เมนู

อาทีนวญาณนิทเทส


[115] ปัญญาในความปรากฏเป็นของน่ากลัว เป็นอาทีนว-
ญาณอย่างไร ?
ปัญญาในความปรากฏโดยความเป็นภัยว่า ความเกิดขึ้นเป็นภัย
ความเป็นไปเป็นภัย สังขารนิมิตเป็นภัย ฯ ล ฯ กรรมประมวลมาเป็นภัย
ปฏิสนธิเป็นภัย คติเป็นภัย ความบังเกิดเป็นภัย ความอุบัติเป็นภัย
ชาติเป็นภัย ชราเป็นภัย พยาธิเป็นภัย มรณะเป็นภัย ความโศกเป็น
ภัย ความรำพันเป็นภัย ความคับแค้นใจเป็นภัย เป็นอาทีนวญาณ
แต่ละอย่าง.
ญาณในสันติบทว่า ความไม่เกิดขึ้นปลอดภัย ความไม่เป็นไป
ปลอดภัย ฯ ล ฯ ความไม่คับแค้นใจปลอดภัย ญาณในสันติบทว่า
ความเกิดขึ้นเป็นภัย ความไม่เกิดขึ้นปลอดภัย ความเป็นไปเป็นภัย
ความไม่เป็นไปปลอดภัย ฯ ล ฯ ความคับแค้นใจเป็นภัย ความไม่
คับแค้นใจปลอดภัย ปัญญาในความปรากฏโดยความเป็นภัยว่า ความ
เกิดขึ้นเป็นทุกข์ ฯ ล ฯ ความคับแค้นใจเป็นทุกข์ เป็นอาทีนวญาณ
แต่ละอย่าง ๆ ญาณในสันติบทว่า ความไม่เกิดขึ้นเป็นสุข ความไม่
เป็นไปเป็นสุข ฯ ล ฯ ความไม่คับแค้นใจเป็นสุข.
[116] ญาณในสันติบทว่า ความเกิดขึ้นเป็นทุกข์ ความไม่
เกิดขึ้นเป็นสุข ความเป็นไปเป็นทุกข์ ความไม่เป็นไปเป็นสุข ฯ ล ฯ

ความคับแค้นใจเป็นทุกข์ ความไม่คับแค้นใจเป็นสุข.
[117] ปัญญาในความปรากฏโดยความเป็นภัยว่า ความเกิด
ขึ้นมีอามิส ความเป็นไปมีอามิส ฯ ล ฯ ความคับแค้นใจมีอามิส เป็น
อาทีนวญาณแต่ละอย่าง ๆ ญาณในสันติบทว่า ความไม่เกิดขึ้นไม่มี
อามิส ความไม่เป็นไปไม่มีอามิส ฯ ล ฯ ความไม่คับแค้นใจไม่มีอามิส
ความเกิดขึ้นมีอามิส ความไม่เกิดขึ้นไม่มีอามิส ความเป็นไปมีอามิส
ความไม่เป็นไปไม่มีอามิส ฯ ล ฯ ความคับแค้นใจมีอามิส ความไม่
คับแค้นใจไม่มีอามิส.
[118] ปัญญาในความปรากฏโดยความเป็นภัยว่า ความเกิดขึ้น
เป็นสังขาร ฯ ล ฯ ความคับแค้นใจเป็นสังขาร เป็นอาทีนวญาณแต่
ละอย่าง ๆ ญาณในสันติบทว่า ความไม่เกิดขึ้นเป็นนิพพาน ความไม่
เป็นไปเป็นนิพพาน ฯ ล ฯ ความไม่คับแค้นใจเป็นนิพพาน ญาณใน
สันติบทว่า ความเกิดขึ้นเป็นสังขาร ความไม่เกิดขึ้นเป็นนิพพาน
ความเป็นไปเป็นสังขาร ความไม่เป็นไปเป็นนิพพาน ฯ ล ฯ ความ
คับแค้นใจเป็นสังขาร ความไม่คับแค้นใจเป็นนิพพาน.
[119] ข้อที่พระโยคาวจรพิจารณาเห็นความเกิดขึ้น
ความเป็นไปแห่งสังขารนิมิต กรรมเครื่องประ-
มวลมาปฏิสนธิว่าเป็นทุกข์นี้เป็นอาทีนวญาณ
ข้อที่พระโยคาวจรพิจารณาเห็นความไม่เกิดขึ้น

ความไม่เป็นไป ความไม่มีนิมิต ความไม่มี
ธรรมเครื่องประมวลมาและความไม่ปฏิสนธิ
ว่าเป็นสุขนี้เป็นญาณในสันติบท อาทีนว-
ญาณนี้ย่อมเกิดในฐานะ 5 ญาณในสันติบท
ย่อมเกิดในฐานะ 5 พระโยคาวจรย่อมรู้ชัด
ญาณ 10 ย่อมไม่หวั่นไหวเพราะทิฏฐิต่าง ๆ
เพราะเป็นผู้ฉลาดในญาณทั้ง 2 ฉะนี้แล.

ชื่อว่าญาณ เพราะอรรถว่ารู้ธรรมนั้น ชื่อว่าปัญญา เพราะ
อรรถว่ารู้ชัด เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า ปัญญาในความปรากฏโดย
ความเป็นภัย เป็นอาทีนวญาณ.

อรรถกถาทีนวญาณนิทเทส


115 - 119] พึงทราบวินิจฉัยในอาทีนวญาณนิทเทสดังต่อไปนี้
บทว่า อุปฺปาโท - ความเกิดขึ้น คือ เกิดขึ้นในโลกนี้ เพราะ
กรรมเก่าเป็นปัจจัย.
บทว่า ปวตฺตํ - ความเป็นไป คือ ความเป็นไปของความเกิด
ขึ้นอย่างนั้น. บทว่า นิมิตฺตํ คือ สังขารนิมิต แม้ทั้งหมด.
บทว่า อายูหนํ - กรรมประมวลมาเป็นภัย คือ กรรมอันเป็น
เหตุแห่งปฏิสนธิต่อไป. บทว่า ปฏิสนฺธิ คือ การเกิดต่อไป.