‘‘มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, พีชญฺจสฺส น นสฺสติฯ

[175]

‘‘มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติฯ

[176]

‘‘โย จ ราชา ชนปทํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

สพฺโพสธีหิ โส ราชา, วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโยฯ

[177]

‘‘ตเถว เนคเม หิํสํ, เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

โอชทานพลีกาเร, ส โกเสน วิรุชฺฌติฯ

[178]

‘‘ปหารวรเขตฺตญฺญู , สงฺคาเม กตนิสฺสเม [กตนิยเม (ก.)];

อุสฺสิเต หิํสยํ ราชา, ส พเลน วิรุชฺฌติฯ

[179]

‘‘ตเถว อิสโย หิํสํ, สญฺญเต [สํยเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจาริโย [พฺรหฺมจาริโน (สี.)];

อธมฺมจารี ขตฺติโย, โส สคฺเคน วิรุชฺฌติฯ

[180]

‘‘โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ, ภริยํ หนฺติ อทูสิกํ;

ลุทฺทํ ปสวเต ฐานํ [ปาปํ (สี.)], ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติฯ

[181]

‘‘ธมฺมํ จเร ชานปเท, เนคเมสุ [นิคเมสุ (สี.)] พเลสุ จ;

อิสโย จ น หิํเสยฺย, ปุตฺตทาเร สมํ จเรฯ

[182]

‘‘ส ตาทิโส ภูมิปติ, รฏฺฐปาโล อโกธโน;

สปตฺเต [สามนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] สมฺปกมฺเปติ, อินฺโทว อสุราธิโป’’ติฯ

มหาโพธิชาตกํ ตติยํฯ

ปณฺณาสนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

สนิฬีนิกมวฺหยโน ปฐโม, ทุติโย ปน สอุมฺมทนฺติวโร;

ตติโย ปน โพธิสิรีวฺหยโน, กถิตา ปน ตีณิ ชิเนน สุภาติฯ

19. สฏฺฐินิปาโต

529. โสณกชาตกํ (1)

[1]

‘‘ตสฺส สุตฺวา สตํ ทมฺมิ, สหสฺสํ ทิฏฺฐ [ทฏฺฐุ (สี. ปี.)] โสณกํ;

โก เม โสณกมกฺขาติ, สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’ฯ

[2]

‘‘อถพฺรวี มาณวโก, ทหโร ปญฺจจูฬโก;

มยฺหํ สุตฺวา สตํ เทหิ, สหสฺสํ ทิฏฺฐ [ทฏฺฐุ (สี. ปี.)] โสณกํ;

อหํ เต โสณกกฺขิสฺสํ [อหํ โสณกมกฺขิสฺสํ (สี. ปี.), อหํ เต โสณกมกฺขิสฺสํ (สฺยา.)], สหายํ ปํสุกีฬิตํ’’ฯ

[3]

‘‘กตมสฺมิํ [กตรสฺมิํ (สี. สฺยา. ปี.)] โส ชนปเท, รฏฺเฐสุ นิคเมสุ จ;

กตฺถ โสณกมทฺทกฺขิ [กตฺถ เต โสณโก ทิฏฺโฐ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ฯ

[4]

‘‘ตเวว เทว วิชิเต, ตเววุยฺยานภูมิยา;

อุชุวํสา มหาสาลา, นีโลภาสา มโนรมาฯ

[5]

‘‘ติฏฺฐนฺติ เมฆสมานา, รมฺมา อญฺโญญฺญนิสฺสิตา;

เตสํ มูลมฺหิ [มูลสฺมิํ (สี. ปี.), มูลสฺมิ (สฺยา.)] โสณโก, ฌายตี อนุปาทโน [อนุปาทิโน (สฺยา.), อนุปาทาโน (ปี.)];

อุปาทาเนสุ โลเกสุ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุโตฯ

[6]

‘‘ตโต จ ราชา ปายาสิ, เสนาย จตุรงฺคิยา;

การาเปตฺวา สมํ มคฺคํ, อคมา เยน โสณโกฯ

[7]

‘‘อุยฺยานภูมิํ คนฺตฺวาน, วิจรนฺโต พฺรหาวเน;

อาสีนํ โสณกํ ทกฺขิ, ฑยฺหมาเนสุ นิพฺพุตํ’’ฯ

[8]

‘‘กปโณ วตยํ ภิกฺขุ, มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;

อมาติโก อปิติโก, รุกฺขมูลสฺมิ ฌายติ’’ฯ

[9]

‘‘อิมํ วากฺยํ นิสาเมตฺวา, โสณโก เอตทพฺรวิ;

‘น ราช กปโณ โหติ, ธมฺมํ กาเยน ผสฺสยํ [ผุสยํ (ก.)]ฯ

[10]

‘โย จ [โยธ (สี. สฺยา.)] ธมฺมํ นิรํกตฺวา [นิรากตฺวา (?)], อธมฺมมนุวตฺตติ;

ส ราช กปโณ โหติ, ปาโป ปาปปรายโน’’’ฯ

[11]

‘‘‘อรินฺทโมติ เม นามํ, กาสิราชาติ มํ วิทู;

กจฺจิ โภโต สุขสฺเสยฺยา [สุขา เสยฺยา (ปี.), สุขเสยฺโย (ก.)], อิธ ปตฺตสฺส โสณก’’’ฯ

[12]

‘‘สทาปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

น เตสํ โกฏฺเฐ โอเปนฺติ, น กุมฺภิํ น ขโฬปิยํ [น กุมฺเภ น กโฬปิยา (สฺยา. ปี.)];

ปรนิฏฺฐิตเมสานา, เตน ยาเปนฺติ สุพฺพตาฯ

[13]

‘‘ทุติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

อนวชฺชปิณฺโฑ [อนวชฺโช ปิณฺฑา (ปี.)] โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติฯ

[14]

‘‘ตติยมฺปิ ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

นิพฺพุโต ปิณฺโฑ โภตฺตพฺโพ, น จ โกจูปโรธติฯ

[15]

‘‘จตุตฺถมฺปิ [จตุตฺถํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

มุตฺตสฺส รฏฺเฐ จรโต, สงฺโค ยสฺส น วิชฺชติฯ

[16]

‘‘ปญฺจมมฺปิ [ปญฺจมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

นครมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ, นาสฺส กิญฺจิ อฑยฺหถฯ

[17]

‘‘ฉฏฺฐมฺปิ [ฉฏฺฐํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

รฏฺเฐ วิลุมฺปมานมฺหิ [วิลุปฺปมานมฺหิ (ก.)], นาสฺส กิญฺจิ อหีรถ [อหารถ (สี. สฺยา.)]ฯ

[18]

‘‘สตฺตมมฺปิ [สตฺตมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

โจเรหิ รกฺขิตํ มคฺคํ, เย จญฺเญ ปริปนฺถิกา;

ปตฺตจีวรมาทาย, โสตฺถิํ คจฺฉติ สุพฺพโตฯ

[19]

‘‘อฏฺฐมมฺปิ [อฏฺฐมํ (ปี.)] ภทฺรมธนสฺส, อนาคารสฺส ภิกฺขุโน;

ยํ ยํ ทิสํ ปกฺกมติ, อนเปกฺโขว คจฺฉติ’’ฯ

[20]

‘‘พหูปิ ภทฺรา [พหูนิ สมณภทฺรานิ (สี.), พหูปิ ภทฺรกา เอเต (ปี.)] เอเตสํ, โย ตฺวํ ภิกฺขุ ปสํสสิ;

อหญฺจ คิทฺโธ กาเมสุ, กถํ กาหามิ โสณกฯ

[21]

‘‘ปิยา เม มานุสา กามา, อโถ ทิพฺยาปิ เม ปิยา;

อถ เกน นุ วณฺเณน, อุโภ โลเก ลภามเส’’ฯ

[22]

‘‘กาเม คิทฺธา [กาเมสุ คิทฺธา (สี. ปี.)] กามรตา, กาเมสุ อธิมุจฺฉิตา;

นรา ปาปานิ กตฺวาน, อุปปชฺชนฺติ ทุคฺคติํฯ

[23]

‘‘เย จ กาเม ปหนฺตฺวาน [ปหตฺวาน (สี. ปี.)], นิกฺขนฺตา อกุโตภยา;

เอโกทิภาวาธิคตา, น เต คจฺฉนฺติ ทุคฺคติํฯ

[24]

‘‘อุปมํ เต กริสฺสามิ, ตํ สุโณหิ อรินฺทม;

อุปมาย มิเธกจฺเจ [ปิเธกจฺเจ (สี. ปี.)], อตฺถํ ชานนฺติ ปณฺฑิตาฯ

[25]

‘‘คงฺคาย กุณปํ ทิสฺวา, วุยฺหมานํ มหณฺณเว;

วายโส สมจินฺเตสิ, อปฺปปญฺโญ อเจตโสฯ

[26]

‘‘‘ยานญฺจ วติทํ ลทฺธํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก’;

ตตฺถ รตฺติํ ตตฺถ ทิวา, ตตฺเถว นิรโต มโนฯ

[27]

‘‘ขาทํ นาคสฺส มํสานิ, ปิวํ ภาคีรโถทกํ [ภาคิรโสทกํ (สี. สฺยา. ปี. ก.)];

สมฺปสฺสํ วนเจตฺยานิ, น ปเลตฺถ [ปเลตฺวา (ก.)] วิหงฺคโมฯ

[28]

‘‘ตญฺจ [ตํว (ปี.)] โอตรณี คงฺคา, ปมตฺตํ กุณเป รตํ;

สมุทฺทํ อชฺฌคาหาสิ [อชฺฌคาหยิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํฯ

[29]

‘‘โส จ ภกฺขปริกฺขีโณ, อุทปตฺวา [อุปฺปติตฺวา (สี. สฺยา.), อุทาปตฺวา (ปี.)] วิหงฺคโมฯ

น ปจฺฉโต น ปุรโต, นุตฺตรํ โนปิ ทกฺขิณํฯ

[30]

‘‘ทีปํ โส นชฺฌคาคญฺฉิ [น อชฺฌคญฺฉิ (สี.), น อชฺฌคจฺฉิ (ปี.)], อคตี ยตฺถ ปกฺขินํ;

โส จ ตตฺเถว ปาปตฺถ, ยถา ทุพฺพลโก ตถาฯ

[31]

‘‘ตญฺจ สามุทฺทิกา มจฺฉา, กุมฺภีลา มกรา สุสู;

ปสยฺหการา ขาทิํสุ, ผนฺทมานํ วิปกฺขกํ [วิปกฺขินํ (สี. ปี.), วิปกฺขิกํ (สฺยา.)]ฯ

[32]

‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, เย จญฺเญ กามโภคิโน;

คิทฺธา เจ น วมิสฺสนฺติ, กากปญฺญาว [กากปญฺญาย (สี. สฺยา. ปี.)] เต วิทูฯ

[33]

‘‘เอสา เต อุปมา ราช, อตฺถสนฺทสฺสนี กตา;

ตฺวญฺจ ปญฺญายเส เตน, ยทิ กาหสิ วา น วาฯ

[34]

‘‘เอกวาจมฺปิ ทฺวิวาจํ, ภเณยฺย อนุกมฺปโก;

ตตุตฺตริํ น ภาเสยฺย, ทาโสวยฺยสฺส [ทาโส อยฺยสฺส (สี.), ทาโส อยิรสฺส (ปี.)] สนฺติเก’’ฯ

[35]

‘‘อิทํ วตฺวาน ปกฺกามิ, โสณโก อมิตพุทฺธิมา [โสณโก’มิตพุทฺธิมา (?)];

เวหาเส อนฺตลิกฺขสฺมิํ, อนุสาสิตฺวาน ขตฺติยํ’’ฯ

[36]

‘‘โก นุเม ราชกตฺตาโร, สุทฺทา เวยฺยตฺตมาคตา [สูตา เวยฺยตฺติมาคตา (สี. สฺยา. ปี.)];

รชฺชํ นิยฺยาทยิสฺสามิ, นาหํ รชฺเชน มตฺถิโกฯ

[37]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’ [วสมนฺนคา (ปี.)]ฯ

[38]

‘‘อตฺถิ เต ทหโร ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺฐวฑฺฒโน;

ตํ รชฺเช อภิสิญฺจสฺสุ, โส โน ราชา ภวิสฺสติ’’ฯ

[39]

‘‘ขิปฺปํ กุมารมาเนถ, ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ;

ตํ รชฺเช อภิสิญฺจิสฺสํ, โส โว ราชา ภวิสฺสติ’’ฯ

[40]

‘‘ตโต กุมารมาเนสุํ, ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ;

ตํ ทิสฺวา อาลปี ราชา, เอกปุตฺตํ มโนรมํฯ

[41]

‘‘สฏฺฐิ คามสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[42]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ [วสมนฺนคา (ปี.)]ฯ

[43]

‘‘สฏฺฐิ นาคสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสาฯ

[44]

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, โตมรงฺกุสปาณิภิ;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[45]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํฯ

[46]

‘‘สฏฺฐิ อสฺสสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;

อาชานียาว ชาติยา, สินฺธวา สีฆวาหิโนฯ

[47]

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, อิลฺลิยาจาปธาริภิ [อินฺทิยาจาปธาริภิ (ก.)];

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[48]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํฯ

[49]

‘‘สฏฺฐิ รถสหสฺสานิ, สนฺนทฺธา อุสฺสิตทฺธชา;

ทีปา อโถปิ เวยฺยคฺฆา, สพฺพาลงฺการภูสิตาฯ

[50]

‘‘อารูฬฺหา คามณีเยหิ, จาปหตฺเถหิ วมฺมิภิ;

เต ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[51]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํฯ

[52]

‘‘สฏฺฐิ เธนุสหสฺสานิ, โรหญฺญา ปุงฺควูสภา;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[53]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํฯ

[54]

‘‘โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ , สพฺพาลงฺการภูสิตา;

วิจิตฺรวตฺถาภรณา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

ตา ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ, รชฺชํ นิยฺยาทยามิ เตฯ

[55]

‘‘อชฺเชว ปพฺพชิสฺสามิ, โก ชญฺญา มรณํ สุเว;

มาหํ กาโกว ทุมฺเมโธ, กามานํ วสมนฺวคํ’’ฯ

[56]

‘‘ทหรสฺเสว เม ตาต, มาตา มตาติ เม สุตํ;

ตยา วินา อหํ ตาต, ชีวิตุมฺปิ น อุสฺสเหฯ

[57]

‘‘ยถา อารญฺญกํ นาคํ, โปโต อนฺเวติ ปจฺฉโต;

เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ, สเมสุ วิสเมสุ จฯ

[58]

‘‘เอวํ ตํ อนุคจฺฉามิ, ปุตฺตมาทาย [ปตฺตมาทาย (ปี.)] ปจฺฉโต;

สุภโร เต ภวิสฺสามิ, น เต เหสฺสามิ ทุพฺภโร’’ฯ

[59]

‘‘ยถา สามุทฺทิกํ นาวํ, วาณิชานํ ธเนสินํ;

โวหาโร ตตฺถ คณฺเหยฺย, วาณิชา พฺยสนี [พฺยสนํ (ก.)] สิยาฯ

[60]

‘‘เอวเมวายํ ปุตฺตกลิ [ปุตฺตก (สฺยา.)], อนฺตรายกโร มม [มมํ (ปี.)];

อิมํ กุมารํ ปาเปถ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํฯ

[61]

‘‘ตตฺถ กมฺพุสหตฺถาโย, ยถา สกฺกํว อจฺฉรา;

ตา นํ ตตฺถ รเมสฺสนฺติ [รมิสฺสนฺติ (สฺยา. ก.)], ตาหิ เจโส [เมโส (ปี.)] รมิสฺสติฯ

[62]

‘‘ตโต กุมารํ ปาเปสุํ, ปาสาทํ รติวฑฺฒนํ;

ตํ ทิสฺวา อวจุํ กญฺญา, ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํฯ

[63]

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ [อาทุ (สี. ปี.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ’’ฯ

[64]

‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นาปิ [นมฺหิ (ก.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

กาสิรญฺโญ อหํ ปุตฺโต, ทีฆาวุ รฏฺฐวฑฺฒโน;

มมํ [มม (ปี.)] ภรถ ภทฺทํ โว [ภทฺทนฺเต (ก.)], อหํ ภตฺตา ภวามิ โว’’ฯ

[65]

‘‘ตํ ตตฺถ อวจุํ กญฺญา, ทีฆาวุํ รฏฺฐวฑฺฒนํ;

‘กุหิํ ราชา อนุปฺปตฺโต, อิโต ราชา กุหิํ คโต’’’ฯ

[66]

‘‘ปงฺกํ ราชา อติกฺกนฺโต, ถเล ราชา ปติฏฺฐิโต;

อกณฺฏกํ อคหนํ, ปฏิปนฺโน มหาปถํฯ

[67]

‘‘อหญฺจ ปฏิปนฺโนสฺมิ, มคฺคํ ทุคฺคติคามินํ;

สกณฺฏกํ สคหนํ, เยน คจฺฉนฺติ ทุคฺคติํ’’ฯ

[68]

‘‘ตสฺส เต สฺวาคตํ ราช, สีหสฺเสว คิริพฺพชํ;

อนุสาส มหาราช, ตฺวํ โน สพฺพาสมิสฺสโร’’ติฯ

โสณกชาตกํ ปฐมํฯ

530. สํกิจฺจชาตกํ (2)

[69]

‘‘ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ, พฺรหฺมทตฺตํ รเถสภํ;

อถสฺส ปฏิเวเทสิ, ยสฺสาสิ อนุกมฺปโกฯ

[70]

‘‘สํกิจฺจายํ อนุปฺปตฺโต, อิสีนํ สาธุสมฺมโต;

ตรมานรูโป นิยฺยาหิ, ขิปฺปํ ปสฺส มเหสินํฯ

[71]

‘‘ตโต จ ราชา ตรมาโน, ยุตฺตมารุยฺห สนฺทนํ;

มิตฺตามจฺจปริพฺยูฬฺโห [ปริพฺพูฬฺโห (สี. ปี.)], อคมาสิ รเถสโภฯ

[72]

‘‘นิกฺขิปฺป ปญฺจ กกุธานิ, กาสีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน;

วาฬพีชนิ [วา ฬวีชนี (สี. ปี.)] มุณฺหีสํ, ขคฺคํ ฉตฺตญฺจุปาหนํ;

[73]

‘‘โอรุยฺห ราชา ยานมฺหา, ฐปยิตฺวา ปฏิจฺฉทํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมิํ, สํกิจฺจมุปสงฺกมิฯ

[74]

‘‘อุปสงฺกมิตฺวา โส ราชา, สมฺโมทิ อิสินา สห;

ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา, เอกมนฺตํ อุปาวิสิฯ

[75]

‘‘เอกมนฺตํ นิสินฺโนว, อถ กาลํ อมญฺญถ;

ตโต ปาปานิ กมฺมานิ, ปุจฺฉิตุํ ปฏิปชฺชถฯ

[76]

‘‘อิสิํ ปุจฺฉาม [ปุจฺฉามิ (สี. ปี.)] สํกิจฺจํ, อิสีนํ สาธุสมฺมตํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมิํ, อิสิสงฺฆปุรกฺขตํ [ปุรกฺขิตํ (ก.)]ฯ

[77]

‘‘กํ คติํ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นรา ธมฺมาติจาริโน;

อติจิณฺโณ มยา ธมฺโม, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ

[78]

‘‘อิสี อวจ สํกิจฺโจ, กาสีนํ รฏฺฐวฑฺฒนํ;

อาสีนํ ทายปสฺสสฺมิํ, มหาราช สุโณหิ เมฯ

[79]

‘‘อุปฺปเถน วชนฺตสฺส, โย มคฺคมนุสาสติ;

ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, นาสฺส มคฺเคยฺย กณฺฏโกฯ

[80]

‘‘อธมฺมํ ปฏิปนฺนสฺส, โย ธมฺมมนุสาสติ;

ตสฺส เจ วจนํ กยิรา, น โส คจฺเฉยฺย ทุคฺคติํฯ

[81]

‘‘ธมฺโม ปโถ มหาราช, อธมฺโม ปน อุปฺปโถ;

อธมฺโม นิรยํ เนติ, ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคติํฯ

[82]

‘‘อธมฺมจาริโน ราช, นรา วิสมชีวิโน;

ยํ คติํ เปจฺจ คจฺฉนฺติ, นิรเย เต สุโณหิ เมฯ

[83]

‘‘สญฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, สงฺฆาโต [สงฺขาโฏ (สฺยา. ก.)] ทฺเว จ โรรุวา;

อถาปโร มหาวีจิ, ตาปโน [ตปโน (สี. ปี.)] จ ปตาปโนฯ

[84]

‘‘อิจฺเจเต อฏฺฐ นิรยา, อกฺขาตา ทุรติกฺกมา;

อากิณฺณา ลุทฺทกมฺเมหิ, ปจฺเจกา โสฬสุสฺสทาฯ

[85]

‘‘กทริยตาปนา [กทริยตปนา (สี. ปี.)] โฆรา, อจฺจิมนฺโต [อจฺจิมนฺตา (ปี.)] มหพฺภยา;

โลมหํสนรูปา จ, เภสฺมา ปฏิภยา ทุขาฯ

[86]

‘‘จตุกฺกณฺณา จตุทฺวารา, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;

อโยปาการปริยนฺตา, อยสา ปฏิกุชฺชิตาฯ

[87]

‘‘เตสํ อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;

สมนฺตา โยชนสตํ, ผุฏา [ผริตฺวา (อ. นิ. 3.36; เป. ว. 71)] ติฏฺฐนฺติ สพฺพทาฯ

[88]

‘‘เอเต ปตนฺติ นิรเย, อุทฺธํปาทา อวํสิรา;

อิสีนํ อติวตฺตาโร, สญฺญตานํ ตปสฺสินํฯ

[89]

‘‘เต ภูนหุโน ปจฺจนฺติ, มจฺฉา พิลกตา ยถา;

สํวจฺฉเร อสงฺเขยฺเย, นรา กิพฺพิสการิโนฯ

[90]

‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;

นิรยา นาธิคจฺฉนฺติ, ทฺวารํ นิกฺขมเนสิโนฯ

[91]

‘‘ปุรตฺถิเมน ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต;

อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ, ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ;

ยํ ยญฺหิ ทฺวารํ คจฺฉนฺติ, ตํ ตเทว ปิธียเร [ปิถิยฺยติ (สี.), ปิถิยฺยเร (สฺยา.), ปิถียเร (ปี.)]ฯ

[92]

‘‘พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ, ชนา นิรยคามิโน;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ, ปตฺวา ทุกฺขํ อนปฺปกํฯ

[93]

‘‘อาสีวิสํว กุปิตํ, เตชสฺสิํ ทุรติกฺกมํ;

น สาธุรูเป อาสีเท, สญฺญตานํ ตปสฺสินํฯ

[94]

‘‘อติกาโย มหิสฺสาโส, อชฺชุโน เกกกาธิโป;

สหสฺสพาหุ อุจฺฉินฺโน, อิสิมาสชฺช โคตมํฯ

[95]

‘‘อรชํ รชสา วจฺฉํ, กิสํ อวกิริย ทณฺฑกี;

ตาโลว มูลโต [สมูโล (ก.)] ฉินฺโน, ส ราชา วิภวงฺคโตฯ

[96]

‘‘อุปหจฺจ มนํ มชฺโฌ [เมชฺโฌ (ก.)], มาตงฺคสฺมิํ ยสสฺสิเน;

สปาริสชฺโช อุจฺฉินฺโน, มชฺฌารญฺญํ ตทา อหุฯ

[97]

‘‘กณฺหทีปายนาสชฺช, อิสิํ อนฺธกเวณฺฑโย [เวณฺหุโย (สี. ปี.), ปิณฺหโย (?)];

อญฺโญญฺญํ [อญฺญมญฺญํ (สี. ปี.)] มุสลา [มุสเล (สี. สฺยา. ปี.)] หนฺตฺวา, สมฺปตฺตา ยมสาธนํ [ยมสาทนํ (ปี.)]ฯ

[98]

‘‘อถายํ อิสินา สตฺโต, อนฺตลิกฺขจโร ปุเร;

ปาเวกฺขิ ปถวิํ [ปฐวิํ (สี. สฺยา. ปี.)] เจจฺโจ, หีนตฺโต ปตฺตปริยายํฯ

[99]

‘‘ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;

อทุฏฺฐจิตฺโต ภาเสยฺย, คิรํ สจฺจูปสํหิตํฯ

[100]

‘‘มนสา เจ ปทุฏฺเฐน, โย นโร เปกฺขเต มุนิํ;

วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, คนฺตา โส นิรยํ อโธฯ

[101]

‘‘เย วุฑฺเฒ [วทฺเธ (ก.)] ปริภาสนฺติ, ผรุสูปกฺกมา ชนา;

อนปจฺจา อทายาทา, ตาลวตฺถุ [ตาลวตฺถู (สฺยา.), ตาลาวตฺถุ (ปี.)] ภวนฺติ เตฯ

[102]

‘‘โย จ ปพฺพชิตํ หนฺติ, กตกิจฺจํ มเหสินํ;

ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติฯ

[103]

‘‘โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ, รฏฺฐวิทฺธํสโน มโค [จุโต (สี.)];

ตาปยิตฺวา ชนปทํ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติฯ

[104]

‘‘โส จ วสฺสสหสฺสานิ [วสฺสสหสฺสานํ (สี. สฺยา.)], สตํ ทิพฺพานิ ปจฺจติ;

อจฺจิสงฺฆปเรโต โส, ทุกฺขํ เวเทติ เวทนํฯ

[105]

‘‘ตสฺส อคฺคิสิขา กายา, นิจฺฉรนฺติ ปภสฺสรา;

เตโชภกฺขสฺส คตฺตานิ, โลเมหิ จ [โลมคฺเคหิ จ (สี. สฺยา. ปี.)] นเขหิ จฯ

[106]

‘‘ฑยฺหมาเนน คตฺเตน, นิจฺจํ สนฺตรพาหิรํ;

ทุกฺขาภิตุนฺโน นทติ, นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต [ตุตฺตทฺทิโต (สี.)] ยถาฯ

[107]

‘‘โย โลภา ปิตรํ หนฺติ, โทสา วา ปุริสาธโม;

ส กาฬสุตฺเต นิรเย, จิรรตฺตาย ปจฺจติฯ

[108]

‘‘ส ตาทิโส ปจฺจติ โลหกุมฺภิยํ, ปกฺกญฺจ สตฺตีหิ หนนฺติ นิตฺตจํ;

อนฺธํ กริตฺวา มุตฺตกรีสภกฺขํ, ขาเร นิมุชฺชนฺติ ตถาวิธํ นรํฯ

[109]

‘‘ตตฺตํ ปกฺกุถิตมโยคุฬญฺจ [ปกฺกุธิตมโยคุฬญฺจ (ก.)], ทีเฆ จ ผาเล จิรรตฺตตาปิเต;

วิกฺขมฺภมาทาย วิพนฺธ [วิพทฺธ (สี.), วิภชฺช (สฺยา. ปี.)] รชฺชุภิ, วิวเฏ มุเข สมฺปวิสนฺติ [สํจวนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] รกฺขสาฯ

[110]

‘‘สามา จ โสณา สพลา จ คิชฺฌา, กาโกฬสงฺฆา จ ทิชา อโยมุขา;

สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิปฺผนฺทมานํ, ชิวฺหํ วิภชฺช วิฆาสํ สโลหิตํฯ

[111]

‘‘ตํ ทฑฺฒตาลํ ปริภินฺนคตฺตํ, นิปฺโปถยนฺตา อนุวิจรนฺติ รกฺขสา;

รตี หิ เนสํ ทุขิโน ปนีตเร, เอตาทิสสฺมิํ นิรเย วสนฺติ;

เย เกจิ โลเก อิธ เปตฺติฆาติโนฯ

[112]

‘‘ปุตฺโต จ มาตรํ หนฺตฺวา, อิโต คนฺตฺวา ยมกฺขยํ;

ภุสมาปชฺชเต ทุกฺขํ, อตฺตกมฺมผลูปโคฯ

[113]

‘‘อมนุสฺสา อติพลา, หนฺตารํ ชนยนฺติยา;

อโยมเยหิ วาเฬหิ [ผาเลหิ (ปี.)], ปีฬยนฺติ ปุนปฺปุนํฯ

[114]

‘‘ตมสฺสวํ [ตํ ปสฺสวํ (สี. สฺยา.), ตํ ปสฺสุตํ (ปี.)] สกา คตฺตา, รุหิรํ [รุธิรํ (สี. สฺยา.)] อตฺตสมฺภวํ;

ตมฺพโลหวิลีนํว, ตตฺตํ ปาเยนฺติ มตฺติฆํ [มตฺติยํ (สี.)]ฯ

[115]

‘‘ชิคุจฺฉํ กุณปํ ปูติํ, ทุคฺคนฺธํ คูถกทฺทมํ;

ปุพฺพโลหิตสงฺกาสํ, รหทโมคยฺห [รหโทคฺคยฺห (ก.)] ติฏฺฐติฯ

[116]

‘‘ตเมนํ กิมโย ตตฺถ, อติกายา อโยมุขา;

ฉวิํ เภตฺวาน [เฉตฺวาน (สี. ปี.)] ขาทนฺติ, สํคิทฺธา [ปคิทฺธา (สี. สฺยา. ปี.)] มํสโลหิเตฯ

[117]

‘‘โส จ ตํ นิรยํ ปตฺโต, นิมุคฺโค สตโปริสํ;

ปูติกํ กุณปํ วาติ, สมนฺตา สตโยชนํฯ

[118]

‘‘จกฺขุมาปิ หิ จกฺขูหิ, เตน คนฺเธน ชียติ;

เอตาทิสํ พฺรหฺมทตฺต, มาตุโฆ ลภเต ทุขํฯ

[119]

‘‘ขุรธารมนุกฺกมฺม, ติกฺขํ ทุรภิสมฺภวํ;

ปตนฺติ คพฺภปาติโย [คพฺภปาตินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], ทุคฺคํ เวตรณิํ [เวตฺตรณิํ (สฺยา. ก.)] นทิํฯ

[120]

‘‘อโยมยา สิมฺพลิโย, โสฬสงฺคุลกณฺฏกา;

อุภโต อภิลมฺพนฺติ, ทุคฺคํ เวตรณิํ [เวตฺตรณิํ (สฺยา. ก.)] นทิํฯ

[121]

‘‘เต อจฺจิมนฺโต ติฏฺฐนฺติ, อคฺคิกฺขนฺธาว อารกา;

อาทิตฺตา ชาตเวเทน, อุทฺธํ โยชนมุคฺคตาฯ

[122]

‘‘เอเต วชนฺติ [สชนฺติ (สี. ปี.), ปชฺชนฺติ (สฺยา.)] นิรเย, ตตฺเต ติขิณกณฺฏเก;

นาริโย จ อติจารา [อติจารินิโย (สี. สฺยา. ปี.)], นรา จ ปรทารคูฯ

[123]

‘‘เต ปตนฺติ อโธกฺขนฺธา, วิวตฺตา วิหตา ปุถู;

สยนฺติ วินิวิทฺธงฺคา, ทีฆํ ชคฺคนฺติ สพฺพทา [สํวริํ (สี. ปี.)]ฯ

[124]

‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน [วิวสเน (สี. สฺยา. ปี.)], มหติํ ปพฺพตูปมํ;

โลหกุมฺภิํ ปวชฺชนฺติ, ตตฺตํ อคฺคิสมูทกํฯ

[125]

‘‘เอวํ ทิวา จ รตฺโต จ, ทุสฺสีลา โมหปารุตา;

อนุโภนฺติ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ ทุกฺกฏมตฺตโนฯ

[126]

‘‘ยา จ ภริยา ธนกฺกีตา, สามิกํ อติมญฺญติ;

สสฺสุํ วา สสุรํ วาปิ, เชฏฺฐํ วาปิ นนนฺทรํ [นนนฺทนํ (สฺยา. ก.)]ฯ

[127]

‘‘ตสฺสา วงฺเกน ชิวฺหคฺคํ, นิพฺพหนฺติ สพนฺธนํ;

ส พฺยามมตฺตํ กิมินํ, ชิวฺหํ ปสฺสติ อตฺตนิ [อตฺตโน (สี. สฺยา.)];

วิญฺญาเปตุํ น สกฺโกติ, ตาปเน เปจฺจ ปจฺจติฯ

[128]

‘‘โอรพฺภิกา สูกริกา, มจฺฉิกา มิคพนฺธกา;

โจรา โคฆาตกา ลุทฺทา, อวณฺเณ วณฺณการกาฯ

[129]

‘‘สตฺตีหิ โลหกูเฏหิ, เนตฺติํเสหิ อุสูหิ จ;

หญฺญมานา ขารนทิํ, ปปตนฺติ [สมฺปตนฺติ (ก.)] อวํสิราฯ

[130]

‘‘สายํ ปาโต กูฏการี, อโยกูเฏหิ หญฺญติ;

ตโต วนฺตํ ทุรตฺตานํ, ปเรสํ ภุญฺชเร [ภุญฺชเต (สี. สฺยา. ปี.)] สทาฯ

[131]

‘‘ธงฺกา เภรณฺฑกา [เภทณฺฑกา (ก.)] คิชฺฌา, กาโกฬา จ อโยมุขา;

วิปฺผนฺทมานํ ขาทนฺติ, นรํ กิพฺพิสการกํ [กิพฺพิสการินํ (ปี.)]ฯ

[132]

‘‘เย มิเคน มิคํ หนฺติ, ปกฺขิํ วา ปน ปกฺขินา;

อสนฺโต รชสา ฉนฺนา, คนฺตา [คตา (ก.)] เต นิรยุสฺสทํ [นิรยํ อโธ (ปี.)]ฯ

[133]

‘‘สนฺโต จ [สนฺโตว (สฺยา.)] อุทฺธํ คจฺฉนฺติ, สุจิณฺเณนิธ กมฺมุนา;

สุจิณฺณสฺส ผลํ ปสฺส, สอินฺทา [สหินฺทา (สี.)] เทวา สพฺรหฺมกาฯ

[134]

‘‘ตํ ตํ พฺรูมิ มหาราช, ธมฺมํ รฏฺฐปตี จร;

ตถา [ตถา ตถา (สี. สฺยา. ปี.)] ราช จราหิ ธมฺมํ, ยถา ตํ สุจิณฺณํ นานุตปฺเปยฺย ปจฺฉา’’ติฯ

สํกิจฺจชาตกํ ทุติยํฯ

สฏฺฐินิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อถ สฏฺฐินิปาตมฺหิ, สุณาถ มม ภาสิตํ;

ชาตกสวฺหยโน ปวโร, โสณกอรินฺทมสวฺหยโน;

ตถา วุตฺตรเถสภกิจฺจวโรติฯ

20. สตฺตตินิปาโต

531. กุสชาตกํ (1)

[1]