ดิฉันชื่อภัททาปิลานีก็เหมือนกัน ได้
ไตรวิชชา ละมัจจุราช ทรงร่างกายในภพที่สุดนี้
ชนะมารพร้อมทั้งพลมารแล้ว
เราทั้งสองเห็นโทษในโลกแล้วพากัน
ออกบวช เป็นผู้หมดอาสวะ ฝึกตนแล้ว มีความ
เย็น ดับสนิทแล้ว
ฉันเผากิเลสทั้งหลายแล้ว . . . คำสอน
ของพระพุทธเจ้าดิฉันได้ทำเสร็จแล้ว.
ทราบว่า ท่านพระภัททกาปิลานีภิกษุณีได้กล่าวคาถาเหล่านั้น ด้วย
ประการฉะนี้แล.
จบภัททกกปิลานีเถรีอปทาน

ยโสธราเถรีอปทานที่ 8 [28]

ว่าด้วยบุพจริยาของพระยโสธราเถรี

ทูลลาพระมหามุนี หม่อมฉันมีวัยแก่ มีชีวิตน้อย
จักละพระองค์ไป มีที่พึ่งของตนได้ทำแล้ว มี
มรณะใกล้เข้ามาในวัยหลัง ข้าพระมหาวีรเจ้า
หม่อมฉันจักถึงความดับในคืนวันนี้
ชาติ ชรา พยาธิและมรณะ มิได้มี จัก
ไปสู่นิพพานที่ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง เป็นบุรีอันไม่มี
ความแก่ ความตายและความไม่มีภัย
ตั้งแต่ข้าพระองค์เป็นบริษัทาเข้าเฝ้าพระ
องค์อยู่ รู้จักความผิด ขอประทานโทษ ณ ที่เฉพาะ
พระพักตร์พระองค์
ข้าแต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันขอกราบ
ทูลว่า เมื่อหม่อมฉันท่องเที่ยวไปในสงสาร หาก
มีความพลั้งพลาดในพระองค์ ขอพระองค์ทรง
โปรดประทานโทษแก่หม่อมฉันเถิด.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า
ดูก่อนผู้ปฏิบัติตามคำสอนของเรา
ท่านจงแสดงฤทธิ์ และตัดความสงสัยของบริษัท
ทั้งปวงในศาสนาเถิด.
พระยโสธราเถรีกราบทูลว่า
ข้าแต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันชื่อยโส-
ธราเป็นปชาบดีของพระองค์ เมื่อยังทรงครอง
อาคารวิสัย เกิดในศากยสกุลตั้งอยู่ในองคสมบัติ

ของหญิง ประเสริฐกว่าหญิง 169,000 นาง
ข้าแต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันเมื่ออยู่ในพระราช
วังของพระองค์ เป็นประธาน เป็นใหญ่กว่าหญิง
ทั้งปวง
สมบูรณ์ด้วยรูปสมบัติ และอาจารสมบัติ
ดำรงอยู่ในความเจริญทุกสมัย นารีทั้งมวลย่อม
เคารพหม่อมฉัน เหมือนพวกมนุษย์เคารพเทวดา
ฉะนั้น
หม่อมฉันเป็นประมุขแห่งนางกัญญาหนึ่ง
พัน ในพระนิเวศน์ของพระศากยบุตร นางกัญญา
เหล่านั้นร่วมสุขร่วมทุกข์กัน ปานประหนึ่งว่าพวก
เทวดาในนันทวันฉะนั้น
หม่อมฉันเป็นบัณฑิต ล่วงกามธาตุด้วย
รูปธาตุ มิได้มีใคร ๆ มีรูปเหมือนรูปของหม่อมฉัน
เว้นแต่พระองค์ผู้เป็นนายกของโลก
หม่อมฉันขออภิวาทพระสัมพุทธเจ้าแล้ว
จักแสดงฤทธิ์ถวาย พระยโสธราเถรีแสดงฤทธิ์
ชนิดต่าง ๆ มากมาย
แสดงเป็นนกมีกายเท่าภูเขาจักรวาล
แสดงศีรษะเท่าอุตตรกุรุทวีป แสดงปีกสองข้าง
เท่าทวีปทั้งสอง แสดงสรีระเท่าชมพูทวีป
เปล่งเสียงดังกังวานไพเราะ มีขนหาง
เป็นพวง มีกลีบสีต่าง ๆ กัน มีนัยน์ตาเท่า

ดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ มีหงอนเท่าภูเขาเมรุ
มีหน้าเท่าภูเขาจักรวาล ถอนเอาต้นหว้า
พร้อมทั้งรากทำเป็นพัดเดินเข้าไปเฝ้า ถวายบังคม
พระศาสดาผู้เป็นนายกของโลก
แสดงเป็นเพศช้าง เพศม้า ภูเขา และ
ทะเล ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ เขาเมรุ และ
เพศท้าวสักกเทวราช กราบทูลว่า ข้าแต่พระ-
มหาวีรเจ้าผู้มีพระจักษุ หม่อมฉันผู้ชื่อว่า ยโสธรา
ขอถวายบังคมพระยุคลบาท
พระเถรีเอาดอกไม้ปกปิดพันโลกธาตุไว้
และนิรมิตเป็นเพศพรหมแสดงสุญญตธรรมอยู่
กราบทูลว่า ข้าแต่พระวีรเจ้าผู้มีพระจักษุ หม่อม
ฉันผู้ชื่อว่ายโสธรา ขอถวายบังคมพระยุคลบาท
หม่อมฉันเป็นผู้มีความชำนาญในฤทธิ์ มี
ความชำนาญในทิพโสตธาตุ มีความชำนาญใน
เจโตปริยญาณ
ย่อมรู้ปุพเพนิวาสญาณ และทิพยจักษุ
อันหมดจดวิเศษ มีอาสวะทั้งปวงหมดสิ้นแล้ว
บัดนี้ ภพใหม่ไม่มีอีก
ข้าแต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันมีญาณ

ในอรรถะ ธรรมะ นิรุตติ และปฏิภาณเกิดขึ้น
ในสำนักของพระองค์
ความพร้อมเพรียงแห่งพระพุทธเจ้าทั้ง¹
หลาย ผู้เป็นนาถะของโลก พระองค์ทรงแสดง
ดีแล้ว ข้าแต่พระมหามุนี อธิการเป็นอันมาก
ของหม่อมฉัน ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่
พระองค์
ข้าแต่พระมุนีมหาวีรเจ้า ขอพระองค์พึง
ทรงระลึกถึงกุศลกรรมเก่าของหม่อมฉันเถิด ข้า
แต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันสั่งสมบุญไว้เพื่อ
ประโยชน์แก่พระองค์
ข้าแต่พระมหาวีรเจ้า หม่อมฉันงดเว้น
อนาจารในสถานที่ไม่ควร แม้ชีวิตก็ยอมสละเพื่อ
ประโยชน์แก่พระองค์ได้
ข้าแต่พระมหามุนี พระองค์ประทาน
หม่อมฉันเพื่อให้เป็นภรรยาผู้อื่นหลายพันโกฏิกัป
ก็เพื่อประโยชน์แก่พระองค์ หม่อมฉันมิได้เสียใจ
ในเรื่องนั้นเลย
ข้าแต่พระมหามุนี พระองค์ประทาน
หม่อมฉันเพื่ออุปการะหลายพันโกฏิกัป เพื่อประ-
โยชน์แก่พระองค์ หม่อมฉันมิได้เสียใจในเรื่อง
นั้นเลย

1. ม. ว่า ปุพพานํ แปลว่า พระองค์ทรงแสดงความพร้อมเพรียงแห่งพระโลกนาถเจ้า ผู้มี
ในกาลก่อนดีแล้ว

ข้าแต่พระมหามุนี พระองค์ประทาน
หม่อมฉันเพื่อประโยชน์ เป็นอาหารพันโกฏิ
กัป หม่อมฉันมิได้เสียใจในเรื่องนั้นเลย หม่อม
ฉันบริจาคชีวิตหลายพันโกฏิกัป
ประชุมชนจักทำการให้พ้นจากภัย ก็ย่อม
สละชีวิตของหม่อมฉันให้ ข้าแต่พระมหามุนี
หม่อมฉันย่อมไม่เคยหวงเครื่องประดับและผ้า
นานาชนิดซึ่งอยู่ที่ตัว และภัณฑะคือตัวหญิง เพื่อ
ประโยชน์แก่พระองค์
ข้าแต่พระมหามุนีมหาวีรเจ้า ทรัพย์
ข้าวเปลือก ปัจจัย เครื่องบริจาค บ้าน นิคม
ไร่นา บุตร ธิดา ช้าง ม้า โค ทาสี ภรรยา
มากมายนับไม่ถ้วน พระองค์ทรงบริจาคแล้วเพื่อ
ประโยชน์แก่พระองค์
(พระองค์ตรัสบอกหม่อมฉันว่า) เราย่อม
ให้ทานกะพวกยาจก เมื่อเราให้ทานอันอุดม เรา
ย่อมไม่เห็นหม่อมฉันเสียใจ
ข้าแต่พระมหาวีระ หม่อมฉันยอมรับ
ทุกข์มากมายหลายอย่างจนนับไม่ถ้วน ในสงสาร
เป็นอเนก เพื่อประโยชน์แก่พระองค์
ข้าแต่พระมหามุนี หม่อมฉันได้รับสุข
ย่อมอนุโมทนา และในคราวที่ได้รับทุกข์ก็ไม่

เสียใจ เป็นผู้ยินดีแล้วในที่ทุกแห่งเพื่อประโยชน์
แก่พระองค์
ข้าแต่พระมหามุนี พระสัมพุทธเจ้าทรง
แสดงธรรมโดยบรรดาอันสมควร เสวยสุขและ
ทุกข์แล้ว ได้บรรลุซึ่งพระโพธิญาณ
หม่อมฉันได้ร่วมมาเป็นมาก กับพระ
สัมพุทธเจ้าพระนามว่าโคดม ผู้เป็นนายกของโลก
เป็นเทพผู้ประเสริฐ พระองค์ก็ได้ร่วมมาเป็นอัน
มาก กับพระสัมพุทธเจ้าพระองค์อื่น ๆ ผู้เป็น
นาถะของโลก
ข้าแต่พระมหามุนี อธิการของหม่อมฉัน
มีมากเพื่อประโยชน์แก่พระองค์ หม่อนฉันเมื่อ
แสวงหาพุทธธรรมอยู่ก็ได้เป็นบริจาริกาผู้รับใช้
ของพระองค์
ในสี่อสงไขยแสนกัป พระมหาวีรเจ้า
พระนามว่าทีปังกร ผู้เป็นนายกของโลก เสด็จ
อุบัติขึ้นแล้ว ประชาชนในปัจจันตประเทศ มีใจ
ยินดีนิมนต์พระตถาคตเจ้าแล้ว ช่วยกันแผ้วถาง
หนทางสำหรับเป็นที่เสด็จพระพุทธดำเนิน
ณ กาลครั้งนั้น พระองค์เป็นพราหมณ์
นามว่าสุเมธ ตกแต่งหนทางยาว เพื่อพระสุคต
เจ้าผู้ทรงเห็นธรรมทั้งปวง

หม่อมฉันมีสมภพในสกุลพราหมณ์ เป็น
หญิงสาวมีนามว่าสุมิตตา เข้าไปสู่สมาคม ถือ
ดอกบัวไป 8 กำ เพื่อบูชาพระศาสดา แต่ได้
ถวายพระองค์ผู้เป็นฤาษีอุดม ในท่ามกลางประ-
ชุมชน
ครั้งนั้น หม่อมฉันได้เห็นพระองค์ประ-
กอบสุภกิจอยู่นาน มีความกรุณา เมื่อฤาษีนั้น
เดินเลยไปแล้ว ยังดึงใจหม่อมฉันให้นิยม จึงได้
สำคัญว่า ชีวิตของเรามีผล
ครั้งนั้น หม่อนฉันเห็นความพยายามของ
พระองค์นั้นมีผล จึงได้ถวายดอกบัวแก่พระองค์
ผู้เป็นฤาษี ด้วยบุญที่ทำมาก่อน แม้จิตของ
หม่อมฉันเลื่อมใสในพระสัมพุทธเจ้า
หม่อมฉันยังมีจิตเลื่อมใสในพระองค์ผู้
เป็นฤาษีมีมนัสสูง มิได้เห็นสิ่งอื่นที่ควรถวาย
จึงได้ถวายดอกบัวแก่พระองค์ผู้เป็นฤาษีพร้อมด้วย
กล่าวว่า
ข้าแต่พระฤาษี ดอกบัว 5 กำ จงมีแก่
ท่าน ดอกบัว 3 กำจงมีแก่ดิฉัน ข้าแต่ท่าน
พระฤาษี ดอกบัวเหล่านั้น จงมีเสมอกับด้วยท่าน
นั้น เพื่อประโยชน์แก่โพธิญาณของท่าน.
จบภาณวารที่ 4

สุเมธฤาษีรับดอกบัว แล้วบูชาพระพุทธ-
ทีปังกร ผู้แสวงหาคุณธรรมใหญ่ มีบริวารยศมาก
เสด็จดำเนินมาในท่ามกลางประชุมชน เพื่อประ-
โยชน์แก่โพธิญาณ
พระมหามุนี มหาวีรเจ้าทีปังกรทอดพระ-
เนตรเห็นสุเมธฤาษีผู้มีมนัสสูงแล้ว ทรงพยากรณ์
ในท่ามกลางประชุมชน ข้าแต่พระมหามุนี ในกัป
อันประมาณมิได้แต่กัปนี้ พระมหามุนีทีปังกรทรง
พยากรณ์กรรมของหม่อมฉันอันเป็นธรรมตรงว่า
ดูก่อนฤาษีผู้ใหญ่ อุบาสิกาผู้นี้ จักเป็น
ผู้มีจิตเสมอกัน มีกุศลกรรมเสมอกัน ทำกุศล
ร่วมกัน เป็นที่รักเพราะบุญกรรม เพื่อประโยชน์
แก่ท่าน น่าดูน่าชม น่ารักยิ่ง น่าชอบใจ มีวาจา
อ่อนหวาน จักเป็นธรรมทายาทผู้มีฤทธิ์ของท่าน
อุบาสิกานี้จักรักษากุศลธรรมทั้งหลาย
เหมือนพวกเจ้าของทรัพย์ รักษาทรัพย์ที่เก็บไว้เอง
ในคลัง ฉะนั้น ประชาชนจะอนุเคราะห์อุบาสิกา
ผู้ที่เป็นที่รักของท่านนั้น อุบาสิกานี้จักมีบารมี
เต็ม จักละกิเลสได้ดังราชสีห์ละกรง แล้วจักบรรลุ
โพธิญาณ.

ในกัปอันประมาณมิได้แต่กัปนี้ พระ
พุทธเจ้าทรงพยากรณ์หม่อมฉันด้วยพระวาจาใด
หม่อมฉันเมื่ออนุโมทนาพระวาจานั้น เป็นผู้ทำ
กรณียกิจอย่างนี้
หม่อมฉันยังจิตให้เลื่อมใสในกุศลกรรม
ที่ได้ทำไว้แล้วนั้น ได้เสวยผลในกำเนิดเทวดา
และมนุษย์มากมาย ได้เสวยสุขและทุกข์ในเทวดา
และมนุษย์ทั้งหลาย
ในภพนี้ซึ่งเป็นภพหลัง หม่อมฉันเกิดใน
ศากยสกุล มีรูปสมบัติ มีโภคสมบัติ มียศ มีศีล
สมบูรณ์ด้วยองคสมบัติทั้งปวง ได้รับสักการะ
อย่างยิ่งในสกุลทั้งหลาย มีลาภ สรรเสริญและ
สักการะ พรั่งพร้อมไปด้วยโลกธรรม มีจิตไม่
ประกอบด้วยทุกข์ ไม่มีภัยแต่ที่ไหน ๆ
สมจริงตามพระดำรัสที่พระผู้มีพระภาค-
เจ้าตรัสว่า ในกาลนั้นยโสธรานารีผู้มีเพียง แสดง
อุปการะทั้งภายในพระราชฐานและแก่พวกเจ้าใน
พระนคร มีอุปการะทั้งในยามสุขและยามทุกข์
เป็นผู้บอกประโยชน์ให้และทำความอนุเคราะห์
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแล้วแก่
พระพุทธเจ้าห้าร้อยโกฏิ และพระพุทธเจ้าเก้าร้อย
โกฏิ ข้าแต่พระมหาราช ขอพระองค์ทรงสดับ
อธิการเป็นอันมากของหม่อมฉัน

หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นรูป แก่พระ
พุทธเจ้าร้อยสิบเอ็ดโกฏิ ซึ่งเป็นนายกผู้เลิศของ
โลก
ข้าแต่พระมหาราช...หม่อมฉันยังมหา-
ทานให้เป็นรูปแก่พระพุทธเจ้าร้อยยี่สิบโกฏิ และ
แก่พระพุทธเจ้าร้อยสี่สิบโกฏิ...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแก่พระ-
พุทธเจ้าร้อยหกสิบโกฏิและแก่พระพุทธเจ้าร้อยห้า
สิบโกฏิ...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไป แก่พระ
พุทธเจ้าร้อยหกสิบโกฏิ และแก่พระพุทธเจ้าร้อย
เจ็ดสิบโกฏิ ...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแก่พระ
พุทธเจ้าร้อยแปดสิบโกฏิ และแก่พระพุทธเจ้า
ร้อยเก้าสิบโกฏิ...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นรูปแก่พระ
พุทธเจ้าแสนโกฏิ ซึ่งเป็นนายกผู้ประเสริฐของ
โลก...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแก่พระ
พุทธเจ้าเก้าพันโกฏิ และแก่พระพุทธเจ้าอื่นอีก
ซึ่งเป็นนายกของโลก...

หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแก่พระ-
พุทธเจ้าแสนโกฎิ และแก่พระพุทธเจ้าแปดสิบห้า
โกฏิ แก่พระพุทธเจ้าร้อยแปดสิบห้าโกฏิ แก่
พระพุทธเจ้ายี่สิบเจ็ดโกฏิ...
หม่อมฉันยังมหาทานให้เป็นไปแก่พระ-
ปัจเจกพุทะเจ้าผู้ปราศจากราคะ มีแปดโกฏิเป็น
ที่สุด...
ข้าแต่พระมหาราช....หม่อมฉันยังมหา-
ทานให้เป็นไปแก่พระขีณาสพผู้ปราศจากมลทิน
เป็นพระพุทธสาวกมาก นับไม่ถ้วน
ข้าแต่พระมหาราช ขอพระองค์จงทรง
ฟังอธิการเป็นอันมากของหม่อมฉัน หม่อมฉันยัง
มหาทานให้เป็นไปแล้วแต่พระพุทธเจ้าผู้ทรงประ-
พฤติธรรมทั้งหลาย และพระอริยสงฆ์ผู้ประพฤติ
ในสัทธรรม ในกาลทั้งปวง ด้วยประการอย่าง
นี้
บุคคลผู้ประพฤติธรรม ย่อมอยู่เป็นสุข
ทั้งในโลกนี้และโลกหน้า ควรประพฤติธรรมให้
เป็นสุจริต ไม่ควรประพฤติธรรมให้เป็นทุจริต
เพราะบุคคลผู้ประพฤติธรรมย่อมอยู่เป็นสุขทั้งใน
โลกนี้และโลกหน้า.

หม่อมฉันเป็นหน่ายในสงสาร จึงออกบวช
พร้อมด้วยบริวารชนพันหนึ่ง ครั้นบวชแล้วก็หมด
กังวล
ละอาคารสถานแล้วออกบวช ยังไม่ทันถึง
ครึ่งเดือนก็ได้บรรลุจตุราริยสัจ คนเป็นอันมากนำ
จีวร บิณฑบาต เสนาสนะและเภสัชปัจจัยเข้ามา
ถวาย เหมือนลูกคลื่นในทะเล
ดิฉันเผากิเลสทั้งหลายแล้ว .. . คำสอน
พระพุทธเจ้าดิฉันได้ทำเสร็จแล้ว
หม่อมฉันได้รับทุกขวิบัติมากอย่าง และ
สุขสมบัติมากอย่างเช่นนี้ ถึงพร้อมแล้วซึ่งความ
เป็นผู้บริสุทธิ์ สมบูรณ์ด้วยคุณทั้งปวง
บุคคลผู้ถวายตนของตนแก่พระพุทธเจ้า
ผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่ เพื่อประโยชน์แก่บุญ
ก็ย่อมพรั่งพร้อมไปด้วยสหาย ลุถึงนิพพานบทอัน
เป็นอสังขตะ
กรรมทั้งปวงส่วนอดีต ปัจจุบัน และ
อนาคต ของหม่อมฉันหมดสิ้นไปแล้ว ข้าแต่
พระองค์ผู้มีพระจักษุ หม่อมฉันขอถวายบังคม
พระยุคลบาท.
ทราบว่า ท่านพระยโสธราภิกษุณีได้กล่าวคาถาเหล่านั้นเฉพาะพระ-
พักตร์พระผู้มีพระภาคเจ้า ด้วยประการฉะนี้แล.
จบยโสธราเถรีอปทาน

ทสสหัสสเถรีอปทานที่ 9 (29)

ว่าด้วยบุพจริยาของพระเถรี 10,000 รูป