‘‘อิทํ วตฺวาน มฆวา, เทวราชา สุชมฺปติ;
ผุสฺสติยา วรํ ทตฺวา, อนุโมทิตฺถ วาสโวฯ
ทสวรกถา นามฯ
เหมวนฺตํ
[1668]
‘‘ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมา , ปงฺกทนฺตา รชสฺสิรา;
ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ, กิํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา’’ฯ
[1669]
‘‘รตนํ เทว ยาจาม, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒนํ;
ททาหิ ปวรํ นาคํ, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ’’ฯ
[1670]
‘‘ททามิ น วิกมฺปามิ, ยํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา;
ปภินฺนํ กุญฺชรํ ทนฺติํ, โอปวยฺหํ คชุตฺตมํ’’ฯ
[1671]
‘‘หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, ราชา จาคาธิมานโส;
พฺราหฺมณานํ อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน’’ฯ
[1672]
‘‘ตทาสิ ยํ ภิํสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, เมทนี สมฺปกมฺปถฯ
[1673]
‘‘ตทาสิ ยํ ภิํสนกํ, ตทาสิ โลมหํสนํ;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, ขุพฺภิตฺถ นครํ ตทาฯ
[1674]
‘‘สมากุลํ ปุรํ อาสิ, โฆโส จ วิปุโล มหา;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒเน’’ฯ
[1675]
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกาฯ
[1676]
‘‘เกวโล จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตา;
ทิสฺวา นาคํ นียมานํ, เต รญฺโญ ปฏิเวทยุํฯ
[1677]
‘‘วิธมํ เทว เต รฏฺฐํ, ปุตฺโต เวสฺสนฺตโร ตว;
กถํ โน หตฺถินํ ทชฺชา, นาคํ รฏฺฐสฺส ปูชิตํฯ
[1678]
‘‘กถํ โน กุญฺชรํ ทชฺชา, อีสาทนฺตํ อุรูฬฺหวํ;
เขตฺตญฺญุํ สพฺพยุทฺธานํ, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํฯ
[1679]
‘‘ปณฺฑุกมฺพลสญฺฉนฺนํ, ปภินฺนํ สตฺตุมทฺทนํ;
ทนฺติํ สวาฬพีชนิํ, เสตํ เกลาสสาทิสํฯ
[1680]
‘‘สเสตจฺฉตฺตํ สอุปาเธยฺยํ, สาถพฺพนํ สหตฺถิปํ;
อคฺคยานํ ราชวาหิํ, พฺราหฺมณานํ อทา คชํ [ธนํ (สี. ปี.), ทานํ (สฺยา.)]ฯ
[1681]
‘‘อนฺนํ ปานญฺจ โย [โส (สี. สฺยา. ก.)] ทชฺชา, วตฺถเสนาสนานิ จ;
เอตํ โข ทานํ ปติรูปํ, เอตํ โข พฺราหฺมณารหํฯ
[1682]
‘‘อยํ เต วํสราชา โน, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน [รฏฺฐวฑฺฒนํ (สี.), รฏฺฐวฑฺฒน (ปี.)];
กถํ เวสฺสนฺตโร ปุตฺโต, คชํ ภาเชติ สญฺชยฯ
[1683]
‘‘สเจ ตฺวํ น กริสฺสสิ, สิวีนํ วจนํ อิทํ;
มญฺเญ ตํ สห ปุตฺเตน, สิวี หตฺเถ กริสฺสเร’’ฯ
[1684]
‘‘กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสตุ;
นาหํ สิวีนํ วจนา, ราชปุตฺตํ อทูสกํ;
ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺฐา, ปุตฺโต หิ มม โอรโสฯ
[1685]
‘‘กามํ ชนปโท มาสิ, รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสตุ;
นาหํ สิวีนํ วจนา, ราชปุตฺตํ อทูสกํ;
ปพฺพาเชยฺยํ สกา รฏฺฐา, ปุตฺโต หิ มม อตฺรโชฯ
[1686]
‘‘น จาหํ ตสฺมิํ ทุพฺเภยฺยํ, อริยสีลวโต หิ โส;
อสิโลโกปิ เม อสฺส, ปาปญฺจ ปสเว พหุํ;
กถํ เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, สตฺเถน ฆาตยามเส’’ฯ
[1687]
‘‘มา นํ ทณฺเฑน สตฺเถน, น หิ โส พนฺธนารโห;
ปพฺพาเชหิ จ นํ รฏฺฐา, วงฺเก วสตุ ปพฺพเต’’ฯ
[1688]
‘‘เอโส เจ สิวีนํ ฉนฺโท, ฉนฺทํ น ปนุทามเส;
อิมํ โส วสตุ รตฺติํ, กาเม จ ปริภุญฺชตุฯ
[1689]
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ [สูริยุคฺคมเน สติ (ก.)];
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺตุ นํ’’ฯ
[1690]
‘‘อุฏฺเฐหิ กตฺเต ตรมาโน, คนฺตฺวา เวสฺสนฺตรํ วท;
สิวโย เทว เต กุทฺธา, เนคมา จ สมาคตาฯ
[1691]
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
เกวโล จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตาฯ
[1692]
‘‘อสฺมา รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺติ ตํฯ
[1693]
‘‘ส กตฺตา ตรมาโนว, สิวิราเชน เปสิโต;
อามุตฺตหตฺถาภรณา, สุวตฺโถ จนฺทนภูสิโตฯ
[1694]
‘‘สีสํ นฺหาโต อุทเก โส, อามุตฺตมณิกุณฺฑโล;
อุปาคมิ ปุรํ รมฺมํ, เวสฺสนฺตรนิเวสนํฯ
[1695]
‘‘ตตฺถทฺทส กุมารํ โส, รมมานํ สเก ปุเร;
ปริกิณฺณํ อมจฺเจหิ, ติทสานํว วาสวํฯ
[1696]
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตรมาโน, กตฺตา เวสฺสนฺตรํพฺรวิ;
ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ, มา เม กุชฺฌิ รเถสภฯ
[1697]
‘‘วนฺทิตฺวา โรทมาโน โส, กตฺตา ราชานมพฺรวิ;
ภตฺตา เมสิ มหาราช, สพฺพกามรสาหโรฯ
[1698]
‘‘ทุกฺขํ เต เวทยิสฺสามิ, ตตฺถ อสฺสาสยนฺตุ มํ;
สิวโย เทว เต กุทฺธา, เนคมา จ สมาคตาฯ
[1699]
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
เกวโล จาปิ นิคโม, สิวโย จ สมาคตาฯ
[1700]
‘‘อสฺมา รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;
สมคฺคา สิวโย หุตฺวา, รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺติ ตํ’’ฯ
[1701]
‘‘กิสฺมิํ เม สิวโย กุทฺธา, นาหํ ปสฺสามิ ทุกฺกฏํ;
ตํ เม กตฺเต วิยาจิกฺข, กสฺมา ปพฺพาชยนฺติ มํ’’ฯ
[1702]
‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
นาคทาเนน ขิยฺยนฺติ, ตสฺมา ปพฺพาชยนฺติ ตํ’’ฯ
[1703]
‘‘หทยํ จกฺขุมฺปหํ ทชฺชํ, กิํ เม พาหิรกํ ธนํ;
หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา, มุตฺตา เวฬุริยา มณิฯ
[1704]
‘‘ทกฺขิณํ วาปหํ พาหุํ, ทิสฺวา ยาจกมาคเต;
ทเทยฺยํ น วิกมฺเปยฺยํ, ทาเน เม รมเต มโนฯ
[1705]
‘‘กามํ มํ สิวโย สพฺเพ, ปพฺพาเชนฺตุ หนนฺตุ วา;
เนว ทานา วิรมิสฺสํ, กามํ ฉินฺทนฺตุ สตฺตธา’’ฯ
[1706]
‘‘เอวํ ตํ สิวโย อาหุ, เนคมา จ สมาคตา;
โกนฺติมาราย ตีเรน, คิริมารญฺชรํ ปติ;
เยน ปพฺพาชิตา ยนฺติ, เตน คจฺฉตุ สุพฺพโต’’ฯ
[1707]
‘‘โสหํ เตน คมิสฺสามิ, เยน คจฺฉนฺติ ทูสกา;
รตฺตินฺทิวํ เม ขมถ, ยาว ทานํ ททามหํ’’ฯ
[1708]
‘‘อามนฺตยิตฺถ ราชานํ, มทฺทิํ สพฺพงฺคโสภนํ;
ยํ เต กิญฺจิ มยา ทินฺนํ, ธนํ ธญฺญญฺจ วิชฺชติฯ
[1709]
‘‘หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
สพฺพํ ตํ นิทเหยฺยาสิ, ยญฺจ เต เปตฺติกํ ธนํฯ
[1710]
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
กุหิํ เทว นิทหามิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ฯ
[1711]
‘‘สีลวนฺเตสุ ทชฺชาสิ, ทานํ มทฺทิ ยถารหํ;
น หิ ทานา ปรํ อตฺถิ, ปติฏฺฐา สพฺพปาณินํฯ
[1712]
‘‘ปุตฺเตสุ มทฺทิ ทเยสิ, สสฺสุยา สสุรมฺหิ จ;
โย จ ตํ ภตฺตา มญฺเญยฺย, สกฺกจฺจํ ตํ อุปฏฺฐเหฯ
[1713]
‘‘โน เจ ตํ ภตฺตา มญฺเญยฺย, มยา วิปฺปวเสน เต;
อญฺญํ ภตฺตารํ ปริเยส, มา กิสิตฺโถ [มา กิลิตฺถ (สี. ปี.)] มยา วินา’’ฯ
[1714]
‘‘อหญฺหิ วนํ คจฺฉามิ, โฆรํ วาฬมิคายุตํ;
สํสโย ชีวิตํ มยฺหํ, เอกกสฺส พฺรหาวเน’’ฯ
[1715]
‘‘ตมพฺรวิ ราชปุตฺตี, มทฺที สพฺพงฺคโสภนา;
‘‘อภุมฺเม กถํ นุ ภณสิ, ปาปกํ วต ภาสสิฯ
[1716]
‘‘เนส ธมฺโม มหาราช, ยํ ตฺวํ คจฺเฉยฺย เอกโก;
อหมฺปิ เตน คจฺฉามิ, เยน คจฺฉสิ ขตฺติยฯ
[1717]
‘‘มรณํ วา ตยา สทฺธิํ, ชีวิตํ วา ตยา วินา;
ตเทว มรณํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว ตยา วินาฯ
[1718]
‘‘อคฺคิํ อุชฺชาลยิตฺวาน [นิชฺชาลยิตฺวาน (สี. ปี.)], เอกชาลสมาหิตํ;
ตตฺถ เม [ตตฺเถว (สฺยา. ก.)] มรณํ เสยฺโย, ยํ เจ ชีเว ตยา วินาฯ
[1719]
‘‘ยถา อารญฺญกํ นาคํ, ทนฺติํ อนฺเวติ หตฺถินี;
เชสฺสนฺตํ คิริทุคฺเคสุ, สเมสุ วิสเมสุ จฯ
[1720]
‘‘เอวํ ตํ อนุคจฺฉามิ, ปุตฺเต อาทาย ปจฺฉโต;
สุภรา เต ภวิสฺสามิ, น เต เหสฺสามิ ทุพฺภราฯ
[1721]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มญฺชุเก ปิยภาณิเน;
อาสีเน [อาสเน (ก.)] วนคุมฺพสฺมิํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1722]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มญฺชุเก ปิยภาณิเน;
กีฬนฺเต วนคุมฺพสฺมิํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1723]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มญฺชุเก ปิยภาณิเน;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1724]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มญฺชุเก ปิยภาณิเน;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1725]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มาลธารี อลงฺกเต;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1726]
‘‘อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต, มาลธารี อลงฺกเต;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1727]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ นจฺจนฺเต, กุมาเร มาลธาริเน;
อสฺสเม รมณียมฺหิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1728]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ นจฺจนฺเต, กุมาเร มาลธาริเน;
กีฬนฺเต อสฺสเม รมฺเม, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1729]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ มาตงฺคํ, กุญฺชรํ สฏฺฐิหายนํ;
เอกํ อรญฺเญ จรนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1730]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ มาตงฺคํ, กุญฺชรํ สฏฺฐิหายนํ;
สายํ ปาโต วิจรนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1731]
‘‘ยทา กเรณุสงฺฆสฺส, ยูถสฺส ปุรโต วชํ;
โกญฺจํ กาหติ มาตงฺโค, กุญฺชโร สฏฺฐิหายโน;
ตสฺส ตํ นทโต สุตฺวา, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1732]
‘‘ทุภโต วนวิกาเส, ยทา ทกฺขิสิ กามโท;
วเน วาฬมิคากิณฺเณ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1733]
‘‘มิคํ ทิสฺวาน สายนฺหํ, ปญฺจมาลินมาคตํ;
กิมฺปุริเส จ นจฺจนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1734]
‘‘ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ, สนฺทมานาย สินฺธุยา;
คีตํ กิมฺปุริสานญฺจ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1735]
‘‘ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ, คิริคพฺภรจาริโน;
วสฺสมานสฺสุลูกสฺส, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1736]
‘‘ยทา สีหสฺส พฺยคฺฆสฺส, ขคฺคสฺส ควยสฺส จ;
วเน โสสฺสสิ วาฬานํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1737]
‘‘ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ, พริหีนํ มตฺถกาสินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1738]
‘‘ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ, อณฺฑชํ จิตฺรปกฺขินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1739]
‘‘ยทา โมรีหิ ปริกิณฺณํ, นีลคีวํ สิขณฺฑินํ;
โมรํ ทกฺขิสิ นจฺจนฺตํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1740]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ เหมนฺเต, ปุปฺผิเต ธรณีรุเห;
สุรภิํ สมฺปวายนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1741]
‘‘ยทา เหมนฺติเก มาเส, หริตํ ทกฺขิสิ เมทนิํ [เมทินิํ (สี. ปี.)];
อินฺทโคปกสญฺฉนฺนํ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1742]
‘‘ยทา ทกฺขิสิ เหมนฺเต, ปุปฺผิเต ธรณีรุเห;
กุฏชํ พิมฺพชาลญฺจ, ปุปฺผิตํ โลทฺทปทฺมกํ [โลมปทฺธกํ (สี. ปี.)];
สุรภิํ สมฺปวายนฺเต, น รชฺชสฺส สริสฺสสิฯ
[1743]
‘‘ยทา เหมนฺติเก มาเส, วนํ ทกฺขิสิ ปุปฺผิตํ;
โอปุปฺผานิ จ ปทฺมานิ, น รชฺชสฺส สริสฺสสิ’’ฯ
เหมวนฺตํ นามฯ
ทานกณฺฑํ
[1744]
‘‘เตสํ ลาลปฺปิตํ สุตฺวา, ปุตฺตสฺส สุณิสาย จ;
กลุนํ [กรุณํ (สี. ปี.), กลูนํ (สฺยา. ก.)] ปริเทเวสิ, ราชปุตฺตี ยสสฺสินีฯ
[1745]
‘‘เสยฺโย วิสํ เม ขายิตํ, ปปาตา ปปเตยฺยหํ;
รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาหํ, กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ;
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํฯ
[1746]
‘‘อชฺฌายกํ ทานปติํ, ยาจโยคํ อมจฺฉริํ;
ปูชิตํ ปฏิราชูหิ, กิตฺติมนฺตํ ยสสฺสินํ;
กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํฯ
[1747]
‘‘มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺฐาปจายิกํ;
กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํฯ
[1748]
‘‘รญฺโญ หิตํ เทวิหิตํ, ญาตีนํ สขินํ หิตํ;
หิตํ สพฺพสฺส รฏฺฐสฺส, กสฺมา เวสฺสนฺตรํ ปุตฺตํ;
ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํฯ
[1749]
‘‘มธูนิว ปลาตานิ, อมฺพาว ปติตา ฉมา;
เอวํ เหสฺสติ เต รฏฺฐํ, ปพฺพาเชนฺติ อทูสกํฯ
[1750]
