‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิฯ

[240]

‘‘อิทมสฺส อมฺพวนํ, สุปุปฺผิตํ สพฺพกาลิกํ รมฺมํ;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ ญาติสงฺเฆนฯ

[241]

‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สญฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ อิตฺถาคาเรหิฯ

[242]

‘‘อยมสฺส โปกฺขรณี, สญฺฉนฺนา อณฺฑเชหิ วีติกิณฺณา;

ยหิมนุวิจริ ราชา, ปริกิณฺโณ ญาติสงฺเฆน’’ฯ

[243]

‘‘ราชา โว โข [ราชา โข (สี. สฺยา. ปี.)] ปพฺพชิโต, สุตโสโม รชฺชํ อิมํ ปหตฺวาน [ปหนฺตฺวาน (สฺยา. ก.)];

กาสายวตฺถวสโน, นาโคว เอกโก [เอกโกว (สี.)] จรติ’’ฯ

[244]

‘‘มาสฺสุ ปุพฺเพ รติกีฬิตานิ, หสิตานิ จ อนุสฺสริตฺถ [อนุสฺสริตฺโถ (ปี.)];

มา โว กามา หนิํสุ, รมฺมํ หิ [สุรมฺมญฺหิ (สฺยา. ก.)] สุทสฺสนํ [สุทสฺสนํ นาม (สี.)] นครํฯ

[245]

‘‘เมตฺตจิตฺตญฺจ [เมตฺตญฺจ (ปี.)] ภาเวถ, อปฺปมาณํ ทิวา จ รตฺโต จ;

อคจฺฉิตฺถ [อถ คญฺฉิตฺถ (สี. สฺยา. ปี.)] เทวปุร, อาวาสํ ปุญฺญกมฺมิน’’นฺติ [ปุญฺญกมฺมานนฺติ (ปี.)]ฯ

จูฬสุตโสมชาตกํ ปญฺจมํฯ

จตฺตาลีสนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

สุวปณฺฑิตชมฺพุกกุณฺฑลิโน , วรกญฺญมลมฺพุสชาตกญฺจ;

ปวรุตฺตมสงฺขสิรีวฺหยโก, สุตโสมอรินฺธมราชวโรฯ

18. ปณฺณาสนิปาโต

526. นิฬินิกาชาตกํ (1)

[1]

‘‘อุทฺทยฺหเต [อุฑฺฑยฺหเต (สี. ปี.)] ชนปโท, รฏฺฐญฺจาปิ วินสฺสติ;

เอหิ นิฬินิเก [นิฬิเก (สี. สฺยา. ปี.), เอวมุปริปิ] คจฺฉ, ตํ เม พฺราหฺมณมานย’’ฯ

[2]

‘‘นาหํ ทุกฺขกฺขมา ราช, นาหํ อทฺธานโกวิทา;

กถํ อหํ คมิสฺสามิ, วนํ กุญฺชรเสวิตํ’’ฯ

[3]

‘‘ผีตํ ชนปทํ คนฺตฺวา, หตฺถินา จ รเถน จ;

ทารุสงฺฆาฏยาเนน, เอวํ คจฺฉ นิฬินิเกฯ

[4]

‘‘หตฺถิอสฺสรเถ ปตฺตี, คจฺเฉวาทาย ขตฺติเย;

ตเวว วณฺณรูเปน, วสํ ตมานยิสฺสสิ’’ฯ

[5]

‘‘กทลีธชปญฺญาโณ, อาภุชีปริวาริโต;

เอโส ปทิสฺสติ รมฺโม, อิสิสิงฺคสฺส อสฺสโมฯ

[6]

‘‘เอโส อคฺคิสฺส สงฺขาโต, เอโส ธูโม ปทิสฺสติ;

มญฺเญ โน อคฺคิํ หาเปติ, อิสิสิงฺโค มหิทฺธิโก’’ฯ

[7]

‘‘ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺติํ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ;

อิสิสิงฺโค ปาวิสิ ภีโต, อสฺสมํ ปณฺณฉาทนํฯ

[8]

‘‘อสฺสมสฺส จ สา ทฺวาเร, เคณฺฑุเกนสฺส [เภณฺฑุเกนสฺส (สี. ปี.)] กีฬติ;

วิทํสยนฺตี องฺคานิ, คุยฺหํ ปกาสิตานิ จฯ

[9]

‘‘ตญฺจ ทิสฺวาน กีฬนฺติํ, ปณฺณสาลคโต ชฏี;

อสฺสมา นิกฺขมิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

[10]

‘‘อมฺโภ โก นาม โส รุกฺโข, ยสฺส เตวํคตํ ผลํ;

ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ, น ตํ โอหาย คจฺฉติ’’ฯ

[11]

‘‘อสฺสมสฺส มม [มํ (สี.)] พฺรหฺเม, สมีเป คนฺธมาทเน;

พหโว [ปพฺพเต (สี.)] ตาทิสา รุกฺขา, ยสฺส เตวํคตํ ผลํ;

ทูเรปิ ขิตฺตํ ปจฺเจติ, น มํ โอหาย คจฺฉติ’’ฯ

[12]

‘‘เอตู [เอตุ (สี. สฺยา. ก.)] ภวํ อสฺสมิมํ อเทตุ, ปชฺชญฺจ ภกฺขญฺจ ปฏิจฺฉ ทมฺมิ;

อิทมาสนํ อตฺร ภวํ นิสีทตุ, อิโต ภวํ มูลผลานิ ภุญฺชตุ’’ [ขาทตุ (สี.)]ฯ

[13]

‘‘กิํ เต อิทํ อูรูนมนฺตรสฺมิํ, สุปิจฺฉิตํ กณฺหริวปฺปกาสติ;

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, โกเส นุ เต อุตฺตมงฺคํ ปวิฏฺฐํ’’ฯ

[14]

‘‘อหํ วเน มูลผเลสนํ จรํ, อาสาทยิํ [อสฺสาทยิํ (ก.)] อจฺฉํ สุโฆรรูปํ;

โส มํ ปติตฺวา สหสาชฺฌปตฺโต, ปนุชฺช มํ อพฺพหิ [อพฺพุหิ (สฺยา. ก.)] อุตฺตมงฺคํฯ

[15]

‘‘สฺวายํ วโณ ขชฺชติ กณฺฑุวายติ, สพฺพญฺจ กาลํ น ลภามิ สาตํ;

ปโห ภวํ กณฺฑุมิมํ วิเนตุํ, กุรุตํ ภวํ ยาจิโต พฺราหฺมณตฺถํ’’ฯ

[16]

‘‘คมฺภีรรูโป เต วโณ สโลหิโต, อปูติโก วณคนฺโธ [ปกฺกคนฺโธ (สี.), ปนฺนคนฺโธ (สฺยา. ปี.)] มหา จ;

กโรมิ เต กิญฺจิ กสายโยคํ, ยถา ภวํ ปรมสุขี ภเวยฺย’’ฯ

[17]

‘‘น มนฺตโยคา น กสายโยคา, น โอสธา พฺรหฺมจาริ [พฺรหฺมจารี (สี. สฺยา. ปี.)] กมนฺติ;

ฆฏฺเฏ มุทุเกน [ยํ เต มุทุ เตน (สี.), ยํ เต มุทู เตน (ปี.)] วิเนหิ กณฺฑุํ [กณฺฑุกํ (ปี.)], ยถา อหํ ปรมสุขี ภเวยฺยํ’’ฯ

[18]

‘‘อิโต นุ โภโต กตเมน อสฺสโม, กจฺจิ ภวํ อภิรมสิ [อภิรมสี (ปี.)] อรญฺเญ;

กจฺจิ นุ เต [กจฺจิ เต (ปี.)] มูลผลํ ปหูตํ, กจฺจิ ภวนฺตํ น วิหิํสนฺติ วาฬา’’ฯ

[19]

‘‘อิโต อุชุํ อุตฺตรายํ ทิสายํ, เขมานที หิมวตา ปภาวี [ปภาติ (สี. ปี.)];

ตสฺสา ตีเร อสฺสโม มยฺห รมฺโม, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเสฯ

[20]

‘‘อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลา;

สมนฺตโต กิมฺปุริสาภิคีตํ, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเสฯ

[21]

‘‘ตาลา จ มูลา จ ผลา จ เมตฺถ, วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปํ;

ตํ ภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, อโห ภวํ อสฺสมํ มยฺหํ ปสฺเสฯ

[21]

‘‘ผลา จ มูลา จ ปหูตเมตฺถ, วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตา;

อายนฺติ จ ลุทฺทกา ตํ ปเทสํ, มา เม ตโต มูลผลํ อหาสุํ’’ฯ

[23]

‘‘ปิตา มมํ มูลผเลสนํ คโต, อิทานิ อาคจฺฉติ สายกาเล;

อุโภว คจฺฉามเส อสฺสมํ ตํ, ยาว ปิตา มูลผลโต เอตุ’’ฯ

[24]

‘‘อญฺเญ พหู อิสโย สาธุรูปา, ราชีสโย อนุมคฺเค วสนฺติ;

เต เยว ปุจฺเฉสิ มมสฺสมํ ตํ, เต ตํ นยิสฺสนฺติ มมํ สกาเส’’ฯ

[25]

‘‘น เต กฏฺฐานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาภตํ;

อคฺคีปิ เต น หาปิโต [หาสิโต (สี. สฺยา.)], กิํ นุ มนฺโทว ฌายสิฯ

[26]

‘‘ภินฺนานิ กฏฺฐานิ หุโต จ อคฺคิ, ตปนีปิ เต สมิตา พฺรหฺมจารี [พฺรหฺมจาริ (?)];

ปีฐญฺจ มยฺหํ อุทกญฺจ โหติ, รมสิ ตุวํ [ตฺวํ (สี.)] พฺรหฺมภูโต ปุรตฺถาฯ

[27]

‘‘อภินฺนกฏฺโฐสิ อนาภโตทโก, อหาปิตคฺคีสิ [อหาปิตคฺคีปิ (ก.)] อสิทฺธโภชโน [อสิฏฺฐโภชโน (ก.)];

น เม ตุวํ อาลปสี มมชฺช, นฏฺฐํ นุ กิํ เจตสิกญฺจ ทุกฺขํ’’ฯ

[28]

‘‘อิธาคมา ชฏิโล พฺรหฺมจารี, สุทสฺสเนยฺโย สุตนู วิเนติ;

เนวาติทีโฆ น ปนาติรสฺโส, สุกณฺหกณฺหจฺฉทเนหิ โภโตฯ

[29]

‘‘อมสฺสุชาโต อปุราณวณฺณี, อาธารรูปญฺจ ปนสฺส กณฺเฐ;

ทฺเว ยมา [ทฺเว ปสฺส (สี.), ทฺวาสฺส (ปี.)] คณฺฑา อุเรสุ ชาตา, สุวณฺณตินฺทุกนิภา [สุวณฺณปินฺทูปนิภา (สี.), สุวณฺณติณฺฑุสนฺนิภา (สฺยา.), โสวนฺนปิณฺฑูปนิภา (ปี.)] ปภสฺสราฯ

[30]

‘‘มุขญฺจ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยํ, กณฺเณสุ ลมฺพนฺติ จ กุญฺจิตคฺคา;

เต โชตเร จรโต มาณวสฺส, สุตฺตญฺจ ยํ สํยมนํ ชฏานํฯ

[31]

‘‘อญฺญา จ ตสฺส สํยมานิ [สํยมนี (สี. ปี.)] จตสฺโส, นีลา ปีตา [นีลาปิ ตา (ปี.)] โลหิติกา [โลหิตกา (สฺยา. ปี. ก.)] จ เสตา;

ตา ปิํสเร [สํสเร (สี. สฺยา.)] จรโต มาณวสฺส, ติริฏิ [จิรีฏิ (สี. ปี.)] สงฺฆาริว ปาวุสมฺหิฯ

[32]

‘‘น มิขลํ มุญฺชมยํ ธาเรติ, น สนฺถเร [สนฺตเจ (สี.), สนฺตจํ (ปี.), สนฺตเร (ก.)] โน ปน ปพฺพชสฺส;

ตา โชตเร ชฆนนฺตเร [ชฆนวเร (สี. ปี.)] วิลคฺคา, สเตรตา วิชฺชุริวนฺตลิกฺเขฯ

[33]

‘‘อขีลกานิ จ อวณฺฏกานิ, เหฏฺฐา นภฺยา กฏิสโมหิตานิ;

อฆฏฺฏิตา นิจฺจกีฬํ กโรนฺติ, หํ ตาต กิํรุกฺขผลานิ ตานิฯ

[34]

‘‘ชฏา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา, ปโรสตํ เวลฺลิตคฺคา สุคนฺธา;

ทฺเวธา สิโร สาธุ วิภตฺตรูโป, อโห นุ โข มยฺห ตถา ชฏาสฺสุฯ

[35]

‘‘ยทา จ โส ปกิรติ ตา ชฏาโย, วณฺเณน คนฺเธน อุเปตรูปา;

นีลุปฺปลํ วาตสเมริตํว, ตเถว สํวาติ ปนสฺสโม อยํฯ

[36]

‘‘ปงฺโก จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺโย, เนตาทิโส ยาทิโส มยฺหํ กาเย [กาโย (สี. สฺยา. ปี.)];

โส วายตี เอริโต มาลุเตน, วนํ ยถา อคฺคคิมฺเห สุผุลฺลํฯ

[37]

‘‘นิหนฺติ โส รุกฺขผลํ ปถพฺยา, สุจิตฺตรูปํ รุจิรํ ทสฺสเนยฺยํ;

ขิตฺตญฺจ ตสฺส ปุนเรติ หตฺถํ, หํ ตาต กิํรุกฺขผลํ นุ โข ตํฯ

[38]

‘‘ทนฺตา จ ตสฺส ภุสทสฺสเนยฺยา, สุทฺธา สมา สงฺขวรูปปนฺนา;

มโน ปสาเทนฺติ วิวริยมานา, น หิ [น ห (สี. ปี.)] นูน โส สากมขาทิ เตหิฯ

[39]

‘‘อกกฺกสํ อคฺคฬิตํ มุหุํ มุทุํ, อุชุํ อนุทฺธตํ อจปลมสฺส ภาสิตํ;

รุทํ มนุญฺญํ กรวีกสุสฺสรํ, หทยงฺคมํ รญฺชยเตว เม มโนฯ

[40]

‘‘พินฺทุสฺสโร นาติวิสฏฺฐวากฺโย [นาติวิสฺสฏฺฐวากฺโย (สี. สฺยา. ปี.)], น นูน สชฺฌายมติปฺปยุตฺโต;

อิจฺฉามิ โภ [โข (สี. สฺยา. ปี.)] ตํ ปุนเทว ทฏฺฐุํ, มิตฺโต หิ [มิตฺตํ หิ (สี. สฺยา. ปี.)] เม มาณโวหุ [มาณวาหุ (สี. สฺยา.), มาณวาหู (ปี.)] ปุรตฺถาฯ

[41]

‘‘สุสนฺธิ สพฺพตฺถ วิมฏฺฐิมํ วณํ, ปุถู [ปุถุํ (ปี.), ปุถุ (ก.)] สุชาตํ ขรปตฺตสนฺนิภํ;

เตเนว มํ อุตฺตริยาน มาณโว, วิวริตํ อูรุํ ชฆเนน ปีฬยิฯ

[42]

‘‘ตปนฺติ อาภนฺติ วิโรจเร จ, สเตรตา วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข;

พาหา มุทู อญฺชนโลมสาทิสา, วิจิตฺรวฏฺฏงฺคุลิกาสฺส โสภเรฯ

[43]

‘‘อกกฺกสงฺโค น จ ทีฆโลโม, นขาสฺส ทีฆา อปิ โลหิตคฺคา;

มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชนฺโต, กลฺยาณรูโป รมยํ [รมยฺหํ (ก.)] อุปฏฺฐหิฯ

[44]

‘‘ทุมสฺส ตูลูปนิภา ปภสฺสรา, สุวณฺณกมฺพุตลวฏฺฏสุจฺฉวี;

หตฺถา มุทู เตหิ มํ สํผุสิตฺวา, อิโต คโต เตน มํ ทหนฺติ ตาตฯ

[45]

‘‘น นูน [น ห นูน (สี. ปี.)] โส ขาริวิธํ อหาสิ, น นูน โส กฏฺฐานิ สยํ อภญฺชิ;

น นูน โส หนฺติ ทุเม กุฐาริยา [กุธาริยา (ก.)], น หิสฺส [น ปิสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] หตฺเถสุ ขิลานิ อตฺถิฯ

[46]

‘‘อจฺโฉ จ โข ตสฺส วณํ อกาสิ, โส มํพฺรวิ สุขิตํ มํ กโรหิ;

ตาหํ กริํ เตน มมาสิ โสขฺยํ, โส จพฺรวิ สุขิโตสฺมีติ พฺรหฺเมฯ

[47]

‘‘อยญฺจ เต มาลุวปณฺณสนฺถตา, วิกิณฺณรูปาว มยา จ เตน จ;

กิลนฺตรูปา อุทเก รมิตฺวา, ปุนปฺปุนํ ปณฺณกุฏิํ วชามฯ

[48]

‘‘น มชฺช มนฺตา ปฏิภนฺติ ตาต, น อคฺคิหุตฺตํ นปิ ยญฺญตนฺตํ [ยญฺญตนฺตฺรํ (สี.), ยญฺญํ ตตฺร (ปี. ก.), ยญฺญตตฺร (สฺยา.)];

น จาปิ เต มูลผลานิ ภุญฺเช, ยาว น ปสฺสามิ ตํ พฺรหฺมจาริํฯ

[49]

‘‘อทฺธา ปชานาสิ ตุวมฺปิ ตาต, ยสฺสํ ทิสํ [ทิสายํ (สฺยา. ปี. ก.)] วสเต พฺรหฺมจารี;

ตํ มํ ทิสํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ, มา เต อหํ อมริมสฺสมมฺหิฯ

[50]

‘‘วิจิตฺรผุลฺลํ [วิจิตฺรปุปฺผํ (สี. ปี.)] หิ วนํ สุตํ มยา, ทิชาภิฆุฏฺฐํ ทิชสงฺฆเสวิตํ;

ตํ มํ วนํ ปาปย ตาต ขิปฺปํ, ปุรา เต ปาณํ วิชหามิ อสฺสเม’’ฯ

[51]

‘‘อิมสฺมาหํ โชติรเส วนมฺหิ, คนฺธพฺพเทวจฺฉรสงฺฆเสวิเต;

อิสีนมาวาเส สนนฺตนมฺหิ, เนตาทิสํ อรติํ ปาปุเณถฯ

[52]

‘‘ภวนฺติ มิตฺตานิ อโถ น โหนฺติ, ญาตีสุ มิตฺเตสุ กโรนฺติ เปมํ;

อยญฺจ ชมฺโม กิสฺส วา นิวิฏฺโฐ, โย เนว ชานาติ กุโตมฺหิ อาคโตฯ

[53]

‘‘สํวาเสน หิ มิตฺตานิ, สนฺธิยนฺติ [สนฺธียนฺติ (สี. ปี.)] ปุนปฺปุนํ;

สฺเวว มิตฺโต [สา จ เมตฺติ (ปี.)] อสํคนฺตุ, อสํวาเสน ชีรติฯ

[54]

‘‘สเจ ตุวํ ทกฺขสิ พฺรหฺมจาริํ, สเจ ตุวํ สลฺลเป [สลฺลปิ (สี.)] พฺรหฺมจารินา;

สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน, ตโปคุณํ ขิปฺปมิมํ ปหิสฺสสิ [ปหสฺสสิ (สี. สฺยา. ปี.)]ฯ

[55]

‘‘ปุนปิ [ปุนปฺปิ (ปี.)] เจ ทกฺขสิ พฺรหฺมจาริํ, ปุนปิ [ปุนปฺปิ (ปี.)] เจ สลฺลเป พฺรหฺมจารินา;

สมฺปนฺนสสฺสํว มโหทเกน, อุสฺมาคตํ ขิปฺปมิมํ ปหิสฺสสิฯ

[56]

‘‘ภูตานิ เหตานิ [เอตานิ (ปี.)] จรนฺติ ตาต, วิรูปรูเปน มนุสฺสโลเก;

น ตานิ เสเวถ นโร สปญฺโญ, อาสชฺช นํ นสฺสติ พฺรหฺมจารี’’ติฯ

นิฬินิกาชาตกํ [นฬินีชาตกํ (สี.), นฬินิชาตกํ (ปี.)] ปฐมํฯ

527. อุมฺมาทนฺตีชาตกํ (2)

[57]

‘‘นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺท, ปากาเรน ปณฺฑุมเยน คุตฺตํ;

กา ทิสฺสติ อคฺคิสิขาว ทูเร, เวหายสํ [เวหาสยํ (สี. ปี.)] ปพฺพตคฺเคว อจฺจิฯ

[58]

‘‘ธีตา นฺวยํ [นยํ (สี. ปี.), นฺวายํ (สฺยา.)] กสฺส สุนนฺท โหติ, สุณิสา นฺวยํ [นยํ (สี. ปี.), นฺวายํ (สฺยา.)] กสฺส อโถปิ ภริยา;

อกฺขาหิ เม ขิปฺปมิเธว ปุฏฺโฐ, อวาวฏา ยทิ วา อตฺถิ ภตฺตา’’ฯ

[59]

‘‘อหญฺหิ ชานามิ ชนินฺท เอตํ, มตฺยา จ เปตฺยา จ อโถปิ อสฺสา;

ตเวว โส ปุริโส ภูมิปาล, รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต ตวตฺเถฯ

[60]

‘‘อิทฺโธ จ ผีโต จ สุวฑฺฒิโต [สุพาฬฺหิโก (ปี.)] จ, อมจฺโจ จ เต อญฺญตโร ชนินฺท;

ตสฺเสสา ภริยาภิปารกสฺส [อหิปารกสฺส (สี. ปี.), อภิปาทกสฺส (ก.)], อุมฺมาทนฺตี [อุมฺมาทนฺตีติ (ก.)] นามเธยฺเยน ราช’’ฯ

[61]

‘‘อมฺโภ อมฺโภ นามมิทํ อิมิสฺสา, มตฺยา จ เปตฺยา จ กตํ สุสาธุ;

ตทา [ตถา (สี. สฺยา. ปี.)] หิ มยฺหํ อวโลกยนฺตี, อุมฺมตฺตกํ อุมฺมทนฺตี อกาสิ’’ฯ

[62]

‘‘ยา ปุณฺณมาเส [ปุณฺณมาเย (ก.)] มิคมนฺทโลจนา, อุปาวิสิ ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;

ทฺเว ปุณฺณมาโย ตทหู อมญฺญหํ, ทิสฺวาน ปาราวตรตฺตวาสินิํฯ

[63]

‘‘อฬารปมฺเหหิ สุเภหิ วคฺคุภิ, ปโลภยนฺตี มํ ยทา อุทิกฺขติ;

วิชมฺภมานา หรเตว เม มโน, ชาตา วเน กิมฺปุริสีว ปพฺพเตฯ

[64]

‘‘ตทา หิ พฺรหตี สามา, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;

เอกจฺจวสนา นารี, มิคี ภนฺตาวุทิกฺขติฯ

[65]

‘‘กทาสฺสุ มํ ตมฺพนขา สุโลมา, พาหามุทู จนฺทนสารลิตฺตา;

วฏฺฏงฺคุลี สนฺนตธีรกุตฺติยา, นารี อุปญฺญิสฺสติ สีสโต สุภาฯ

[66]

‘‘กทาสฺสุ มํ กญฺจนชาลุรจฺฉทา, ธีตา ติรีฏิสฺส วิลคฺคมชฺฌา;

มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชิสฺสติ, พฺรหาวเน ชาตทุมํว มาลุวาฯ

[67]

‘‘กทาสฺสุ [กทาสฺสุ มํ (สฺยา. ก.)] ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี, พินฺทุตฺถนี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี;

มุขํ มุเขน อุปนามยิสฺสติ, โสณฺโฑว โสณฺฑสฺส สุราย ถาลํฯ

[68]

‘‘ยทาทฺทสํ [ยถาทฺทสํ (ปี.)] ตํ ติฏฺฐนฺติํ, สพฺพภทฺทํ [สพฺพคตฺตํ (สี. สฺยา. ปี.)] มโนรมํ;

ตโต สกสฺส จิตฺตสฺส, นาวโพธามิ กญฺจินํ [กิญฺจินํ (ก.), กิญฺจนํ (ปี.)]ฯ

[69]

‘‘อุมฺมาทนฺติมหํ ทฏฺฐา [ทิฏฺฐา (สี. สฺยา. ปี. ก.)], อามุตฺตมณิกุณฺฑลํ;

น สุปามิ ทิวารตฺติํ, สหสฺสํว ปราชิโตฯ

[70]

‘‘สกฺโก เจ [จ (สี. ปี.)] เม วรํ ทชฺชา, โส จ ลพฺเภถ เม วโร;

เอกรตฺตํ ทฺวิรตฺตํ [ทิรตฺตํ (ปี.)] วา, ภเวยฺยํ อภิปารโก;

อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวาน, สิวิราชา ตโต สิยํ’’ [สิยา (สฺยา. ปี.)]ฯ

[71]

‘‘ภูตานิ เม ภูตปตี นมสฺสโต, อาคมฺม ยกฺโข อิทเมตทพฺรวิ;

รญฺโญ มโน อุมฺมทนฺตฺยา นิวิฏฺโฐ, ททามิ เต ตํ ปริจารยสฺสุ’’ฯ

[72]

‘‘ปุญฺญา วิธํเส อมโร น จมฺหิ, ชโน จ เม ปาปมิทญฺจ [ปาปมิทนฺติ (สี. ปี.)] ชญฺญา;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺติํ อทฏฺฐา’’ฯ

[73]

‘‘ชนินฺท นาญฺญตฺร ตยา มยา วา, สพฺพาปิ กมฺมสฺส กตสฺส ชญฺญา;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’ฯ

[74]

‘‘โย ปาปกํ กมฺม กรํ มนุสฺโส, โส มญฺญติ มายิท [มายิธ (ก.)] มญฺญิํสุ อญฺเญ;

ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตํ, ยุตฺตา จ เย โหนฺติ นรา ปถพฺยาฯ

[75]

‘‘อญฺโญ นุ เต โกจิ [โกธ (ปี.)] นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย [สทฺทเหยฺย (สี.)] โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺติํ อทฏฺฐา’’ฯ

[76]

‘‘อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

คจฺเฉว ตฺวํ อุมฺมทนฺติํ ภทนฺเต, สีโหว เสลสฺส คุหํ อุเปติ’’ฯ

[77]

‘‘น ปีฬิตา อตฺตทุเขน ธีรา, สุขปฺผลํ กมฺม ปริจฺจชนฺติ;

สมฺโมหิตา วาปิ สุเขน มตฺตา, น ปาปกมฺมญฺจ [ปาปกํ กมฺม (ปี.)] สมาจรนฺติ’’ฯ

[78]

‘‘ตุวญฺหิ มาตา จ ปิตา จ มยฺหํ, ภตฺตา ปตี โปสโก เทวตา จ;

ทาโส อหํ ตุยฺห สปุตฺตทาโร, ยถาสุขํ สามิ [สิพฺพ (สี.), สีวิ (สฺยา.)] กโรหิ กามํ’’ฯ

[79]

‘‘โย อิสฺสโรมฺหีติ กโรติ ปาปํ, กตฺวา จ โส นุตฺตสเต [นุตฺตปเต (ปี.)] ปเรสํ;

น เตน โส ชีวติ ทีฆมายุ [ทีฆมายุํ (สี. สฺยา.)], เทวาปิ ปาเปน สเมกฺขเร นํฯ

[80]

‘‘อญฺญาตกํ สามิเกหี ปทินฺนํ, ธมฺเม ฐิตา เย ปฏิจฺฉนฺติ ทานํ;

ปฏิจฺฉกา ทายกา จาปิ ตตฺถ, สุขปฺผลญฺเญว กโรนฺติ กมฺมํ’’ฯ

[81]

‘‘อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺติํ อทฏฺฐา’’ฯ

[82]

‘‘อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’ฯ

[83]

‘‘โย อตฺตทุกฺเขน ปรสฺส ทุกฺขํ, สุเขน วา อตฺตสุขํ ทหาติ;

ยเถวิทํ มยฺห ตถา ปเรสํ, โย [โส (ปี.)] เอวํ ชานาติ [ปชานาติ (ก.)] ส เวทิ ธมฺมํฯ

[84]

‘‘อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปถพฺยา, สทฺเธยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ;

ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโต, ทตฺวา ปิยํ อุมฺมทนฺติํ อทฏฺฐา’’ฯ

[85]

‘‘ชนินฺท ชานาสิ ปิยา มเมสา, น สา มมํ อปฺปิยา ภูมิปาล;

ปิเยน เต ทมฺมิ ปิยํ ชนินฺท, ปิยทายิโน เทว ปิยํ ลภนฺติ’’ฯ

[86]

‘‘โส นูนาหํ วธิสฺสามิ, อตฺตานํ กามเหตุกํ;

น หิ ธมฺมํ อธมฺเมน, อหํ วธิตุมุสฺสเห’’ฯ

[87]

‘‘สเจ ตุวํ มยฺห สติํ [สนฺติ (ก.)] ชนินฺท, น กามยาสิ นรวีร เสฏฺฐ;

จชามิ นํ สพฺพชนสฺส สิพฺยา [สิพฺพ (สี. ปี.), มชฺเฌ (สฺยา.)], มยา ปมุตฺตํ ตโต อวฺหเยสิ [อวฺหยาสิ (ก.)] นํ’’ฯ

[88]

‘‘อทูสิยํ เจ อภิปารก ตฺวํ, จชาสิ กตฺเต อหิตาย ตฺยสฺส;

มหา จ เต อุปวาโทปิ อสฺส, น จาปิ ตฺยสฺส นครมฺหิ ปกฺโข’’ฯ

[89]

‘‘อหํ สหิสฺสํ อุปวาทเมตํ, นินฺทํ ปสํสํ ครหญฺจ สพฺพํ;

มเมตมาคจฺฉตุ ภูมิปาล, ยถาสุขํ สิวิ [สิพฺพ (สี. ปี.)] กโรหิ กามํ’’ฯ

[90]

‘‘โย เนว นินฺทํ น ปนปฺปสํสํ, อาทิยติ ครหํ โนปิ ปูชํ;

สิรี จ ลกฺขี จ อเปติ ตมฺหา, อาโป สุวุฏฺฐีว ยถา ถลมฺหา’’ฯ

[91]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขญฺจ สุขญฺจ เอตฺโต, ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ;

อุรสา อหํ ปจฺจุตฺตริสฺสามิ [ปฏิจฺฉิสฺสามิ (สี. สฺยา.), ปจฺจุปทิสฺสามิ (ปี.)] สพฺพํ, ปถวี ยถา ถาวรานํ ตสานํ’’ฯ

[92]

‘‘ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาตํ, ทุกฺขญฺจ นิจฺฉามิ อหํ ปเรสํ;

เอโกวิมํ หารยิสฺสามิ ภารํ, ธมฺเม ฐิโต กิญฺจิ อหาปยนฺโต’’ฯ

[93]

‘‘สคฺคูปคํ ปุญฺญกมฺมํ ชนินฺท, มา เม ตุวํ อนฺตรายํ อกาสิ;

ททามิ เต อุมฺมทนฺติํ ปสนฺโน, ราชาว ยญฺเญ ธนํ พฺราหฺมณานํ’’ฯ

[94]

‘‘อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิเตสิ มยฺหํ, สขา มมํ อุมฺมทนฺตี ตุวญฺจ;

นินฺเทยฺยุ เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, ปาปญฺจ ปสฺสํ อภิสมฺปรายํ’’ฯ

[95]

‘‘น เหตธมฺมํ สิวิราช วชฺชุํ, สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ;

ยํ เต มยา อุมฺมทนฺตี ปทินฺนา, ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ’’ฯ

[96]

‘‘อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิเตสิ มยฺหํ, สขา มมํ อุมฺมทนฺตี ตุวญฺจ;

สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ, สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ’’ฯ

[97]

‘‘อาหุเนยฺโย เมสิ หิตานุกมฺปี, ธาตา วิธาตา จสิ กามปาโล;

ตยี หุตา ราช มหปฺผลา หิ [มหปฺผลา หิ เม (ปี.)], กาเมน เม อุมฺมทนฺติํ ปฏิจฺฉ’’ฯ

[98]

‘‘อทฺธา หิ สพฺพํ อภิปารก ตฺวํ, ธมฺมํ อจารี มม กตฺตุปุตฺต;

อญฺโญ นุ เต โก อิธ โสตฺถิกตฺตา, ทฺวิปโท นโร อรุเณ ชีวโลเก’’ฯ

[99]

‘‘ตุวํ นุ เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู [ธมฺมคุตฺโต (สี.)] ธมฺมวิทู สุเมโธ;

โส ธมฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว, ธมฺมญฺจ เม เทสย ธมฺมปาล’’ฯ

[100]

‘‘ตทิงฺฆ อภิปารก, สุโณหิ วจนํ มม;

ธมฺมํ เต เทสยิสฺสามิ, สตํ อาเสวิตํ อหํฯ

[101]

‘‘สาธุ ธมฺมรุจิ ราชา, สาธุ ปญฺญาณวา นโร;

สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ, ปาปสฺสากรณํ สุขํฯ

[102]

‘‘อกฺโกธนสฺส วิชิเต, ฐิตธมฺมสฺส ราชิโน;

สุขํ มนุสฺสา อาเสถ, สีตจฺฉายาย สงฺฆเรฯ

[103]

‘‘น จาหเมตํ อภิโรจยามิ, กมฺมํ อสเมกฺขกตํ อสาธุ;

เย วาปิ ญตฺวาน สยํ กโรนฺติ, อุปมา อิมา มยฺหํ ตุวํ สุโณหิฯ

[104]

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติฯ

[105]

‘‘เอวเมว [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺฐํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโกฯ

[106]

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ คเต สติฯ

[107]

‘‘เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;

โส สเจ ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกฯ

[108]

‘‘น จาปาหํ อธมฺเมน, อมรตฺตมภิปตฺถเย;

อิมํ วา ปถวิํ สพฺพํ, วิเชตุํ อภิปารกฯ

[109]

‘‘ยญฺหิ กิญฺจิ มนุสฺเสสุ, รตนํ อิธ วิชฺชติ;

คาโว ทาโส หิรญฺญญฺจ, วตฺถิยํ หริจนฺทนํฯ

[110]

‘‘อสฺสิตฺถิโย [อสฺสิตฺถิโย จ (สี.)] รตนํ มณิกญฺจ, ยญฺจาปิ เม จนฺทสูริยา อภิปาลยนฺติ;

น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺยํ, มชฺเฌ สิวีนํ อุสโภมฺหิ ชาโตฯ

[111]

‘‘เนตา หิตา [เนตาภิ ตา (สี.)] อุคฺคโต รฏฺฐปาโล, ธมฺมํ สิวีนํ อปจายมาโน;

โส ธมฺมเมวานุวิจินฺตยนฺโต, ตสฺมา สเก จิตฺตวเส น วตฺโต’’ฯ

[112]

‘‘อทฺธา ตุวํ มหาราช, นิจฺจํ อพฺยสนํ สิวํ;

กริสฺสสิ จิรํ รชฺชํ, ปญฺญา หิ ตว ตาทิสีฯ

[113]

‘‘เอตํ เต อนุโมทาม, ยํ ธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ;

ธมฺมํ ปมชฺช ขตฺติโย, รฏฺฐา [ฐานา (สี.)] จวติ อิสฺสโรฯ

[114]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มาตาปิตูสุ ขตฺติย;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิฯ

[115]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย…เป.…ฯ

[116]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย…เป.…ฯ

[117]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, วาหเนสุ พเลสุ จ…เป.…ฯ

[118]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, คาเมสุ นิคเมสุ จ…เป.…ฯ

[119]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, รฏฺเฐสุ ชนปเทสุ จ…เป.…ฯ

[120]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สมณพฺราหฺมเณสุ จ…เป.…ฯ

[121]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, มิคปกฺขีสุ ขตฺติย…เป.…ฯ

[122]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห;

อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ราช สคฺคํ คมิสฺสสิฯ

[123]

‘‘ธมฺมํ จร มหาราช, สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา;

สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา, มา ธมฺมํ ราช ปามโท’’ติฯ

อุมฺมาทนฺตีชาตกํ ทุติยํฯ

528. มหาโพธิชาตกํ (3)

[124]

‘‘กิํ นุ ทณฺฑํ กิมชินํ, กิํ ฉตฺตํ กิมุปาหนํ;

กิมงฺกุสญฺจ ปตฺตญฺจ, สงฺฆาฏิญฺจาปิ พฺราหฺมณ;

ตรมานรูโปหาสิ [คณฺหาสิ (สี. สฺยา. ปี.)], กิํ นุ ปตฺถยเส ทิสํ’’ฯ

[125]

‘‘ทฺวาทเสตานิ วสฺสานิ, วุสิตานิ ตวนฺติเก;

นาภิชานามิ โสเณน, ปิงฺคเลนาภิกูชิตํฯ

[126]

‘‘สฺวายํ ทิตฺโตว นทติ, สุกฺกทาฐํ วิทํสยํ;

ตว สุตฺวา สภริยสฺส, วีตสทฺธสฺส มํ ปติ’’ฯ

[127]

‘‘อหุ เอส กโต โทโส, ยถา ภาสสิ พฺราหฺมณ;

เอส ภิยฺโย ปสีทามิ, วส พฺราหฺมณ มาคมา’’ฯ

[128]

‘‘สพฺพเสโต ปุเร อาสิ, ตโตปิ สพโล อหุ;

สพฺพโลหิตโก ทานิ, กาโล ปกฺกมิตุํ มมฯ

[129]

‘‘อพฺภนฺตรํ ปุเร อาสิ, ตโต มชฺเฌ ตโต พหิ;

ปุรา นิทฺธมนา โหติ, สยเมว วชามหํฯ

[130]

‘‘วีตสทฺธํ น เสเวยฺย, อุทปานํวโนทกํ;

สเจปิ นํ อนุขเณ, วาริ กทฺทมคนฺธิกํฯ

[131]

‘‘ปสนฺนเมว เสเวยฺย, อปฺปสนฺนํ วิวชฺชเย;

ปสนฺนํ ปยิรุปาเสยฺย, รหทํ วุทกตฺถิโกฯ

[132]

‘‘ภเช ภชนฺตํ ปุริสํ, อภชนฺตํ น ภชฺชเย [ภาชเย (ปี.)];

อสปฺปุริสธมฺโม โส, โย ภชนฺตํ น ภชฺชติ [ภาชติ (ปี.)]ฯ

[133]

‘‘โย ภชนฺตํ น ภชติ, เสวมานํ น เสวติ;

ส เว มนุสฺสปาปิฏฺโฐ, มิโค สาขสฺสิโต ยถาฯ

[134]

‘‘อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา, อสโมสรเณน จ;

เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ, อกาเล ยาจนาย จฯ

[135]

‘‘ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ, น จ คจฺเฉ จิราจิรํ;

กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย, เอวํ มิตฺตา น ชียเร [ชีรเร (สฺยา. ปี.)]ฯ

[136]

‘‘อติจิรํ นิวาเสน, ปิโย ภวติ อปฺปิโย;

อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม, ปุรา เต โหม อปฺปิยา’’ฯ

[137]

‘‘เอวํ เจ ยาจมานานํ, อญฺชลิํ นาวพุชฺฌสิ;

ปริจารกานํ สตํ [ปริจาริกานํ สตฺตานํ (สี. สฺยา. ปี.)], วจนํ น กโรสิ โน;

เอวํ ตํ อภิยาจาม, ปุน กยิราสิ ปริยายํ’’ฯ

[138]

‘‘เอวํ เจ โน วิหรตํ, อนฺตราโย น เหสฺสติ;

ตุยฺหํ วาปิ [ตุมฺหญฺจาปิ (สี.), ตุยฺหญฺจาปิ (ปี.)] มหาราช, มยฺหํ วา [อมฺหํ วา (สี.), มยฺหญฺจ (ปี.)] รฏฺฐวทฺธน;

อปฺเปว นาม ปสฺเสม, อโหรตฺตานมจฺจเย’’ฯ

[139]

‘‘อุทีรณา เจ สํคตฺยา, ภาวาย มนุวตฺตติ;

อกามา อกรณียํ วา, กรณียํ วาปิ กุพฺพติ;

อากามากรณียมฺหิ, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติ [ลิมฺปติ (สฺยา. ก.)]ฯ

[140]

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยาฯ

[141]

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา [วิชานิย (สี. สฺยา. ปี.)];

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’ฯ

[142]

‘‘อิสฺสโร สพฺพโลกสฺส, สเจ กปฺเปติ ชีวิตํ;

อิทฺธิํ [อิทฺธิ (ปี. ก.)] พฺยสนภาวญฺจ, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

นิทฺเทสการี ปุริโส, อิสฺสโร เตน ลิปฺปติฯ

[143]

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยาฯ

[144]

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’ฯ

[145]

‘‘สเจ ปุพฺเพกตเหตุ, สุขทุกฺขํ นิคจฺฉติ;

โปราณกํ กตํ ปาปํ, ตเมโส มุจฺจเต [มุญฺจเต (สี. สฺยา.)] อิณํ;

โปราณกอิณโมกฺโข, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติฯ

[146]

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยาฯ

[147]

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’ฯ

[148]

‘‘จตุนฺนํเยวุปาทาย, รูปํ สมฺโภติ ปาณินํ;

ยโต จ รูปํ สมฺโภติ, ตตฺเถวานุปคจฺฉติ;

อิเธว ชีวติ ชีโว, เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสติฯ

[149]

อุจฺฉิชฺชติ อยํ โลโก, เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา;

อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมิํ, กฺวิธ ปาเปน ลิปฺปติฯ

[150]

‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยาฯ

[151]

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโส’’ฯ

[152]

‘‘อาหุ ขตฺตวิทา [ขตฺตวิธา (สี. สฺยา. ปี.)] โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโนฯ

มาตรํ ปิตรํ หญฺเญ, อโถ เชฏฺฐมฺปิ ภาตรํ;

หเนยฺย ปุตฺต [ปุตฺเต จ (ปี.)] ทาเร จ, อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยาฯ

[153]

‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ [มิตฺตทูภี (ปี.)] หิ ปาปโกฯ

[154]

‘‘อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สมูลมปิ อพฺพเห [อพฺภเห (สฺยา. ก.)];

อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ, สุหโต วานโร มยาฯ

[155]

[อยํ คาถา สีหฬโปตฺถเก นตฺถิ] ‘‘โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ, กลฺยาโณ น จ ปาปโก;

โภโต เจ วจนํ สจฺจํ, สุหโต วานโร มยา [อยํ คาถา สีหฬโปตฺถเก นตฺถิ]ฯ

[156]

‘‘อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส, อปราธํ วิชานิยา;

น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ, โภโต วาโท หิ ตาทิโสฯ

[157]

‘‘อเหตุวาโท ปุริโส, โย จ อิสฺสรกุตฺติโก;

ปุพฺเพกตี จ อุจฺเฉที, โย จ ขตฺตวิโท นโรฯ

[158]

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อญฺญมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค , ทุกฺขนฺโต [ทุกฺกโฏ (สี.)] กฏุกุทฺรโยฯ

[159]

‘‘อุรพฺภรูเปน วกสฺสุ [พกาสุ (สี. สฺยา.), วกาสุ (ปี.)] ปุพฺเพ, อสํกิโต อชยูถํ อุเปติ;

หนฺตฺวา อุรณิํ อชิกํ [อชิยํ (สี. สฺยา. ปี.)] อชญฺจ, อุตฺราสยิตฺวา [จิตฺราสยิตฺวา (สี. ปี.)] เยน กามํ ปเลติฯ

[160]

‘‘ตถาวิเธเก สมณพฺราหฺมณาเส, ฉทนํ กตฺวา วญฺจยนฺติ มนุสฺเส;

อนาสกา ถณฺฑิลเสยฺยกา จ, รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ;

ปริยายภตฺตญฺจ อปานกตฺตา, ปาปาจารา อรหนฺโต วทานาฯ

[161]

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อญฺญมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค, ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโยฯ

[162]

‘‘ยมาหุ นตฺถิ วีริยนฺติ, อเหตุญฺจ ปวทนฺติ [เหตุญฺจ อปวทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)] เย;

ปรการํ อตฺตการญฺจ, เย ตุจฺฉํ สมวณฺณยุํฯ

[163]

‘‘เอเต อสปฺปุริสา โลเก, พาลา ปณฺฑิตมานิโน;

กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ, อโถ อญฺญมฺปิ การเย;

อสปฺปุริสสํสคฺโค, ทุกฺขนฺโต กฏุกุทฺรโยฯ

[164]

‘‘สเจ หิ วีริยํ นาสฺส, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

น ภเร วฑฺฒกิํ ราชา, นปิ ยนฺตานิ การเยฯ

[165]

‘‘ยสฺมา จ วีริยํ อตฺถิ, กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ;

ตสฺมา ยนฺตานิ กาเรติ, ราชา ภรติ วฑฺฒกิํฯ

[166]

‘‘ยทิ วสฺสสตํ เทโว, น วสฺเส น หิมํ ปเต;

อุจฺฉิชฺเชยฺย อยํ โลโก, วินสฺเสยฺย อยํ ปชาฯ

[167]

‘‘ยสฺมา จ วสฺสตี เทโว, หิมญฺจานุผุสายติ;

ตสฺมา สสฺสานิ ปจฺจนฺติ, รฏฺฐญฺจ ปาลิเต [ปลฺลเต (สี. ปี.), โปลยเต (สฺยา.)] จิรํฯ

[168]

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ, เนตฺเต ชิมฺหํ [ชิมฺห (ปี.)] คเต สติฯ

[169]

‘‘เอวเมว [เอวเมวํ (ปี.)] มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;

โส เจ อธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺฐํ ทุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโกฯ

[170]

‘‘ควํ เจ ตรมานานํ, อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว;

สพฺพา คาวี อุชุํ ยนฺติ, เนตฺเต อุชุํ [อุชู (ปี.)] คเต สติฯ

[171]

‘‘เอวเมว มนุสฺเสสุ, โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต;

โส สเจ [เจว (สี.), เจปิ (ก.)] ธมฺมํ จรติ, ปเคว อิตรา ปชา;

สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ, ราชา เจ โหติ ธมฺมิโกฯ

[172]

‘‘มหารุกฺขสฺส ผลิโน, อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส น ชานาติ, พีชญฺจสฺส วินสฺสติฯ

[173]

‘‘มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

รสญฺจสฺส น ชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส วินสฺสติฯ

[174]

‘‘มหารุกฺขสฺส ผลิโน, ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, พีชญฺจสฺส น นสฺสติฯ

[175]

‘‘มหารุกฺขูปมํ รฏฺฐํ, ธมฺเมน โย ปสาสติ;

รสญฺจสฺส วิชานาติ, รฏฺฐญฺจสฺส น นสฺสติฯ

[176]

‘‘โย จ ราชา ชนปทํ, อธมฺเมน ปสาสติ;

สพฺโพสธีหิ โส ราชา, วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโยฯ

[177]

‘‘ตเถว เนคเม หิํสํ, เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย;

โอชทานพลีกาเร, ส โกเสน วิรุชฺฌติฯ

[178]

‘‘ปหารวรเขตฺตญฺญู , สงฺคาเม กตนิสฺสเม [กตนิยเม (ก.)];

อุสฺสิเต หิํสยํ ราชา, ส พเลน วิรุชฺฌติฯ

[179]

‘‘ตเถว อิสโย หิํสํ, สญฺญเต [สํยเม (สฺยา. ก.)] พฺรหฺมจาริโย [พฺรหฺมจาริโน (สี.)];

อธมฺมจารี ขตฺติโย, โส สคฺเคน วิรุชฺฌติฯ

[180]

‘‘โย จ ราชา อธมฺมฏฺโฐ, ภริยํ หนฺติ อทูสิกํ;

ลุทฺทํ ปสวเต ฐานํ [ปาปํ (สี.)], ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติฯ

[181]

‘‘ธมฺมํ จเร ชานปเท, เนคเมสุ [นิคเมสุ (สี.)] พเลสุ จ;

อิสโย จ น หิํเสยฺย, ปุตฺตทาเร สมํ จเรฯ

[182]

‘‘ส ตาทิโส ภูมิปติ, รฏฺฐปาโล อโกธโน;

สปตฺเต [สามนฺเต (สี. สฺยา. ปี.)] สมฺปกมฺเปติ, อินฺโทว อสุราธิโป’’ติฯ

มหาโพธิชาตกํ ตติยํฯ

ปณฺณาสนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

สนิฬีนิกมวฺหยโน ปฐโม, ทุติโย ปน สอุมฺมทนฺติวโร;

ตติโย ปน โพธิสิรีวฺหยโน, กถิตา ปน ตีณิ ชิเนน สุภาติฯ

19. สฏฺฐินิปาโต

529. โสณกชาตกํ (1)

[1]