ญตฺวา วิมุตฺโต น วิวาทเมตีติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ วิมุตฺโตติ มุตฺโต วิมุตฺโต ปริมุตฺโต สุวิมุตฺโต อจฺจนฺตอนุปาทาวิโมกฺเขนฯ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา มุตฺโต วิมุตฺโต ปริมุตฺโต สุวิมุตฺโต อจฺจนฺตอนุปาทาวิโมกฺเขนฯ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา’’ติ… ‘‘สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา’’ติ…เป.… ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา มุตฺโต วิมุตฺโต ปริมุตฺโต สุวิมุตฺโต อจฺจนฺตอนุปาทาวิโมกฺเขนาติ – ญตฺวา วิมุตฺโตฯ น วิวาทเมตีติ น กลหํ กโรติ, น ภณฺฑนํ กโรติ, น วิคฺคหํ กโรติ, น วิวาทํ กโรติ, น เมธคํ กโรติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา – ‘‘เอวํ วิมุตฺตจิตฺโต โข, อคฺคิเวสฺสน, ภิกฺขุ น เกนจิ สํวทติ, น เกนจิ วิวทติ, ยญฺจ โลเก วุตฺตํ เตน จ โวหรติ อปรามส’’นฺติ – ญตฺวา วิมุตฺโต น วิวาทเมติฯ

ภวาภวาย น สเมติ ธีโรติฯ ภวาภวายาติ ภวาย กมฺมภวาย ปุนพฺภวาย กามภวาย , กมฺมภวาย กามภวาย ปุนพฺภวาย รูปภวาย, กมฺมภวาย รูปภวาย ปุนพฺภวาย อรูปภวาย, กมฺมภวาย อรูปภวาย ปุนพฺภวาย ปุนปฺปุนพฺภวาย ปุนปฺปุนคติยา ปุนปฺปุนอุปปตฺติยา ปุนปฺปุนปฏิสนฺธิยา ปุนปฺปุนอตฺตภาวาย ปุนปฺปุนาภินิพฺพตฺติยา น สเมติ น สมาคจฺฉติ น คณฺหาติ น ปรามสติ นาภินิวิสติฯ ธีโรติ ธีโร ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ – ภวาภวาย น สเมติ ธีโรฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เอเต จ ญตฺวา อุปนิสฺสิตาติ, ญตฺวา มุนี นิสฺสเย โส วีมํสี;

ญตฺวา วิมุตฺโต น วิวาทเมติ, ภวาภวาย น สเมติ ธีโร’’ติฯ

กลหวิวาทสุตฺตนิทฺเทโส เอกาทสโมฯ

12. จูฬวิยูหสุตฺตนิทฺเทโส

อถ จูฬวิยูหสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[113]

สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา, วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ;

โย เอวํ ชานาติ [เอวํ ปชานาติ (สี.)] ส เวทิ ธมฺมํ, อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โสฯ

สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานาติฯ สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา; เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติฯ ยถา อคาริกา ฆเรสุ วสนฺติ, สาปตฺติกา วา อาปตฺตีสุ วสนฺติ, สกิเลสา วา กิเลเสสุ วสนฺติ; เอวเมว สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา, เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺตีติ – สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานาฯ

วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺตีติฯ วิคฺคยฺหาติ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ วทนฺติ ปุถุ [ปุถุํ (สี.)] วทนฺติ, น เอกํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ กุสลาติ กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ – วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติฯ

โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมนฺติฯ โย อิมํ [อิทํ (สี. ก.)] ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ชานาติ โส ธมฺมํ เวทิ อญฺญาสิ อปสฺสิ ปฏิวิชฺฌีติ – โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํฯ

อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โสติฯ โย อิมํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ปฏิกฺโกสติ, อเกวลี โส อสมตฺโต โส อปริปุณฺโณ โส หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ – อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โสฯ

เตนาห โส นิมฺมิโต –

‘‘สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา, วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ;

โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ, อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส’’ติฯ

[114]

เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุ;

สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ, สพฺเพว หีเม กุสลาวทานาฯ

เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺตีติฯ เอวํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา วิวาทยนฺติ, กลหํ กโรนฺติ, ภณฺฑนํ กโรนฺติ, วิคฺคหํ กโรนฺติ, วิวาทํ กโรนฺติ, เมธคํ กโรนฺติ – ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ…เป.… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี’’ติ – เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติฯ

พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหูติฯ ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อกุสโล อวิทฺวา อวิชฺชาคโต อญฺญาณี อวิภาวี ทุปฺปญฺโญติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุฯ

สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสนฺติฯ อิเมสํ สมณพฺราหฺมณานํ วาโท กตโม สจฺโจ ตจฺโฉ ตโถ ภูโต ยาถาโว อวิปรีโตติ – สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํฯ

สพฺเพว หีเม กุสลาวทานาติฯ สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ – สพฺเพว หีเม กุสลาวทานาฯ

เตนาห โส นิมฺมิโต –

‘‘เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุ;

สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ, สพฺเพว หีเม กุสลาวทานา’’ติฯ

[115]

ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ, พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ;

สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา, สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานาฯ

ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานนฺติฯ ปรสฺส ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ อนานุชานนฺโต อนานุปสฺสนฺโต อนานุมนนฺโต อนานุมญฺญนฺโต อนานุโมทนฺโตติ – ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํฯ

พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญติฯ ปโร พาโล โหติ หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต, หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญติ – พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญฯ

สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญาติฯ สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา พาลา หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตา, สพฺเพว หีนปญฺญา นิหีนปญฺญา โอมกปญฺญา ลามกปญฺญา ฉตุกฺกปญฺญา ปริตฺตปญฺญาติ – สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญาฯ

สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานาติฯ สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา; เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติฯ ยถา อคาริกา วา ฆเรสุ วสนฺติ, สาปตฺติกา วา อาปตฺตีสุ วสนฺติ, สกิเลสา วา กิเลเสสุ วสนฺติ; เอวเมว สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา…เป.… ปริวสนฺตีติ – สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ, พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ;

สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา, สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา’’ติฯ

[116]

สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา, [เจวนเววทาตา (สี.), เจ ปน วิวทาตา (สฺยา.)] สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา;

น เตสํ โกจิ ปริหีนปญฺโญ, ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตาฯ

สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตาติฯ สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยา อนวีวทาตา อโวทาตา อปริโยทาตา สํกิลิฏฺฐา สํกิเลสิกาติ – สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตาฯ

สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมาติฯ สุทฺธปญฺญา วิสุทฺธปญฺญา ปริสุทฺธปญฺญา โวทาตปญฺญา ปริโยทาตปญฺญาฯ

อถ วา สุทฺธทสฺสนา วิสุทฺธทสฺสนา ปริสุทฺธทสฺสนา โวทาตทสฺสนา ปริโยทาตทสฺสนาติ – สํสุทฺธปญฺญาฯ กุสลาติ กุสลา ปณฺฑิตา ปญฺญวนฺโต อิทฺธิมนฺโต ญาณิโน วิภาวิโน เมธาวิโนติ – สํสุทฺธปญฺญา กุสลาฯ มุตีมาติ มุติมา ปณฺฑิตา ปญฺญวนฺโต อิทฺธิมนฺโต ญาณิโน วิภาวิโน เมธาวิโนติ – สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมาฯ

เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญติฯ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ น โกจิ หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญ อตฺถิฯ สพฺเพว เสฏฺฐปญฺญา วิสิฏฺฐปญฺญา ปาโมกฺขปญฺญา อุตฺตมปญฺญา ปวรปญฺญาติ – เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญฯ

ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตาติฯ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ทิฏฺฐิ ตถา สมตฺตา สมาทินฺนา คหิตา ปรามฏฺฐา อภินิวิฏฺฐา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา, สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา;

เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญ, ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา’’ติฯ

[117]

น วาหเมตํ ตถิยนฺติ [ตถิวนฺติ (สฺยา.)] พฺรูมิ, ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํ;

สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ, ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติฯ

น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมีติฯ นาติ ปฏิกฺเขโปฯ เอตนฺติ ‘‘ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตานิ นาหํ เอตํ ตจฺฉํ ตถํ ภูตํ ยาถาวํ อวิปรีต’’นฺติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมิฯ

ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญนฺติฯ

มิถูติ ทฺเว ชนา, ทฺเว กลหการกา, ทฺเว ภณฺฑนการกา, ทฺเว ภสฺสการกา, ทฺเว วิวาทการกา, ทฺเว อธิกรณการกา, ทฺเว วาทิโน, ทฺเว สลฺลปกา; เต อญฺญมญฺญํ พาโล [พาลโต (สี. ก.) เอวมญฺเญสุ ฉปฺปเทสุปิ โตปจฺจยนฺตวเสน] หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํฯ

สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจนฺติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ – สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ…เป.… ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ – สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํฯ

ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺตีติฯ ตสฺมาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา ปรํ พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ ทหนฺติ ปสฺสนฺติ ทกฺขนฺติ โอโลเกนฺติ นิชฺฌายนฺติ อุปปริกฺขนฺตีติ – ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมิ, ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํ;

สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ, ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺตี’’ติฯ

[118]

ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก, ตมาหุ อญฺเญปิ [อญฺเญ (สี. ก.)] ตุจฺฉํ มุสาติ;

เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติฯ

ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเกติฯ ยํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เอเก สมณพฺราหฺมณา ‘‘อิทํ สจฺจํ ตจฺฉํ ตถํ ภูตํ ยาถาวํ อวิปรีต’’นฺติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเกฯ

ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาตีติฯ ตเมว ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เอเก สมณพฺราหฺมณา ‘‘ตุจฺฉํ เอตํ, มุสา เอตํ, อภูตํ เอตํ, อลิกํ เอตํ, อยาถาวํ เอต’’นฺติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาติฯ

เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺตีติฯ เอวํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา วิวาทยนฺติ, กลหํ กโรนฺติ, ภณฺฑนํ กโรนฺติ, วิคฺคหํ กโรนฺติ, วิวาทํ กโรนฺติ , เมธคํ กโรนฺติ – ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ…เป.… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี’’ติ – เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติฯ

กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตีติฯ กสฺมาติ กสฺมา กิํการณา กิํเหตุ กิํปจฺจยา กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา น เอกํ วทนฺติ นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ [อญฺโญญฺเญ (ก.)] วทนฺติ ปุถุ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติฯ

เตนาห โส นิมฺมิโต –

‘‘ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก, ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาติ;

เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ, กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี’’ติฯ

[119]

เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ, ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํ;

นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ, ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติฯ

เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถีติฯ เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรโธ นิพฺพานํฯ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อถ วา เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ – มคฺคสจฺจํ, นิยฺยานสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธีติ – เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิฯ

ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานนฺติฯ ยสฺมินฺติ ยสฺมิํ สจฺเจฯ ปชาติ สตฺตาธิวจนํฯ ปชานนฺติ [ปชานํ (สี. ก.), ปชา (สฺยา.)] ยํ สจฺจํ ปชานนฺตา อาชานนฺตา วิชานนฺตา ปฏิวิชานนฺตา ปฏิวิชฺฌนฺตา น กลหํ กเรยฺยุํ, น ภณฺฑนํ กเรยฺยุํ, น วิคฺคหํ กเรยฺยุํ, น วิวาทํ กเรยฺยุํ, น เมธคํ กเรยฺยุํ, กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ ปชเหยฺยุํ, วิโนเทยฺยุํ, พฺยนฺติํ กเรยฺยุํ [พฺยนฺตีกเรยฺยุํ (สี. สฺยา.)], อนภาวํ คเมยฺยุนฺติ – ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํฯ

นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺตีติฯ นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก…เป.… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติฯ

ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตีติฯ ตสฺมาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา น เอกํ วทนฺติ นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ วทนฺติ ปุถุ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ, ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํ;

นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ, ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี’’ติฯ

[120]

กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา, ปวาทิยาเส กุสลาวทานา;

สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา, อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติฯ

กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานาติฯ กสฺมาติ กสฺมา กิํการณา กิํเหตุ กิํปจฺจยา กิํนิทานา สจฺจานิ นานา [นานานิ (ก.)] วทนฺติ, วิวิธานิ วทนฺติ, อญฺโญญฺญานิ วทนฺติ, ปุถูนิ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานาฯ

ปวาทิยาเส กุสลาวทานาติฯ ปวาทิยาเสติ วิปฺปวทนฺตีติปิ ปวาทิยาเสฯ อถ วา สกํ สกํ ทิฏฺฐิคตํ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก…เป.… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ

กุสลาวทานาติ กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ – ปวาทิยาเส กุสลาวทานาฯ

สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานาติ สจฺจานิ สุตานิ พหุกานิ นานานิ วิวิธานิ อญฺโญญฺญานิ ปุถูนีติ – สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานาฯ

อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺตีติ อุทาหุ ตกฺเกน สงฺกปฺเปน ยายนฺติ นียนฺติ วุยฺหนฺติ สํหรียนฺตีติ ฯ เอวมฺปิ อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติฯ อถ วา ตกฺกปริยาหตํ วีมํสานุจริตํ สยํ ปฏิภานํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติฯ เอวมฺปิ อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติฯ

เตนาห โส นิมฺมิโต –

‘‘กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา, ปวาทิยาเส กุสลาวทานา;

สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา, อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺตี’’ติฯ

[121]

น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา, อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก;

ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุฯ

น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานาติ น เหว สจฺจานิ พหุกานิ นานานิ วิวิธานิ อญฺโญญฺญานิ ปุถูนีติ – น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานาฯ

อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเกติ อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจคฺคาหา เอกญฺเญว สจฺจํ โลเก กถียติ ภณียติ ทีปียติ โวหรียติ – ทุกฺขนิโรโธ นิพฺพานํฯ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อถ วา เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ มคฺคสจฺจํ, นิยฺยานสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ …เป.… สมฺมาสมาธีติ – อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเกฯ

ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหูติฯ

ตกฺกํ วิตกฺกํ สงฺกปฺปํ ตกฺกยิตฺวา วิตกฺกยิตฺวา สงฺกปฺปยิตฺวา ทิฏฺฐิคตานิ ชเนนฺติ สญฺชเนนฺติ นิพฺพตฺเตนฺติ อภินิพฺพตฺเตนฺติฯ ทิฏฺฐิคตานิ ชเนตฺวา สญฺชเนตฺวา นิพฺพตฺเตตฺวา อภินิพฺพตฺเตตฺวา ‘‘มยฺหํ สจฺจํ ตุยฺหํ มุสา’’ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุฯ

เตนาห ภควา –

‘‘น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา, อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก;

ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหู’’ติฯ

[122]

ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา, เอเต จ [เอเตสุ (สี.)] นิสฺสาย วิมานทสฺสี;

วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหฯ

ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา, เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสีติฯ ทิฏฺฐํ วา ทิฏฺฐสุทฺธิํ วา, สุตํ วา สุตสุทฺธิํ วา, สีลํ วา สีลสุทฺธิํ วา, วตํ วา วตสุทฺธิํ วา, มุตํ วา มุตสุทฺธิํ วา นิสฺสาย อุปนิสฺสาย คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาติ – ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วาฯ เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสีติฯ น สมฺมาเนตีติปิ วิมานทสฺสีฯ อถ วา โทมนสฺสํ ชเนตีติปิ วิมานทสฺสีติ – ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสีฯ

วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโนติฯ วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิฯ ทิฏฺฐิวินิจฺฉเย วินิจฺฉยทิฏฺฐิยา ฐตฺวา ปติฏฺฐหิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาติ – วินิจฺฉเย ฐตฺวาฯ ปหสฺสมาโนติ ตุฏฺโฐ โหติ หฏฺโฐ ปหฏฺโฐ อตฺตมโน ปริปุณฺณสงฺกปฺโปฯ อถ วา ทนฺตวิทํสกํ ปหสฺสมาโนติ – วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโนฯ

พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหาติฯ ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อกุสโล อวิทฺวา อวิชฺชาคโต อญฺญาณี อวิภาวี อเมธาวี ทุปฺปญฺโญติ, เอวมาห เอวํ กเถติ เอวํ ภณติ เอวํ ทีปยติ เอวํ โวหรตีติ – พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา, เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี;

วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน, พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหา’’ติฯ

[123]

เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ, เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห;

สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน, อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวฯ

เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาตีติฯ เยเนว เหตุนา เยน ปจฺจเยน เยน การเณน เยน ปภเวน ปรํ พาลโต หีนโต นิหีนโต โอมกโต ลามกโต ฉตุกฺกโต ปริตฺตโต ทหติ ปสฺสติ ทกฺขติ โอโลเกติ นิชฺฌายติ อุปปริกฺขตีติ – เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติฯ

เตนาตุมานํ กุสโลติ จาหาติฯ อาตุมาโน วุจฺจติ อตฺตาฯ โสปิ เตเนว เหตุนา เตน ปจฺจเยน เตน การเณน เตน ปภเวน อตฺตานํ อหมสฺมิ กุสโล ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ – เตนาตุมานํ กุสโลติ จาหฯ

สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโนติฯ สยเมว อตฺตานํ กุสลวาโท ปณฺฑิตวาโท ถิรวาโท ญายวาโท เหตุวาโท ลกฺขณวาโท การณวาโท ฐานวาโท สกาย ลทฺธิยาติ – สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโนฯ

อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวาติฯ น สมฺมาเนตีติปิ อญฺญํ วิมาเนติฯ อถ วา โทมนสฺสํ ชเนตีติปิ อญฺญํ วิมาเนติฯ ตเทว ปาวาติ ตเทว ตํ ทิฏฺฐิคตํ ปาวทติ ‘‘อิติปายํ ปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโน’’ติ – อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวทฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ, เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห;

สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน, อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวา’’ติฯ

[124]

อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต, มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี;

สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต, ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตาฯ

อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโตติฯ อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิฯ กิํการณา อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ? สพฺพา ตา ทิฏฺฐิโย การณาติกฺกนฺตา ลกฺขณาติกฺกนฺตา ฐานาติกฺกนฺตา, ตํการณา อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิฯ สพฺพาปิ ทิฏฺฐิโย อติสารทิฏฺฐิโย [สพฺเพปิ ติตฺถิยา อติสารทิฏฺฐิยา (สฺยา.)]ฯ กิํการณา สพฺพาปิ ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ อติสารทิฏฺฐิโย? เต [ตา (ก.)] อญฺญมญฺญํ อติกฺกมิตฺวา สมติกฺกมิตฺวา วีติวตฺติตฺวา ทิฏฺฐิคตานิ ชเนนฺติ สญฺชเนนฺติ นิพฺพตฺเตนฺติ อภินิพฺพตฺเตนฺติ, ตํการณา สพฺพาปิ ทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ อติสารทิฏฺฐิโยฯ อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโตติฯ อติสารทิฏฺฐิยา สมตฺโต ปริปุณฺโณ อโนโมติ – อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโตฯ

มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานีติฯ สกาย ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิมาเนน มตฺโต ปมตฺโต อุมฺมตฺโต อติมตฺโตติ – มาเนน มตฺโตฯ ปริปุณฺณมานีติ ปริปุณฺณมานี สมตฺตมานี อโนมมานีติ – มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานีฯ

สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโตติฯ สยเมว อตฺตานํ จิตฺเตน อภิสิญฺจติ ‘‘อหมสฺมิ กุสโล ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี’’ติ – สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโตฯ

ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตาติฯ ตสฺส สา ทิฏฺฐิ ตถา สมตฺตา สมาทินฺนา คหิตา ปรามฏฺฐา อภินิวิฏฺฐา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต, มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี;

สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต, ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา’’ติฯ

[125]

ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน, ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ;

อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร, น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิฯ

ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโนติ ปรสฺส เจ วาจาย วจเนน นินฺทิตการณา ครหิตการณา อุปวทิตการณา ปโร พาโล โหติ หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ – ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโนฯ ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญติฯ โสปิ เตเนว สหา โหติ หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญติ – ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญฯ

อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโรติ อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ – อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโรฯ

น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถีติฯ สมเณสุ น โกจิ พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อตฺถิ, สพฺเพว เสฏฺฐปญฺญา [อคฺคปญฺญา เสฏฺฐปญฺญา (สฺยา.)] วิสิฏฺฐปญฺญา ปาโมกฺขปญฺญา อุตฺตมปญฺญา ปวรปญฺญาติ – น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน, ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ;

อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร, น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถี’’ติฯ

[126]

อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต;

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ, สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตาฯ

อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เตติฯ

อิโต อญฺญํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เย อภิวทนฺติ, เต สุทฺธิมคฺคํ วิสุทฺธิมคฺคํ ปริสุทฺธิมคฺคํ โวทาตมคฺคํ ปริโยทาตมคฺคํ วิรทฺธา อปรทฺธา ขลิตา คลิตา อญฺญาย อปรทฺธา อเกวลี เต, อสมตฺตา เต, อปริปุณฺณา เต, หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตาติ – อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เตฯ

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺตีติฯ ติตฺถํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิคตํฯ ติตฺถิยา วุจฺจนฺติ ทิฏฺฐิคติกาฯ ปุถุทิฏฺฐิยา ปุถุทิฏฺฐิคตานิ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติฯ

สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตาติฯ สกาย ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิราเคน รตฺตา อภิรตฺตาติ – สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต;

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ, สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตา’’ติฯ

[127]

อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ, นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา, สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานาฯ

อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺตีติฯ อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘อสสฺสโต โลโก…เป.… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ – อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติฯ

นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหูติฯ อตฺตโน สตฺถารํ ธมฺมกฺขานํ คณํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ฐเปตฺวา สพฺเพ ปรวาเท ขิปนฺติ อุกฺขิปนฺติ ปริกฺขิปนฺติฯ

‘‘โส สตฺถา น สพฺพญฺญู, ธมฺโม น สฺวากฺขาโต, คโณ น สุปฺปฏิปนฺโน, ทิฏฺฐิ น ภทฺทิกา, ปฏิปทา น สุปญฺญตฺตา, มคฺโค น นิยฺยานิโก, นตฺเถตฺถ สุทฺธิ วา วิสุทฺธิ วา ปริสุทฺธิ วา, มุตฺติ วา วิมุตฺติ วา ปริมุตฺติ วา, นตฺเถตฺถ สุชฺฌนฺติ วา วิสุชฺฌนฺติ วา ปริสุชฺฌนฺติ วา, มุจฺจนฺติ วา วิมุจฺจนฺติ วา ปริมุจฺจนฺติ วา หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตา’’ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุฯ

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐาติฯ ติตฺถํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิคตํฯ ติตฺถิยา วุจฺจนฺติ ทิฏฺฐิคติกาฯ ปุถุทิฏฺฐิยา [ปุถุติตฺถิยา (สี. ก.) ปุริมคาถาย ปาฐเภโท นตฺถิ] ปุถุทิฏฺฐิคเตสุ นิวิฏฺฐา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐาฯ

สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานาติฯ ธมฺโม สกายนํ, ทิฏฺฐิ สกายนํ, ปฏิปทา สกายนํ, มคฺโค สกายนํ, สกายเน ทฬฺหวาทา ถิรวาทา พลิกวาทา อวฏฺฐิตวาทาติ – สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ, นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;

เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา, สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา’’ติฯ

[128]

สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน, กเมตฺถ [กํ ตตฺถ (สี. ก.)] พาโลติ ปรํ ทเหยฺย;

สยํว [สยเมว (สฺยา.)] โส เมธคมาวเหยฺย, ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํฯ

สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโนติฯ ธมฺโม สกายนํ, ทิฏฺฐิ สกายนํ, ปฏิปทา สกายนํ, มคฺโค สกายนํ, สกายเน ทฬฺหวาโท ถิรวาโท พลิกวาโท อวฏฺฐิตวาโทติ – สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโนฯ

กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺยาติฯ เอตฺถาติ สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยา ปรํ พาลโต หีนโต นิหีนโต โอมกโต ลามกโต ฉตุกฺกโต ปริตฺตโต กํ ทเหยฺย กํ ปสฺเสยฺย กํ ทกฺเขยฺย กํ โอโลเกยฺย กํ นิชฺฌาเยยฺย กํ อุปปริกฺเขยฺยาติ – กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺยฯ

สยํว โส เมธคมาวเหยฺย, ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมนฺติฯ ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อสุทฺธิธมฺโม อวิสุทฺธิธมฺโม อปริสุทฺธิธมฺโม อโวทาตธมฺโมติ – เอวํ วทนฺโต เอวํ กเถนฺโต เอวํ ภณนฺโต เอวํ ทีปยนฺโต เอวํ โวหรนฺโต สยเมว กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ อาวเหยฺย สมาวเหยฺย อาหเรยฺย สมาหเรยฺย อากฑฺเฒยฺย สมากฑฺเฒยฺย คณฺเหยฺย ปรามเสยฺย อภินิวิเสยฺยาติ – สยํว โส เมธคมาวเหยฺย ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน, กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย;

สยํว โส เมธคมาวเหยฺย, ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺม’’นฺติฯ

[129]

วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย, อุทฺธํส [อุทฺธํ โส (สฺยา.)] โลกสฺมิํ วิวาทเมติ;

หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ, น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเกฯ

วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมายาติฯ วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิฯ วินิจฺฉยทิฏฺฐิยา ฐตฺวา ปติฏฺฐหิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา วินิจฺฉเย ฐตฺวาฯ สยํ ปมายาติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวาฯ ‘‘อยํ สตฺถา สพฺพญฺญู’’ติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวา, ‘‘อยํ ธมฺโม สฺวากฺขาโต… อยํ คโณ สุปฺปฏิปนฺโน… อยํ ทิฏฺฐิ ภทฺทิกา… อยํ ปฏิปทา สุปญฺญตฺตา… อยํ มคฺโค นิยฺยานิโก’’ติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวาติ – วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมายฯ

อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมตีติฯ อุทฺธํโส วุจฺจติ อนาคตํฯ อตฺตโน วาทํ อุทฺธํ ฐเปตฺวา สยเมว กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ เอติ อุเปติ อุปคจฺฉติ คณฺหาติ ปรามสติ อภินิวิสตีติฯ เอวมฺปิ อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติฯ อถ วา อญฺเญน อุทฺธํ วาเทน สทฺธิํ กลหํ กโรติ ภณฺฑนํ กโรติ วิคฺคหํ กโรติ วิวาทํ กโรติ เมธคํ กโรติ – ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ…เป.… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี’’ติฯ เอวมฺปิ อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติฯ

หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานีติฯ วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิฯ ทิฏฺฐิวินิจฺฉยา สพฺเพ วินิจฺฉเย [สพฺพา วินิจฺฉิตทิฏฺฐิโย (สฺยา.), สพฺพา วินิจฺฉยทิฏฺฐิโย (ก.)] หิตฺวา จชิตฺวา ปริจฺจชิตฺวา ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺติํ กริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ – หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิฯ

น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเกติฯ น กลหํ กโรติ, น ภณฺฑนํ กโรติ, น วิคฺคหํ กโรติ, น วิวาทํ กโรติ, น เมธคํ กโรติฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา – ‘‘เอวํ วิมุตฺตจิตฺโต โข, อคฺคิเวสฺสน, ภิกฺขุ น เกนจิ สํวทติ, น เกนจิ วิวทติ, ยญฺจ โลเก วุตฺตํ เตน จ โวหรติ อปรามส’’นฺติฯ ชนฺตูติ สตฺโต นโร มานโว โปโส ปุคฺคโล ชีโว ชาคุ ชนฺตุ อินฺทคุ มนุโชฯ โลเกติ อปายโลเก…เป.… อายตนโลเกติ – น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเกติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย, อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติ;

หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ, น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเก’’ติฯ

จูฬวิยูหสุตฺตนิทฺเทโส ทฺวาทสโมฯ

13. มหาวิยูหสุตฺตนิทฺเทโส

อถ มหาวิยูหสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[130]

เย เกจิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา, อิทเมว สจฺจนฺติ จ วาทยนฺติ [สจฺจนฺติ ปวาทยนฺติ (สฺยา.)] ;

สพฺเพว เต นินฺทมนฺวานยนฺติ, อโถ ปสํสมฺปิ ลภนฺติ ตตฺถฯ

เย เกจิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานาติฯ เย เกจีติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทิยนวจนเมตํ – เย เกจีติฯ ทิฏฺฐิปริพฺพสานาติฯ