ อามสนฺติ, ผาลํ อกฺกมนฺติ, ติลวาหํ อามสนฺติ, ผุสฺสติลํ ขาทนฺติ, ผุสฺสเตลํ มกฺเขนฺติ, ผุสฺสทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺติ, ผุสฺสมตฺติกาย นฺหายนฺติ, ผุสฺสสาฏกํ นิวาเสนฺติ, ผุสฺสเวฐนํ เวเฐนฺติฯ อิเม เต สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกาฯ เต มุเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติฯ น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาหฯ

ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วาติฯ พฺราหฺมโณ ทิฏฺฐสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, สุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, สีลสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, วตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, มุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ – น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วาฯ

ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโตติฯ ปุญฺญํ วุจฺจติ ยํ กิญฺจิ เตธาตุกํ กุสลาภิสงฺขารํ, อปุญฺญํ วุจฺจติ สพฺพํ อกุสลํฯ ยโต ปุญฺญาภิสงฺขาโร จ อปุญฺญาภิสงฺขาโร จ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา; เอตฺตาวตา ปุญฺเญ จ ปาเป จ น ลิมฺปติ น ปลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ อลิตฺโต อปลิตฺโต อนูปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสโฏ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ – ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโตฯ

อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโนติฯ อตฺตญฺชโหติ อตฺตทิฏฺฐิชโหฯ อตฺตญฺชโหติ คาหํ ชโห [คาหชโห (สี. สฺยา.), อตฺตคาหํ ชโห (ก.)]อตฺตญฺชโหติ ตณฺหาวเสน ทิฏฺฐิวเสน คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ, สพฺพํ ตํ จตฺตํ โหติ วนฺตํ มุตฺตํ ปหีนํ ปฏินิสฺสฏฺฐํฯ นยิธ ปกุพฺพมาโนติ ปุญฺญาภิสงฺขารํ วา อปุญฺญาภิสงฺขารํ วา อาเนญฺชาภิสงฺขารํ วา อปกุพฺพมาโน อชนยมาโน อสญฺชนยมาโน อนิพฺพตฺตยมาโน อนภินิพฺพตฺตยมาโนติ – อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโนฯ

เตนาห ภควา –

‘‘น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห, ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา;

ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต, อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน’’ติฯ

[26]

ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส, เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;

เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ, กปีว สาขํ ปมุญฺจํ [ปมุขํ (สี. สฺยา.)] คหายฯ

ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเสติฯ ปุริมํ สตฺถารํ ปหาย ปรํ สตฺถารํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ธมฺมกฺขานํ ปหาย อปรํ ธมฺมกฺขานํ นิสฺสิตา; ปุริมํ คณํ ปหาย อปรํ คณํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ทิฏฺฐิํ ปหาย อปรํ ทิฏฺฐิํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ปฏิปทํ ปหาย อปรํ ปฏิปทํ นิสฺสิตา; ปุริมํ มคฺคํ ปหาย อปรํ มคฺคํ นิสฺสิตา สนฺนิสฺสิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเสฯ

เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคนฺติฯ เอชา วุจฺจติ ตณฺหาฯ โย ราโค สาราโค…เป.… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํฯ เอชานุคาติ เอชานุคา เอชานุคตา เอชานุสฏา เอชาย ปนฺนา ปติตา อภิภูตา ปริยาทินฺนจิตฺตาฯ เต น ตรนฺติ สงฺคนฺติ ราคสงฺคํ โทสสงฺคํ โมหสงฺคํ มานสงฺคํ ทิฏฺฐิสงฺคํ กิเลสสงฺคํ ทุจฺจริตสงฺคํ น ตรนฺติ น อุตฺตรนฺติ น ปตรนฺติ น สมติกฺกมนฺติ น วีติวตฺตนฺตีติ – เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํฯ

เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺตีติ สตฺถารํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ สตฺถารํ คณฺหนฺติ; ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ , ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ; คณํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณํ คณฺหนฺติ; ทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติ; ปฏิปทํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ปฏิปทํ คณฺหนฺติ; มคฺคํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ มคฺคํ คณฺหนฺติ; คณฺหนฺติ จ มุญฺจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ – เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติฯ

กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหายาติฯ ยถา มกฺกโฏ อรญฺเญ ปวเน จรมาโน สาขํ คณฺหาติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ สาขํ คณฺหาติฯ เอวเมว ปุถุสมณพฺราหฺมณา ปุถุทิฏฺฐิคตานิ คณฺหนฺติ จ มุญฺจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ – กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหายฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส, เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;

เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ, กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหายา’’ติฯ

[27]

สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต;

วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ, น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญฯ

สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตูติฯ สยํ สมาทายาติ สามํ สมาทาย วตานีติ หตฺถิวตํ วา อสฺสวตํ วา โควตํ วา กุกฺกูรวตํ วา กากวตํ วา วาสุเทววตํ วา พลเทววตํ วา ปุณฺณภทฺทวตํ วา มณิภทฺทวตํ วา อคฺคิวตํ วา นาควตํ วา สุปณฺณวตํ วา ยกฺขวตํ วา อสุรวตํ วา…เป.… ทิสาวตํ วา อาทาย สมาทาย อาทิยิตฺวา สมาทิยิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาฯ ชนฺตูติ สตฺโต นโร …เป.… มนุโชติ – สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุฯ

อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโตติ สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ; ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ; คณโต คณํ คจฺฉติ; ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิํ คจฺฉติ; ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ; มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติฯ สญฺญสตฺโตติ กามสญฺญาย พฺยาปาทสญฺญาย วิหิํสาสญฺญาย ทิฏฺฐิสญฺญาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธฯ ยถา ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ภณฺฑํ สตฺตํ วิสตฺตํ อาสตฺตํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ, เอวเมว กามสญฺญาย พฺยาปาทสญฺญาย วิหิํสาสญฺญาย ทิฏฺฐิสญฺญาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธติ – อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโตฯ

วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺติฯ วิทฺวาติ วิทฺวา วิชฺชาคโต ญาณี วิภาวี เมธาวีฯ เวเทหีติ เวทา วุจฺจนฺติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีมํสา วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺฐิฯ เตหิ เวเทหิ ชาติชรามรณสฺส อนฺตคโต อนฺตปฺปตฺโต, โกฏิคโต โกฏิปฺปตฺโต, ปริยนฺตคโต ปริยนฺตปฺปตฺโต, โวสานคโต โวสานปฺปตฺโต, ตาณคโต ตาณปฺปตฺโต, เลณคโต เลณปฺปตฺโต, สรณคโต สรณปฺปตฺโต, อภยคโต อภยปฺปตฺโต, อจฺจุตคโต อจฺจุตปฺปตฺโต, อมตคโต อมตปฺปตฺโต, นิพฺพานคโต นิพฺพานปฺปตฺโตฯ เวทานํ วา อนฺตคโตติ เวทคู, เวเทหิ วา อนฺตคโตติ เวทคู, สตฺตนฺนํ วา ธมฺมานํ วิทิตตฺตา เวทคูฯ

สกฺกายทิฏฺฐิ วิทิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา วิทิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส วิทิโต โหติ, ราโค วิทิโต โหติ, โทโส วิทิโต โหติ, โมโห วิทิโต โหติ, มาโน วิทิโต โหติ, วิทิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายติํ ชาติชรามรณิยาฯ

เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ, [สภิยาติ ภควา]

สมณานํ ยานีธตฺถิ [ยานิปตฺถิ (สี. สฺยา.) สุ. นิ. 534] พฺราหฺมณานํ;

สพฺพเวทนาสุ วีตราโค, สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โสติฯ

วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺติฯ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํฯ

สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ…เป.… นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ… สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ… ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ… เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ… ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ… อุปาทานปจฺจยา ภโวติ… ภวปจฺจยา ชาตีติ… ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ… นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ… สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ… ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ… เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ… ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธติ… อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ… ภวนิโรธา ชาตินิโรโธติ… ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิทํ ทุกฺขนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ ทุกฺขสมุทโยติ… อยํ ทุกฺขนิโรโธติ… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม อาสวาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ อาสวสมุทโยติ… อยํ อาสวนิโรโธติ… อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา ปริญฺเญยฺยาติ… อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ… อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ … อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํฯ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํฯ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํฯ จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํฯ ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมนฺติ – วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํฯ

น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญติ น สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ, น ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ, น คณโต คณํ คจฺฉติ, น ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิํ คจฺฉติ, น ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ, น มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติฯ ภูริปญฺโญติ ภูริปญฺโญ มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญฯ ภูริ วุจฺจติ ปถวีฯ ตาย ปถวิสมาย ปญฺญาย วิปุลาย วิตฺถตาย สมนฺนาคโตติ – น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญฯ

เตนาห ภควา –

‘‘สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ, อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต;

วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ, น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ’’ติฯ

[28]

ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต, ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา;

ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํ, เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยฯ

ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วาติฯ เสนา วุจฺจติ มารเสนาฯ กายทุจฺจริตํ มารเสนา, วจีทุจฺจริตํ มารเสนา, มโนทุจฺจริตํ มารเสนา, ราโค มารเสนา, โทโส มารเสนา, โมโห มารเสนา, โกโธ มารเสนา, อุปนาโห…เป.… สพฺพากุสลาภิสงฺขารา มารเสนาฯ

วุตฺตญฺเหตํ ภควตา –

‘‘กามา เต ปฐมา เสนา, ทุติยา อรติ วุจฺจติ;

ตติยา ขุปฺปิปาสา เต, จตุตฺถี ตณฺหา วุจฺจติฯ

‘‘ปญฺจมี ถินมิทฺธํ เต, ฉฏฺฐา ภีรู ปวุจฺจติ;

สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต, มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺฐโมฯ

‘‘ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร, มิจฺฉาลทฺโธ จ โย ยโส;

โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส, ปเร จ อวชานติฯ

‘‘เอสา นมุจิ เต เสนา, กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี;

น นํ อสุโร ชินาติ, เชตฺวาว ลภเต สุข’’นฺติฯ

ยโต จตูหิ อริยมคฺเคหิ สพฺพา จ มารเสนา สพฺเพ จ ปฏิเสนิกรา กิเลสา ชิตา จ ปราชิตา จ ภคฺคา วิปฺปลุคฺคา ปรมฺมุขา, โส วุจฺจติ วิเสนิภูโตฯ โส ทิฏฺเฐ วิเสนิภูโต, สุเต วิเสนิภูโต, มุเต วิเสนิภูโต, วิญฺญาเต วิเสนิภูโตติ – ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วาฯ

ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตนฺติฯ ตเมว สุทฺธทสฺสิํ วิสุทฺธทสฺสิํ ปริสุทฺธทสฺสิํ โวทาตทสฺสิํ ปริโยทาตทสฺสิํฯ อถ วา, สุทฺธทสฺสนํ วิสุทฺธทสฺสนํ ปริสุทฺธทสฺสนํ โวทาตทสฺสนํ ปริโยทาตทสฺสนํฯ วิวฏนฺติ ตณฺหาฉทนํ ทิฏฺฐิฉทนํ กิเลสฉทนํ ทุจฺจริตฉทนํ อวิชฺชาฉทนํฯ ตานิ ฉทนานิ วิวฏานิ โหนฺติ วิทฺธํสิตานิ อุคฺฆาฏิตานิ สมุคฺฆาฏิตานิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิฯ จรนฺตนฺติ จรนฺตํ วิจรนฺตํ วิหรนฺตํ อิริยนฺตํ วตฺเตนฺตํ ปาเลนฺตํ ยเปนฺตํ ยาเปนฺตนฺติ – ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํฯ

เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยาติฯ กปฺปาติ ทฺเว กปฺปา – ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จ…เป.… อยํ ตณฺหากปฺโป…เป.… อยํ ทิฏฺฐิกปฺโปฯ ตสฺส ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺฐิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโฐฯ ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา เกน ราเคน กปฺเปยฺย, เกน โทเสน กปฺเปยฺย, เกน โมเหน กปฺเปยฺย, เกน มาเนน กปฺเปยฺย, กาย ทิฏฺฐิยา กปฺเปยฺย, เกน อุทฺธจฺเจน กปฺเปยฺย, กาย วิจิกิจฺฉาย กปฺเปยฺย, เกหิ อนุสเยหิ กปฺเปยฺย – รตฺโตติ วา ทุฏฺโฐติ วา มูฬฺโหติ วา วินิพทฺโธติ วา ปรามฏฺโฐติ วา วิกฺเขปคโตติ วา อนิฏฺฐงฺคโตติ วา ถามคโตติ วาฯ เต อภิสงฺขารา ปหีนาฯ

อภิสงฺขารานํ ปหีนตฺตา คติโย เกน กปฺเปยฺย – เนรยิโกติ วา ติรจฺฉานโยนิโกติ วา เปตฺติวิสยิโกติ วา มนุสฺโสติ วา เทโวติ วา รูปีติ วา อรูปีติ วา สญฺญีติ วา อสญฺญีติ วา เนวสญฺญีนาสญฺญีติ วาฯ โส เหตุ นตฺถิ, ปจฺจโย นตฺถิ, การณํ นตฺถิ, เยน กปฺเปยฺย วิกปฺเปยฺย วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺยฯ โลกสฺมินฺติ อปายโลเก มนุสฺสโลเก เทวโลเก ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเกติ – เกนีธ โลกสฺมิํ วิกปฺปเยยฺยฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต, ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา;

ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํ, เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยา’’ติฯ

[29]

น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;

อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช, อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเกฯ

น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺตีติฯ กปฺปาติ ทฺเว กปฺปา – ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จ…เป.… อยํ ตณฺหากปฺโป…เป.… อยํ ทิฏฺฐิกปฺโปฯ เตสํ ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺฐิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโฐฯ ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺฐิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา ตณฺหากปฺปํ วา ทิฏฺฐิกปฺปํ วา น กปฺเปนฺติ น ชเนนฺติ น สญฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ นาภินิพฺพตฺเตนฺตีติ – น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺตีติฯ ปุเรกฺขาราติ ทฺเว ปุเรกฺขารา – ตณฺหาปุเรกฺขาโร จ ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร จ…เป.… อยํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร…เป.… อยํ ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโรฯ เตสํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร ปหีโน, ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร ปฏินิสฺสฏฺโฐฯ ตณฺหาปุเรกฺขารสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺฐิปุเรกฺขารสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา น ตณฺหํ วา น ทิฏฺฐิํ วา ปุรโต กตฺวา จรนฺติ, น ตณฺหาธชา น ตณฺหาเกตู น ตณฺหาธิปเตยฺยา, น ทิฏฺฐิธชา น ทิฏฺฐิเกตู น ทิฏฺฐาธิปเตยฺยา, น ตณฺหาย วา น ทิฏฺฐิยา วา ปริวาริตา จรนฺตีติ – น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติฯ

อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺตีติ อจฺจนฺตสุทฺธิํ สํสารสุทฺธิํ อกิริยทิฏฺฐิํ สสฺสตวาทํ น วทนฺติ น กเถนฺติ น ภณนฺติ น ทีปยนฺติ น โวหรนฺตีติ – อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติฯ

อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺชาติฯ คนฺถาติ จตฺตาโร คนฺถา – อภิชฺฌา กายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถฯ อตฺตโน ทิฏฺฐิยา ราโค อภิชฺฌา กายคนฺโถ; ปรวาเทสุ อาฆาโต อปฺปจฺจโย พฺยาปาโท กายคนฺโถ; อตฺตโน สีลํ วา วตํ วา สีลวตํ วา ปรามสนฺตีติ สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อตฺตโน ทิฏฺฐิ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถฯ กิํการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถ? เตหิ คนฺเถหิ รูปํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ; เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… คติํ … อุปปตฺติํ… ปฏิสนฺธิํ… ภวํ… สํสารวฏฺฏํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติฯ ตํการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถฯ วิสชฺชาติ คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา วา – วิสชฺชฯ อถ วา คนฺเถ คธิเต คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โปฏยิตฺวา – [โผฏยิตฺวา (สฺยา.)] วิสชฺชฯ ยถา วยฺหํ วา รถํ วา สกฏํ วา สนฺทมานิกํ วา สชฺชํ วิสชฺชํ กโรนฺติ วิโกเปนฺติ; เอวเมว คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา – วิสชฺชฯ อถ วา คนฺเถ คธิเต คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โปฏยิตฺวา วิสชฺชาติ – อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺชฯ

อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเกติฯ อาสา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค…เป.… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํฯ อาสํ น กุพฺพนฺตีติ อาสํ น กุพฺพนฺติ น ชเนนฺติ น สญฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ น อภินิพฺพตฺเตนฺติฯ กุหิญฺจีติ กุหิญฺจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วาฯ โลเกติ อปายโลเก…เป.… อายตนโลเกติ – อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเกฯ

เตนาห ภควา –

‘‘น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ, อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;

อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช, อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก’’ติฯ

[30]

สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํ;

น ราคราคี น วิราครตฺโต, ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํฯ

สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตนฺติฯ สีมาติ จตสฺโส สีมาโย – สกฺกายทิฏฺฐิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส, ทิฏฺฐานุสโย, วิจิกิจฺฉานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา – อยํ ปฐมา สีมาฯ โอฬาริกํ กามราคสญฺโญชนํ, ปฏิฆสญฺโญชนํ, โอฬาริโก กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา – อยํ ทุติยา สีมาฯ อนุสหคตํ กามราคสญฺโญชนํ, ปฏิฆสญฺโญชนํ, อนุสหคโต กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา – อยํ ตติยา สีมาฯ รูปราโค อรูปราโค มาโน อุทฺธจฺจํ อวิชฺชา, มานานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา – อยํ จตุตฺถา สีมาฯ ยโต จ จตูหิ อริยมคฺเคหิ อิมา จตสฺโส สีมาโย อติกฺกนฺโต โหติ สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโต, โส วุจฺจติ สีมาติโคฯ พฺราหฺมโณติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ – สกฺกายทิฏฺฐิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ , สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ…เป.… อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมาฯ ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺสฯ

ญตฺวาติ ปรจิตฺตญาเณน วา ญตฺวา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณน วา ญตฺวาฯ ทิสฺวาติ มํสจกฺขุนา วา ทิสฺวา ทิพฺพจกฺขุนา วา ทิสฺวาฯ สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตนฺติฯ ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ [วิเสฏฺฐํ (สี. สฺยา.)] ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ ญาณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ – สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ ญตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํฯ

น ราคราคี น วิราครตฺโตติฯ ราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย ปญฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาฯ วิราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย รูปาวจรอรูปาวจรสมาปตฺตีสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาฯ น ราคราคี น วิราครตฺโตติ ยโต กามราโค จ รูปราโค จ อรูปราโค จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา [อนภาวกตา (สี.), อนภาวํคตา (สฺยา.)] อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ เอตฺตาวตา น ราคราคี น วิราครตฺโตฯ

ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตนฺติฯ ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺสฯ ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ ญาณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ – ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา จ ทิสฺวา จ สมุคฺคหีตํ;

น ราคราคี น วิราครตฺโต, ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีต’’นฺติฯ

สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทโส จตุตฺโถฯ

5. ปรมฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทโส

อถ ปรมฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[31]

ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโน, ยทุตฺตริํ กุรุเต ชนฺตุ โลเก;

หีนาติ อญฺเญ ตโต สพฺพมาห, ตสฺมา วิวาทานิ อวีติวตฺโตฯ

ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโนติฯ สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกาฯ เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ ‘‘อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวร’’นฺติ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ ปวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติฯ ยถา อาคาริกา วา ฆเรสุ วสนฺติ, สาปตฺติกา วา อาปตฺตีสุ วสนฺติ, สกิเลสา วา กิเลเสสุ วสนฺติ; เอวเมว สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกาฯ เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ ‘‘อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวร’’นฺติ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ ปวสนฺติ [สํวสนฺติ (สฺยา.) นตฺถิ สีหฬโปตฺถเก] อาวสนฺติ ปริวสนฺตีติ – ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโนฯ