5. ทูตชาดก

ว่าด้วยการบอกความทุกข์แก่ผู้ที่ควรบอก

[1777] ดูก่อนพราหมณ์ เราส่งทูตทั้งหลายมา
เพื่อท่านผู้เพ่งอยู่ ณ ฝั่งแม่น้ำคงคา ทูตเหล่านั้นถาม
ท่าน ท่านก็มิได้บอกให้แจ่มแจ้ง ความทุกข์ที่เกิดขึ้น
แก่ท่านนั้น เป็นความตายของท่านมิใช่หรือ.
[1778] ข้าแต่พระองค์ผู้ทรงบำรุงรัฐกาสีให้
เจริญ ถ้าความทุกข์เกิดขึ้นแก่พระองค์ ผู้ใดไม่พึง
เปลื้องพระองค์จากทุกข์ได้ พระองค์อย่าได้ตรัสบอก
ความทุกข์นั้นแก่ผู้นั้น.
[1779] ผู้ใดพึงเปลื้องทุกข์ของบุคคลผู้เกิด-
ทุกข์ได้ส่วนเดียวโดยธรรม พึงบอกเล่าแก่ผู้นั้นได้
โดยแท้.
[ 1780] ข้าแต่พระราชา เสียงของสุนัขจิ้งจอก
ก็ดี ของนกก็ดี รู้ได้ง่าย เสียงของมนุษย์รู้ได้ยากยิ่ง
กว่านั้น.
[1781] อนึ่ง ผู้ใดเมื่อก่อนเป็นผู้ใจดี คนทั้ง-
หลายนับถือว่าเป็นญาติ เป็นมิตรหรือเป็นสหาย ภาย
หลังผู้นั้นกลับกลายเป็นศัตรูไปก็ได้ ใจของมนุษย์รู้ได้
ยากอย่างนี้.

[1782] ผู้ใดถูกถามเนือง ๆ ถึงทุกข์ของตน
ย่อมบอกในกาลอันไม่ควร ผู้นั้นย่อมมีแต่มิตรผู้แสวง-
หาประโยชน์ แต่ไม่ยินดีร่วมทุกข์ด้วย.
[1783] บุคคลรู้กาลอันควร และรู้จักบัณฑิต
ผู้มีปัญญาว่าใจร่วมกัน แล้วพึงบอความทุกข์
ทั้งหลายแก่บุคคลผู้เป็นนั้น นักปราชญ์พึงบอกความ
ทุกข์ร้อนแก่ผู้อื่น พึงเปล่งวาจาอ่อนหวานมีประโยชน์.
[1784] อนึ่ง ถ้าบุคคลอดกลั้นความทุกข์ของ
ตนไม่ได้ก็พึงรู้ว่า ประเพณีของโลกนี้จะมีเพื่อถึงความ
สุขสำหรับเราผู้เดียวไม่ได้ นักปราชญ์เมื่อเพ่งเล็งหิริ
และโอตตัปปะอันเป็นของจริง พึงอดกลั้นความ
ทุกข์ร้อนไว้ผู้เดียวเท่านั้น.
[1785] ข้าแต่พระมหาราชา ข้าพระองค์ต้อง
การจะหาทรัพย์ให้อาจารย์ จึงเที่ยวไปทั่วแว่นแคว้น
นิคม และราชธานีทั้งหลาย.
[1786] ขอกะคฤหบดี ราชบุรุษ และพราหมณ์
มหาศาลได้ทองคำ 7 ลิ่ม ทองคำ 7 ลิ่มของข้าพระองค์
นั้นหายเสียแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพระองค์จึงเศร้าโศก
มาก.
[1787] ข้าแต่พระมหาบุรุษ บุรุษผู้เป็นทูตของ
พระองค์เหล่านั้น ข้าพระองค์คิดรู้ด้วยใจว่า ไม่
สามารถจะปลดเปลื้องข้าพระองค์จากทุกข์ได้ เพราะ
เหตุนั้น ข้าพระองค์จึงไม่บอกแก่บุรุษเหล่านั้น.

[1788] ข้าแต่พระมหาราชา ส่วนพระองค์
ข้าพระองค์คิดรู้ด้วยใจว่า พระองค์สามารถจะ
ปลดเปลื้องข้าพระองค์จากทุกข์ได้ เพราะเหตุนั้น
ข้าพระองค์จึงกราบทูลให้พระองค์ทรงทราบ.
[1789] พระราชาผู้บำรุงรัฐกาสีให้เจริญ มี
พระหฤทัยเลื่อมใส ได้พระราชทานทองคำ 14 แท่ง
แก่พระโพธิสัตว์นั้น.
จบทูตชาดกที่ 5

อรรถกถาทูตชาดก

พระศาสดา เมื่อเสด็จประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรง
พระปรารภการสรรเสริญปัญญาของพระองค์ ตรัสพระธรรมเทศนานี้
มีคำเริ่มต้นว่า ทูเต เต พฺรหฺเม ปาเหสึ ดังนี้.
ภิกษุทั้งหลาย สนทนากันถึงถ้อยคำปรารภพระคุณของพระศาสดาใน
โรงธรรมสภาว่า อาวุโสทั้งหลาย ท่านทั้งหลายจงดูความเป็นผู้ฉลาดในอุบาย
ของพระทศพลเถิด พระองค์แสดงนางอัปสรทั้งหลาย แก่นันทกุลบุตร แล้ว
ประทานพระอรหัต ทรงประทานผ้าเก่าแก่พระจุลปันถกะ แล้วประทานพระ-
อรหัตพร้อมด้วยปฏิสัมภิทา ทรงประทานดอกปทุมแก่นายช่างทอง แล้ว
ประทานพระอรหัต พระองค์ทรงแนะสัตว์ทั้งหลายด้วยอุบายต่าง ๆ อย่างนี้