เมนู

16. ฆตบัณฑิตชาดก



ว่าด้วยการดับความโศก



[1483] ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหวงศ์ ขอพระองค์
จงเสด็จลุกขึ้นเถิด จะมัวทรงบรรทมอยู่ทำไม
ความเจริญอะไรจะมีแต่พระองค์ด้วยพระสุบิน
เล่า พระภาดาของพระองค์แม้ใด เสมอด้วย
พระหทัย และเสมอด้วยพระเนตรข้างขวา ลม
ได้กระทบดวงหทัยของพระภาดานั้น ข้าแต่
พระองค์ผู้มีพระเกศางาม ฆตบัณฑิตทรงเพ้อไป.
[1484] พระเจ้าเกสวราช ทรงสดับคำของโรหิ-
เณยยอำมาตย์นั้นแล้ว อัดอั้นพระหฤทัยด้วย
ความโศกถึงพระภาดา มีพระวรกายกระสับ
กระส่ายเสด็จลุกขึ้น.
[1485] เหตุไรหนอ เจ้าจึงเป็นเหมือนคนบ้า
เที่ยวบ่นเพ้ออยู่ทั่วนครทวาราวดีนี้ว่า กระต่าย
กระต่าย ใครเขาลักกระต่ายของเจ้าไปหรือ ?

[1486] เจ้าอยากได้กระต่ายทอง กระต่ายเงิน
กระต่ายแก้วมณี กระต่ายสังขศีล หรือกระ
ต่ายแล้วประพาฬประการใด เจ้าจงบอกแก่เรา
เราจักให้เขาทำให้เจ้า ถ้าแม้เจ้าไม่ชอบกระต่าย
เหล่านั้น ฝูงกระต่ายป่าอื่น ๆ มีอยู่ในป่า เราจัก
ให้เขานำเอากระต่ายเหล่านั้นให้เจ้า เจ้าต้อง
การกระต่ายชนิดไรเล่า ?
[1487] ข้าแต่พระองค์ผู้มีพระเกศางาม กระต่าย
เหล่าใดที่อาศัยอยู่บนแผ่นดิน หม่อมฉันไม่
ปรารถนาสิ้นทั้งนั้น หม่อมฉันปรารถนากระ
ต่ายจากดวงจันทร์ ขอพระองค์ได้ทรงโปรด
สอยตระต่ายนั้นมาให้หม่อมฉันเถิด.
[1488] น้อง เจ้าปรารถนาสิ่งที่เขาไม่พึงปรารถนา
กัน อยากได้กระต่ายจากดวงจันทร์ จักละชีวิต
ที่ยังดีไปเสียเป็นแน่.
[1489] ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหวงศ์ ถ้าพระองค์
ทรงทราบและตรัส สอนผู้อื่นอย่างนี้ไซร้ เหตุไร
พระองค์จงทรงเศร้าโศกถึงพระราชโอรสผู้สิ้น

พระชนม์ไปแล้วในกาลก่อน จนกระทั่งถึงวัน
นี้เล่า ?
[1490] มนุษย์หรือเทวดาไม่พึงได้ฐานะอันใด
คือความมุ่งหวังว่า บุตรของเราที่เกิดมาแล้ว
อย่าตายเลย พระองค์ทรงปรารถนาฐานะอัน
นั้นอยู่ จะพึงทรงได้ฐานะที่ไม่ควรได้แต่ที่ไหน
ข้าแต่พระองค์ผู้กัณหวงศ์ พระองค์ทรงเศร้า
โศกถึงพระโอรสองค์ใด ผู้ไปปรโลกแล้วพระ-
องค์ก็ไม่สามารถจะนำพระโอรสนั้นมาได้ด้วย
มนต์ ยารากไม้ โอสถ หรือพระราชทรัพย์เลย.
[1491] บุรุษผู้เป็นบัณฑิตเช่นนี้ เป็นอำมาตย์
ของพระราชาพระองค์ใด พระราชาพระองค์
นั้นจะมีความโศกมาแต่ไหน เหมือนฆตบัณฑิต
ดับความโศกของเราในวันนี้ ฆตบัณฑิตได้
รดเราผู้เร่าร้อนให้สงบระงับ ดับความกระวน
กระวายทั้งปวงได้ เหมือนบุคคลดับไฟที่ติด
เปรียงด้วยน้ำฉะนั้น ฆตบัณฑิตได้ถอนลูกศร
ที่เสียบแทงหทัยของเราออกแล้ว ได้บรรเทา

ความโศกถึงบุตรของเรา ผู้ถูกความเศร้าโศก
ครอบงำแล้วหนอ เราเป็นผู้ถอนลูกศรออกได้
แล้วปราศจากความโศก ไม่ขุ่นมัว จะไม่เศร้า
โศกจะไม่ร้องไห้ เพราะได้ฟังคำของเจ้า นะ
น้องชาย.
[1492] ผู้มีปัญญา มีใจกรุณา ย่อมทำผู้มีเศร้า
โศกให้หลุดพ้นจากความเศร้าโศกได้ เหมือน
ฆตบัณฑิตทำพระเชษฐาผู้เศร้าโศกให้หลุดพ้น
จากความเศร้าโศก ฉะนั้น.

จบ ฆตบัณฑิตชาดกที่ 16

อรรถกถาฆตบัณฑิตชาดกที่ 16



พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภ
กุฎุมพีลูกตาย ตรัสพระธรรมเทศนานี้ มีคำเริ่มตันว่า อุฏฺเฐหิ กณฺห
ดังนี้.
เนื้อเรื่องเหมือนกับ เรื่องมัฏฐกุณฑลีนั่นแหละ ส่วนในชาดกนี้
มีความย่อดังต่อไปนี้ :-
พระศาสดาเสด็จเข้าไปหาอุบาสกนั้นแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนอุบา-
สก ท่านเศร้าโศกถึงลูกตายหรือ ? เมื่ออุบาสกกราบทูลว่า ถูกแล้วพระ-