นาญฺเญน วิสุทฺธิมิจฺฉตีติฯ โธโน อญฺเญน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺญตฺร สติปฏฺฐาเนหิ อญฺญตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺญตฺร อิทฺธิปาเทหิ อญฺญตฺร อินฺทฺริเยหิ อญฺญตฺร พเลหิ อญฺญตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺญตฺร อริยา อฏฺฐงฺคิกา มคฺคา สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ น อิจฺฉติ น สาทิยติ น ปตฺเถติ น ปิเหติ นาภิชปฺปตีติ – นาญฺเญน วิสุทฺธิมิจฺฉติฯ

น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตีติฯ สพฺเพ พาลปุถุชฺชนา รชฺชนฺติ, ปุถุชฺชนกลฺยาณกํ อุปาทาย สตฺต เสกฺขา วิรชฺชนฺติ; อรหา เนว รชฺชติ โน วิรชฺชติฯ วิรตฺโต โส ขยา ราคสฺส วีตราคตฺตา, ขยา โทสสฺส วีตโทสตฺตา, ขยา โมหสฺส วีตโมหตฺตาฯ โส วุฏฺฐวาโส จิณฺณจรโณ…เป.… ชาติชรามรณสํสาโร, นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ – น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘โธโน น หิ เตน มญฺญติ, ยทิทํ ทิฏฺฐสุตมุเตสุ วา;

นาญฺเญน วิสุทฺธิมิจฺฉติ, น หิ โส รชฺชติ โน วิรชฺชตี’’ติฯ

ชราสุตฺตนิทฺเทโส ฉฏฺโฐฯ

7. ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทโส

อถ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[49]

เมถุนมนุยุตฺตสฺส , [อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย]

วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;

สุตฺวาน ตว สาสนํ, วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสฯ

เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺฐุลฺโล โอทกนฺติโก รหสฺโส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติฯ กิํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ

ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ

เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติฯ เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ – เมถุนมนุยุตฺตสฺสฯ

อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโยติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อิจฺจาติฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ – อายสฺมาติฯ ติสฺโสติ ตสฺส เถรสฺส นามํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโปฯ เมตฺเตยฺโยติ ตสฺส เถรสฺส โคตฺตํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโรติ – อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโยฯ

วิฆาตํ พฺรูหิ มาริสาติฯ วิฆาตนฺติ วิฆาตํ อุปฆาตํ ปีฬนํ ฆฏฺฏนํ อุปทฺทวํ อุปสคฺคํ พฺรูหิ อาจิกฺข เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวร วิภช อุตฺตานีกโรหิ [อุตฺตานิํ กโรหิ (ก.)] ปกาเสหิฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ มาริสาติ – วิฆาตํ พฺรูหิ มาริสฯ

สุตฺวาน ตว สาสนนฺติฯ ตุยฺหํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺฐิํ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาติ – สุตฺวาน ตว สาสนํฯ

วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติฯ วิเวโกติ ตโย วิเวกา – กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโกฯ กตโม กายวิเวโก? อิธ ภิกฺขุ วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาสปุญฺชํ , กาเยน วิวิตฺโต วิหรติฯ

โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ , เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ, เอโก วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ – อยํ กายวิเวโกฯ

กตโม จิตฺตวิเวโก? ปฐมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ทุติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจาเรหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ตติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส ปีติยา จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, จตุตฺถํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สุขทุกฺเขหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส รูปสญฺญาย ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, วิญฺญาณญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส อากาสานญฺจายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, โสตาปนฺนสฺส สกฺกายทิฏฺฐิยา วิจิกิจฺฉาย สีลพฺพตปรามาสา ทิฏฺฐานุสยา วิจิกิจฺฉานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, สกทาคามิสฺส โอฬาริกา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อนาคามิสฺส อนุสหคตา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา อนุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อรหโต รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ – อยํ จิตฺตวิเวโกฯ

กตโม อุปธิวิเวโก? อุปธิ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จฯ อุปธิวิเวโก วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํฯ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ – อยํ อุปธิวิเวโกฯ กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ; จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปตฺตานํ; อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํฯ วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติฯ โส เถโร ปกติยา สิกฺขิตสิกฺโขฯ อปิ จ ธมฺมเทสนํ อุปาทาย ธมฺมเทสนํ สาเวนฺโต [ยาจนฺโต (สี. สฺยา.)] เอวมาห – วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติฯ

เตนาห เถโร ติสฺสเมตฺเตยฺโย –

‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส , [อิจฺจายสฺมา ติสฺโส เมตฺเตยฺโย]

วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;

สุตฺวาน ตว สาสนํ, วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส’’ติฯ

[50]

เมถุนมนุยุตฺตสฺส , [เมตฺเตยฺยาติ ภควา]

มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;

มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ, เอตํ ตสฺมิํ อนาริยํฯ

เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺฐุลฺโล โอทกนฺติโก รหสฺโส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติฯ กิํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ – ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ

เมถุนมนุยุตฺตสฺสาติฯ เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ – เมถุนมนุยุตฺตสฺสฯ

เมตฺเตยฺยาติ ภควา ตํ เถรํ โคตฺเตน อาลปติฯ ภควาติ คารวาธิวจนํฯ

อปิ จ ภคฺคราโคติ ภควา, ภคฺคโทโสติ ภควา, ภคฺคโมโหติ ภควา, ภคฺคมาโนติ ภควา, ภคฺคทิฏฺฐีติ ภควา, ภคฺคกณฺฑโกติ [ภคฺคกณฺฑโกติ (สี. สฺยา.)] ภควา, ภคฺคกิเลโสติ ภควา, ภชิ วิภชิ ปวิภชิ ธมฺมรตนนฺติ ภควา, ภวานํ อนฺตกโรติ ภควา, ภาวิตกาโย ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ภควา, ภชิ วา ภควา อรญฺญวนปตฺถานิ [อรญฺเญ วนปตฺถานิ (สี.)] ปนฺตานิ เสนาสนานิ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ [มนุสฺสราหเสยฺยกานิ (สี. สฺยา.)] ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ ภควา, ภาคี วา ภควา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส อธิสีลสฺส อธิจิตฺตสฺส อธิปญฺญายาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ จตุนฺนํ อปฺปมญฺญานํ จตุนฺนํ อรูปสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อฏฺฐนฺนํ วิโมกฺขานํ อฏฺฐนฺนํ อภิภายตนานํ นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ สญฺญาภาวนานํ ทสนฺนํ กสิณสมาปตฺตีนํ อานาปานสฺสติสมาธิสฺส อสุภสมาปตฺติยาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปญฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺสาติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ ตถาคตพลานํ จตุนฺนํ เวสารชฺชานํ จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ ฉนฺนํ อภิญฺญานํ [อภิญฺญาณานํ (สี.)] ฉนฺนํ พุทฺธธมฺมานนฺติ ภควาฯ ภควาติ เนตํ นามํ มาตรา กตํ, น ปิตรา กตํ, น ภาตรา กตํ, น ภคินิยา กตํ, น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ, น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ, น เทวตาหิ กตํฯ วิโมกฺขนฺติกเมตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส ปฏิลาภา สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ – เมตฺเตยฺยาติ ภควาฯ

มุสฺสเต วาปิ สาสนนฺติฯ ทฺวีหิ การเณหิ สาสนํ มุสฺสติ – ปริยตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติ, ปฏิปตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติฯ กตมํ ปริยตฺติสาสนํ? ยํ ตสฺส ปริยาปุฏํ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ – อิทํ ปริยตฺติสาสนํฯ ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติ – เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํฯ

กตมํ ปฏิปตฺติสาสนํ? สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา อปจฺจนีกปฏิปทา อนฺวตฺถปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูรการิตา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชญฺญํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค – อิทํ ปฏิปตฺติสาสนํฯ ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติฯ เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํฯ

มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชตีติฯ ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ , สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิลฺโลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณตีติ – มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติฯ

เอตํ ตสฺมิํ อนาริยนฺติฯ เอตํ ตสฺมิํ ปุคฺคเล อนริยธมฺโม พาลธมฺโม มูฬฺหธมฺโม อญฺญาณธมฺโม อมราวิกฺเขปธมฺโม, ยทิทํ มิจฺฉาปฏิปทาติ – เอตํ ตสฺมิํ อนาริยํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เมถุนมนุยุตฺตสฺส, [เมตฺเตยฺยาติ ภควา]

มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;

มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ, เอตํ ตสฺมิํ อนาริย’’นฺติฯ

[51]

เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน, เมถุนํ โย นิเสวติ;

ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก, หีนมาหุ ปุถุชฺชนํฯ

เอโก ปุพฺเพ จริตฺวานาติฯ ทฺวีหิ การเณหิ เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วาฯ กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติฯ เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวานฯ

กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิฯ โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติฯ เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวานฯ

เมถุนํ โย นิเสวตีติฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม…เป.… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ

เมถุนํ โย นิเสวตีติ ฯ โย อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ เสวติ นิเสวติ สํเสวติ ปฏิเสวตีติ – เมถุนํ โย นิเสวติฯ

ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเกติฯ ยานนฺติ หตฺถิยานํ อสฺสยานํ โคยานํ อชยานํ เมณฺฑยานํ โอฏฺฐยานํ ขรยานํ ภนฺตํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ, วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ, ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภญฺชติ, ปปาเตปิ ปปตติฯ ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค อุปฺปถํ คณฺหาติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิํ คณฺหาติ…เป.… มิจฺฉาสมาธิํ คณฺหาติฯ ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค วิสมํ กายกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ วจีกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ มโนกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ ปาณาติปาตํ อภิรุหติ, วิสมํ อทินฺนาทานํ อภิรุหติ, วิสมํ กาเมสุมิจฺฉาจารํ อภิรุหติ, วิสมํ มุสาวาทํ อภิรุหติ, วิสมํ ปิสุณวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ ผรุสวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ สมฺผปฺปลาปํ อภิรุหติ , วิสมํ อภิชฺฌํ อภิรุหติ, วิสมํ พฺยาปาทํ อภิรุหติ, วิสมํ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ อภิรุหติ, วิสเม สงฺขาเร อภิรุหติ, วิสเม ปญฺจ กามคุเณ อภิรุหติ, วิสเม นีวรเณ อภิรุหติฯ ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภญฺชติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค นิรเย อตฺตานํ ภญฺชติ , ติรจฺฉานโยนิยํ อตฺตานํ ภญฺชติ, เปตฺติวิสเย อตฺตานํ ภญฺชติ, มนุสฺสโลเก อตฺตานํ ภญฺชติ, เทวโลเก อตฺตานํ ภญฺชติฯ ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ปปาเต ปปตติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค ชาติปปาตมฺปิ ปปตติ, ชราปปาตมฺปิ ปปตติ, พฺยาธิปปาตมฺปิ ปปตติ, มรณปปาตมฺปิ ปปตติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสปปาตมฺปิ ปปตติฯ โลเกติ อปายโลเก มนุสฺสโลเกติ – ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเกฯ

หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺติฯ

ปุถุชฺชนาติ เกนฏฺเฐน ปุถุชฺชนา? ปุถุ กิเลเส ชเนนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ อวิหตสกฺกายทิฏฺฐิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สตฺถารานํ มุขุลฺโลกิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สพฺพคตีหิ อวุฏฺฐิตาติ ปุถุชฺชนา , ปุถุ นานาภิสงฺขาเร [นานาภิสงฺขาเรหิ (สฺยา.)] อภิสงฺขโรนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาโอเฆหิ วุยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาสนฺตาเปหิ สนฺตปนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาปริฬาเหหิ ปริทยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา [อชฺโฌปนฺนา (สี. สฺยา.)] ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปญฺจหิ นีวรเณหิ อาวุตา นิวุตา โอวุตา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตาติ ปุถุชฺชนาฯ หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺติฯ ปุถุชฺชนํ หีนํ นิหีนํ โอมกํ ลามกํ ฉตุกฺกํ ปริตฺตนฺติ เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ – หีนมาหุ ปุถุชฺชนํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน, เมถุนํ โย นิเสวติ;

ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก, หีนมาหุ ปุถุชฺชน’’นฺติฯ

[52]

ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา;

เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเวฯ

ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สาติฯ กตโม ยโส? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ – อยํ ยโสฯ กตมา กิตฺติ? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติวณฺณคโต โหติ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน – สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา อารญฺญิโกติ วา ปิณฺฑปาติโกติ วา ปํสุกูลิโกติ วา เตจีวริโกติ วา สปทานจาริโกติ วา ขลุปจฺฉาภตฺติโกติ วา เนสชฺชิโกติ วา ยถาสนฺถติโกติ วา ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา, อยํ กิตฺตีติ – ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพฯ

หายเต วาปิ ตสฺส สาติฯ ตสฺส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส โส จ ยโส สา จ กิตฺติ หายติ ปริหายติ ปริธํสติ ปริปตติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชตีติ – ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ หายเต วาปิ ตสฺส สาฯ

เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ เมถุนํ วิปฺปหาตเวติฯ เอตนฺติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺติํ วิปตฺติํฯ ทิสฺวาติ ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ – เอตมฺปิ ทิสฺวาฯ สิกฺเขถาติ ติสฺโส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขาฯ กตมา อธิสีลสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุฯ ขุทฺทโก สีลกฺขนฺโธ, มหนฺโต สีลกฺขนฺโธฯ สีลํ ปติฏฺฐา อาทิ จรณํ สํยโม สํวโร มุขํ ปมุขํ กุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา – อยํ อธิสีลสิกฺขาฯ

กตมา อธิจิตฺตสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ…เป.… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ อธิจิตฺตสิกฺขาฯ

กตมา อธิปญฺญาสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ , อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ – อยํ อธิปญฺญาสิกฺขาฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม…เป.… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ

เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเวติฯ เมถุนธมฺมสฺส ปหานาย วูปสมาย ปฏินิสฺสคฺคาย ปฏิปสฺสทฺธิยา อธิสีลมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺเขยฺยฯ อิมา ติสฺโส สิกฺขาโย อาวชฺชนฺโต สิกฺเขยฺย, ชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปสฺสนฺโต สิกฺเขยฺย, ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ อธิฏฺฐหนฺโต สิกฺเขยฺย, สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺเขยฺย, วีริยํ ปคฺคณฺหนฺโต สิกฺเขยฺย, สติํ อุปฏฺฐเปนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺเขยฺย, ปญฺญาย ปชานนฺโต สิกฺเขยฺย, อภิญฺเญยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปริญฺเญยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺเขยฺย, ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺเขยฺย, สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเวฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา;

เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว’’ติฯ

[53]

สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายติ;

สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธฯ

สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายตีติฯ กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหิํสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺฐิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ [อวชฺฌายติ (สฺยา.)]ฯ ยถา อุลูโก รุกฺขสาขายํ มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา โกตฺถุ นทีตีเร มจฺเฉ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา พิฬาโร สนฺธิสมลสงฺกฏิเร มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา คทฺรโภ วหจฺฉินฺโน สนฺธิสมลสงฺกฏิเร ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหิํสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺฐิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายตีติ – สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส กปโณ วิย ฌายติฯ

สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธติฯ ปเรสนฺติ อุปชฺฌายา วา อาจริยา วา สมานุปชฺฌายกา วา สมานาจริยกา วา มิตฺตา วา สนฺทิฏฺฐา วา สมฺภตฺตา วา สหายา วา โจเทนฺติ – ‘‘ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, ยํ ตฺวํ เอวรูปํ อุฬารํ สตฺถารํ ลภิตฺวา เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา เอวรูปํ อริยคณํ ลภิตฺวา หีนสฺส เมถุนธมฺมสฺส การณา พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโตสิฯ สทฺธาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรีปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สติปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปญฺญาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติฯ เตสํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺฐิํ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวา มงฺกุ โหติ, ปีฬิโต ฆฏฺฏิโต พฺยาธิโต โทมนสฺสิโต โหติฯ ตถาวิโธติ ตถาวิโธ ตาทิโส ตสฺสณฺฐิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโคฯ โย โส วิพฺภนฺตโกติ – สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ มงฺกุ โหติ ตถาวิโธฯ

เตนาห ภควา –

‘‘สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายติ;

สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ’’ติฯ

[54]

อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต;

เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ, โมสวชฺชํ ปคาหติ [สํคาหติ (ก.)] ฯ

อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโตติฯ อถาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อถาติฯ สตฺถานีติ ตีณิ สตฺถานิ – กายสตฺถํ, วจีสตฺถํ, มโนสตฺถํฯ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ กายสตฺถํ, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ วจีสตฺถํ, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ มโนสตฺถํฯ ปรวาเทหิ โจทิโตติฯ อุปชฺฌาเยหิ วา อาจริเยหิ วา สมานุปชฺฌายเกหิ วา สมานาจริยเกหิ วา มิตฺเตหิ วา สนฺทิฏฺเฐหิ วา สมฺภตฺเตหิ วา สหาเยหิ วา โจทิโต สมฺปชานมุสา ภาสติฯ ‘‘อภิรโต อหํ, ภนฺเต, อโหสิํ ปพฺพชฺชายฯ

มาตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติ ฯ ‘‘ปิตา เม โปเสตพฺโพ , เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติฯ ‘‘ภาตา เม โปเสตพฺโพ… ภคินี เม โปเสตพฺพา… ปุตฺโต เม โปเสตพฺโพ… ธีตา เม โปเสตพฺพา… มิตฺตา เม โปเสตพฺพา… อมจฺจา เม โปเสตพฺพา… ญาตกา เม โปเสตพฺพา… สาโลหิตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต’’ติ ภณติฯ วจีสตฺถํ กโรติ สงฺกโรติ ชเนติ สญฺชเนติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตตีติ – อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโตฯ

เอส ขฺวสฺส มหาเคโธติฯ เอโส ตสฺส มหาเคโธ มหาวนํ มหาคหนํ มหากนฺตาโร มหาวิสโม มหากุฏิโล มหาปงฺโก มหาปลิโป มหาปลิโพโธ มหาพนฺธนํ, ยทิทํ สมฺปชานมุสาวาโทติ – เอส ขฺวสฺส มหาเคโธฯ

โมสวชฺชํ ปคาหตีติฯ โมสวชฺชํ วุจฺจติ มุสาวาโทฯ อิเธกจฺโจ สภคฺคโต วา ปริสคฺคโต วา ญาติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโฐ – ‘‘เอหมฺโภ ปุริส, ยํ ชานาสิ ตํ วเทหี’’ติ, โส อชานํ วา อาห – ‘‘ชานามี’’ติ, ‘‘ชานํ’’ วา อาห – ‘‘น ชานามี’’ติ, อปสฺสํ วา อาห – ‘‘ปสฺสามี’’ติ, ปสฺสํ วา อาห – ‘‘น ปสฺสามี’’ติฯ อิติ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา สมฺปชานมุสา ภาสติ – อิทํ วุจฺจติ โมสวชฺชํฯ

อปิ จ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติฯ อิเมหิ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ อปิ จ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺฐิํฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ อปิ จ ปญฺจหากาเรหิ… ฉหากาเรหิ… สตฺตหากาเรหิ… อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ ปุพฺเพวสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณิสฺส’’นฺติ, ภณนฺตสฺส โหติ – ‘‘มุสา ภณามี’’ติ, ภณิตสฺส โหติ – ‘‘มุสา มยา ภณิต’’นฺติ, วินิธาย ทิฏฺฐิํ, วินิธาย ขนฺติํ, วินิธาย รุจิํ, วินิธาย สญฺญํ, วินิธาย ภาวํฯ อิเมหิ อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติฯ โมสวชฺชํ ปคาหตีติฯ

โมสวชฺชํ ปคาหติ โอคาหติ อชฺโฌคาหติ ปวิสตีติ – โมสวชฺชํ ปคาหติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต;

เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ, โมสวชฺชํ ปคาหตี’’ติฯ

[55]

ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต, เอกจฺจริยํ [เอกจริยํ (สี. สฺยา.)] อธิฏฺฐิโต;

ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติฯ

ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโตติฯ อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติ วณฺณคโต โหติ – ‘‘ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา…เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภี’’ติ วา ฯ เอวํ ญาโต โหติ ปญฺญาโต สมญฺญาโต โหตีติ – ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโตฯ

เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโตติฯ ทฺวีหิ การเณหิ เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วาฯ กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา…เป.… เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโตฯ กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ…เป.… เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโตติ – เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโตฯ

ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโตติฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม…เป.… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโตติฯ โส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนธมฺเม ยุตฺโต [ยุตฺโต สํยุตฺโต (สี.)] ปยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโตติ – ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโตฯ

มนฺโทว ปริกิสฺสตีติฯ กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติฯ ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ, สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิลฺโลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณติฯ เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติฯ

ตเมนํ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กาเรนฺติ – กสาหิปิ ตาเฬนฺติ, เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ, อทฺธทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ, หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ, ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ, นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ , กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ, สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺติ, ราหุมุขมฺปิ กโรนฺติ, โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ, หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ, เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, จิรกวาสิกมฺปิ กโรนฺติ, เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺติ, พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ, กหาปณิกมฺปิ กโรนฺติ, ขาราปตจฺฉิกมฺปิ [ขาราปฏิจฺฉกมฺปิ (ก.)] กโรนฺติ, ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺติ, ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺติ, สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ, ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺติ, อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติฯ เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติฯ

อถ วา กามตณฺหาย อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต โภเค ปริเยสนฺโต นาวาย มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทติ, สีตสฺส ปุรกฺขโต อุณฺหสฺส ปุรกฺขโต ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺเสหิ ปีฬิยมาโน ขุปฺปิปาสาย มิยฺยมาโน ติคุมฺพํ คจฺฉติ, ตกฺโกลํ คจฺฉติ, ตกฺกสีลํ คจฺฉติ, กาลมุขํ คจฺฉติ, ปุรปูรํ คจฺฉติ, เวสุงฺคํ คจฺฉติ, เวราปถํ คจฺฉติ, ชวํ คจฺฉติ, ตามลิํ [กมลิํ (สฺยา.), ตํมลิํ (ก.)] คจฺฉติ, วงฺคํ คจฺฉติ, เอฬพนฺธนํ คจฺฉติ, สุวณฺณกูฏํ คจฺฉติ, สุวณฺณภูมิํ คจฺฉติ, ตมฺพปาณิํ คจฺฉติ, สุปฺปาทกํ คจฺฉติ, ภารุกจฺฉํ คจฺฉติ, สุรฏฺฐํ คจฺฉติ, ภงฺคโลกํ คจฺฉติ, ภงฺคณํ คจฺฉติ, สรมตํ คณํ คจฺฉติ, โยนํ คจฺฉติ , ปรมโยนํ [ปีนํ (สฺยา.)] คจฺฉติ, วินกํ [นวกํ (สี.)] คจฺฉติ, มูลปทํ คจฺฉติ, มรุกนฺตารํ คจฺฉติ, ชณฺณุปถํ คจฺฉติ, อชปถํ คจฺฉติ, เมณฺฑปถํ คจฺฉติ, สงฺกุปถํ คจฺฉติ, ฉตฺตปถํ คจฺฉติ, วํสปถํ คจฺฉติ, สกุณปถํ คจฺฉติ, มูสิกปถํ คจฺฉติ, ทริปถํ คจฺฉติ, เวตฺตาจารํ คจฺฉติฯ เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติฯ

คเวสนฺโต น วินฺทติ, อลาภมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติฯ เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติฯ

คเวสนฺโต วินฺทติ, ลทฺธาปิ อารกฺขมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ – ‘‘กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ, น โจรา หเรยฺยุํ, น อคฺคี ทเหยฺยุํ, น อุทกํ วเหยฺย, น อปิยา ทายาทา หเรยฺยุ’’นฺติฯ ตสฺส เอวํ อารกฺขโต โคปยโต เต โภคา วิปฺปลุชฺชนฺติฯ

โส วิปฺปโยคมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติฯ เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสตีติ – ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต, เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต;

ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสตี’’ติฯ

[56]

เอตมาทีนวํ ญตฺวา, มุนิํ ปุพฺพาปเร อิธ;

เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, น นิเสเวถ เมถุนํฯ

เอตมาทีนวํ ญตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธาติฯ เอตนฺติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส จ กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺติํ วิปตฺติญฺจฯ ญตฺวาติ ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาฯ มุนีติฯ โมนํ วุจฺจติ ญาณํฯ ยา ปญฺญา ปชานนา…เป.… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิฯ อิธาติ อิมิสฺสา ทิฏฺฐิยา อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมิํ อาทาเย อิมสฺมิํ ธมฺเม อิมสฺมิํ วินเย อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อิมสฺมิํ ปาวจเน อิมสฺมิํ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมิํ สตฺถุสาสเน อิมสฺมิํ อตฺตภาเว อิมสฺมิํ มนุสฺสโลเกติ – เอตมาทีนวํ ญตฺวา มุนิ ปุพฺพาปเร อิธฯ

เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิราติฯ ทฺวีหิ การเณหิ เอกจฺจริยํ ทฬหํ กเรยฺย – ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วาฯ กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยฯ เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺยฯ

กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสเวยฺย อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิฯ

โส เอโก คจฺเฉยฺย, เอโก ติฏฺเฐยฺย, เอโก นิสีเทยฺย, เอโก เสยฺยํ กปฺเปยฺย, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิเสยฺย, เอโก ปฏิกฺกเมยฺย, เอโก รโห นิสีเทยฺย, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺเฐยฺย, เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยฯ เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺยาติ – เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย, ถิรํ กเรยฺย, ทฬฺหํ สมาทาโน อสฺส, อวฏฺฐิตสมาทาโน อสฺส กุสเลสุ ธมฺเมสูติ – เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิราฯ

น นิเสเวถ เมถุนนฺติฯ เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม…เป.… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมฯ เมถุนธมฺมํ น เสเวยฺย น นิเสเวยฺย น สํเสเวยฺย น ปฏิเสเวยฺย น จเรยฺย น สมาจเรยฺย น สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – น นิเสเวถ เมถุนํฯ

เตนาห ภควา –

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ;

เอกจฺจริยํ ทฬฺหํ กยิรา, น นิเสเวถ เมถุน’’นฺติฯ

[57]

วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ, เอตํ อริยานมุตฺตมํ;

น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถ, ส เว นิพฺพานสนฺติเกฯ

วิเวกญฺเญว สิกฺเขถาติฯ วิเวโกติ ตโย วิเวกา – กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโกฯ กตโม กายวิเวโก…เป.… อยํ อุปธิวิเวโกฯ กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํฯ จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํฯ อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํฯ สิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา – อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขา…เป.… อยํ อธิปญฺญาสิกฺขาฯ วิเวกญฺเญว สิกฺเขถาติ วิเวกญฺเญว สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ – วิเวกญฺเญว สิกฺเขถฯ

เอตํ อริยานมุตฺตมนฺติฯ อริยา วุจฺจนฺติ พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จฯ อริยานํ เอตํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรํ ยทิทํ วิเวกจริยาติ – เอตํ อริยานมุตฺตมํฯ

น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถาติฯ กายวิเวกจริยาย อุนฺนติํ น กเรยฺย, อุนฺนมํ น กเรยฺย, มานํ น กเรยฺย, ถามํ น กเรยฺย, ถมฺภํ น กเรยฺย, น เตน มานํ ชเนยฺย, น เตน ถทฺโธ อสฺส ปตฺถทฺโธ ปคฺคหิตสิโรติ – เตน เสฏฺโฐ น มญฺเญถฯ

ส เว นิพฺพานสนฺติเกติฯ โส นิพฺพานสฺส สนฺติเก สามนฺตา อาสนฺเน อวิทูเร อุปกฏฺเฐติ – ส เว นิพฺพานสนฺติเกฯ

เตนาห ภควา –

‘‘วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ, เอตํ อริยานมุตฺตมํ;

น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถ, ส เว นิพฺพานสนฺติเก’’ติฯ

[58]

ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต, กาเมสุ อนเปกฺขิโน;

โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชาฯ

ริตฺตสฺส มุนิโน จรโตติฯ ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส , กายทุจฺจริเตน ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺสฯ วจีทุจฺจริเตน…เป.… มโนทุจฺจริเตน… ราเคน… โทเสน… โมเหน… โกเธน… อุปนาเหน… มกฺเขน… ปฬาเสน… อิสฺสาย… มจฺฉริเยน… มายาย… สาเฐยฺเยน… ถมฺเภน… สารมฺเภน… มาเนน… อติมาเนน… มเทน… ปมาเทน… สพฺพกิเลเสหิ… สพฺพทุจฺจริเตหิ… สพฺพทรเถหิ… สพฺพปริฬาเหหิ… สพฺพสนฺตาเปหิ… สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺสฯ มุนิโนติฯ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ…เป.… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิฯ จรโตติ จรโต วิหรโต อิริยโต วตฺตโต ปาลยโต ยปยโต ยาปยโตติ – ริตฺตสฺส มุนิโน จรโตฯ

กาเมสุ อนเปกฺขิโนติฯ กามาติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา – วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามาฯ วตฺถุกาเม ปริชานิตฺวา กิเลสกาเม ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺติํ กริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวา กาเมสุ อนเปกฺขมาโน จตฺตกาโม วนฺตกาโม มุตฺตกาโม ปหีนกาโม ปฏินิสฺสฏฺฐกาโม, วีตราโค จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺฐราโค นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต [สีตีภูโต (สี.)] สุขปฺปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ – กาเมสุ อนเปกฺขิโนฯ

โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชาติฯ ปชาติ สตฺตาธิวจนํ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาฯ

เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส ทิฏฺโฐฆํ ติณฺณสฺส อวิชฺโชฆํ ติณฺณสฺส สพฺพสงฺขารปถํ ติณฺณสฺส อุตฺติณฺณสฺส นิตฺติณฺณสฺส อติกฺกนฺตสฺส สมติกฺกนฺตสฺส วีติวตฺตสฺส ปารํ คตสฺส ปารํ ปตฺตสฺส อนฺตํ คตสฺส อนฺตํ ปตฺตสฺส โกฏิํ คตสฺส โกฏิํ ปตฺตสฺส ปริยนฺตํ คตสฺส ปริยนฺตํ ปตฺตสฺส โวสานํ คตสฺส โวสานํ ปตฺตสฺส ตาณํ คตสฺส ตาณํ ปตฺตสฺส เลณํ คตสฺส เลณํ ปตฺตสฺส สรณํ คตสฺส สรณํ ปตฺตสฺส อภยํ คตสฺส อภยํ ปตฺตสฺส อจฺจุตํ คตสฺส อจฺจุตํ ปตฺตสฺส อมตํ คตสฺส อมตํ ปตฺตสฺส นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺติฯ ยถา อิณายิกา อานณฺยํ [อาณณฺยํ (อฏฺฐ.)] ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา อาพาธิกา อาโรคฺยํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา พนฺธนพทฺธา พนฺธนโมกฺขํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา ทาสา ภุชิสฺสํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา กนฺตารทฺธานปกฺขนฺทา [กนฺตารทฺธานปกฺขนฺตา (สี.), กนฺตารทฺธานปกฺขนฺนา (สฺยา.)] เขมนฺตภูมิํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ; เอวเมวํ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส…เป.… นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺตีติ – โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชาฯ

เตนาห ภควา –

‘‘ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต, กาเมสุ อนเปกฺขิโน;

โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา’’ติฯ

ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทโส สตฺตโมฯ

8. ปสูรสุตฺตนิทฺเทโส

อถ ปสูรสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ –

[59]

อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ, นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;

ยํ นิสฺสิตา ตตฺถ สุภํ วทานา, ปจฺเจกสจฺเจสุ ปุถู นิวิฏฺฐาฯ

อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺตีติฯ อิเธว สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ ‘‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติฯ