ตานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ, ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย;

ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ, คาโว หตา กิํ ปน ททฺทรสฺสาติฯ

ททฺทรชาตกํ ทฺวาทสมํฯ

นวกนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

วรคิชฺฌ สมชฺชน หํสวโร, นิธิสวฺหย หาริต ปาฏลิโก;

อชรามร ธงฺก ติติกฺข กุโต, อถ ทฺวาทส เปกฺขน ททฺทริภีติฯ

10. ทสกนิปาโต

439. จตุทฺวารชาตกํ (1)

[1]

จตุทฺวารมิทํ นครํ, อายสํ ทฬฺหปาการํ;

โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ, กิํ ปาปํ ปกตํ มยาฯ

[2]

สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา, โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช;

กิมาธิกรณํ ยกฺข, จกฺกาภินิหโต อหํฯ

[3]

ลทฺธา สตสหสฺสานิ, อติเรกานิ วีสติ;

อนุกมฺปกานํ ญาตีนํ, วจนํ สมฺม นากริฯ

[4]

ลงฺฆิํ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ, สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ;

จตุพฺภิ อฏฺฐชฺฌคมา, อฏฺฐาหิปิ จ โสฬสฯ

[5]

โสฬสาหิ จ พาตฺติํส, อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท;

อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส, จกฺกํ ภมติ มตฺถเกฯ

[6]

อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา, อิจฺฉา วิสฏคามินี [วิสฏคามินิํ (ปี. ก.)];

เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนฯ

[7]

พหุภณฺฑํ [พหุํ ภณฺฑํ (สี. ปี.)] อวหาย, มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย;

เยสญฺเจตํ อสงฺขาตํ, เต โหนฺติ จกฺกธาริโนฯ

[8]

กมฺมํ สเมกฺเข วิปุลญฺจ โภคํ, อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสํหิตํ;

กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ, ตํ ตาทิสํ นาติวตฺเตยฺย จกฺกํฯ

[9]

กีวจิรํ นุ เม ยกฺข, จกฺกํ สิรสิ ฐสฺสติ;

กติ วสฺสสหสฺสานิ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ

[10]

อติสโร ปจฺจสโร [อจฺจสโร (สี. สฺยา. ปี.)], มิตฺตวินฺท สุโณหิ เม;

จกฺกํ เต สิรสิ [สิรสฺมิ (สฺยา.)] มาวิทฺธํ, น ตํ ชีวํ ปโมกฺขสีติฯ

จตุทฺวารชาตกํ ปฐมํฯ

440. กณฺหชาตกํ (2)

[11]

กณฺโห วตายํ ปุริโส, กณฺหํ ภุญฺชติ โภชนํ;

กณฺเห ภูมิปเทสสฺมิํ, น มยฺหํ มนโส ปิโยฯ

[12]

น กณฺโห ตจสา โหติ, อนฺโตสาโร หิ พฺราหฺมโณ;

ยสฺมิํ ปาปานิ กมฺมานิ, ส เว กณฺโห สุชมฺปติฯ

[13]

เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ

[14]

วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

สุนิกฺโกธํ สุนิทฺโทสํ, นิลฺโลภํ วุตฺติมตฺตโน;

นิสฺเนหมภิกงฺขามิ, เอเต เม จตุโร วเรฯ

[15]

กิํ นุ โกเธ วา [โกเธว (สี. ปี.)] โทเส วา, โลเภ สฺเนเห จ พฺราหฺมณ;

อาทีนวํ ตฺวํ ปสฺสสิ [สมฺปสฺสสิ (สี. ปี.)], ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตฯ

[16]

อปฺโป หุตฺวา พหุ โหติ, วฑฺฒเต โส อขนฺติโช;

อาสงฺคี พหุปายาโส, ตสฺมา โกธํ น โรจเยฯ

[17]

ทุฏฺฐสฺส ผรุสา [ปฐมา (ปี. สี. นิยฺย)] วาจา, ปรามาโส อนนฺตรา;

ตโต ปาณิ ตโต ทณฺโฑ, สตฺถสฺส ปรมา คติ [ปรามสติ (ก.)];

โทโส โกธสมุฏฺฐาโน, ตสฺมา โทสํ น โรจเยฯ

[18]

อาโลปสาหสาการา [สหสาการา (สี. สฺยา. ปี.)], นิกตี วญฺจนานิ จ;

ทิสฺสนฺติ โลภธมฺเมสุ, ตสฺมา โลภํ น โรจเยฯ

[19]

สฺเนหสงฺคถิตา [สงฺคธิตา (ก.), สงฺคนฺติตา (สฺยา.)] คนฺถา, เสนฺติ มโนมยา ปุถู;

เต ภุสํ อุปตาเปนฺติ, ตสฺมา สฺเนหํ น โรจเยฯ

[20]

เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ

[21]

วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

อรญฺเญ เม วิหรโต, นิจฺจํ เอกวิหาริโน;

อาพาธา มา [น (สฺยา. ปี.)] อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนฺตรายกรา ภุสาฯ

[22]

เอตสฺมิํ เต สุลปิเต, ปติรูเป สุภาสิเต;

วรํ พฺราหฺมณ เต ทมฺมิ, ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิฯ

[23]

วรญฺเจ เม อโท สกฺก, สพฺพภูตานมิสฺสร;

น มโน วา สรีรํ วา, มํ-กเต สกฺก กสฺสจิ;

กทาจิ อุปหญฺเญถ, เอตํ สกฺก วรํ วเรติฯ

กณฺหชาตกํ ทุติยํฯ

441. จตุโปสถิยชาตกํ (3)

[24]

โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ, น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ;

กุทฺโธปิ โส นาวิกโรติ โกปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ [สมณํ อาหุ (สี.)] โลเกฯ

[25]

อูนูทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ, ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน;

อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ

[26]

ขิฑฺฑํ รติํ วิปฺปชหิตฺวาน สพฺพํ, น จาลิกํ ภาสสิ กิญฺจิ โลเก;

วิภูสฏฺฐานา วิรโต เมถุนสฺมา, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ

[27]

ปริคฺคหํ โลภธมฺมญฺจ สพฺพํ, โย เว ปริญฺญาย ปริจฺจเชติ;

ทนฺตํ ฐิตตฺตํ อมมํ นิราสํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ

[28]

ปุจฺฉาม กตฺตารมโนมปญฺญํ [มโนมปญฺญ (สฺยา. ก.)], กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต;

ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, ตทชฺช [ตยาชฺช (สี.)] กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพฯ

[29]

เย ปณฺฑิตา อตฺถทสา ภวนฺติ, ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล;

กถํ นุ กถานํ อภาสิตานํ, อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทาฯ

[30]

กถํ หเว ภาสติ นาคราชา, ครุโฬ ปน เวนเตยฺโย กิมาห;

คนฺธพฺพราชา ปน กิํ วเทสิ, กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโฐฯ

[31]

ขนฺติํ หเว ภาสติ นาคราชา, อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย;

คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ, อกิญฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺโฐฯ

[32]

สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ, น เหตฺถ ทุพฺภาสิตมตฺถิ กิญฺจิ;

ยสฺมิญฺจ เอตานิ ปติฏฺฐิตานิ, อราว นาภฺยา สุสโมหิตานิ;

จตุพฺภิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ, ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกฯ

[33]

ตุวญฺหิ [ตุวํ นุ (สี. ปี.)] เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ, ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ;

ปญฺญาย ปญฺหํ สมธิคฺคเหตฺวา, อจฺเฉจฺฉิ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ;

อจฺเฉจฺฉิ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ, จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรนฯ

[34]

นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ, วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ;

ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ

[35]

สุวณฺณมาลํ สตปตฺตผุลฺลิตํ, สเกสรํ รตฺนสหสฺสมณฺฑิตํ;

ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ

[36]

มณิํ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, กณฺฐาวสตฺตํ [วสิตํ (ก.)] มณิภูสิตํ เม;

ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีรฯ

[37]

ควํ สหสฺสํ อุสภญฺจ นาคํ, อาชญฺญยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม;

ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ, ททามิ เต คามวรานิ โสฬสฯ

[38]

สาริปุตฺโต ตทา นาโค, สุปณฺโณ ปน โกลิโต;

คนฺธพฺพราชา อนุรุทฺโธ, ราชา อานนฺท ปณฺฑิโต;

วิธุโร โพธิสตฺโต จ, เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติฯ

จตุโปสถิยชาตกํ ตติยํฯ

442. สงฺขชาตกํ (4)

[39]

พหุสฺสุโต สุตธมฺโมสิ สงฺข, ทิฏฺฐา ตยา สมณพฺราหฺมณา จ;

อถกฺขเณ ทสฺสยเส วิลาปํ, อญฺโญ นุ โก เต ปฏิมนฺตโก มยาฯ

[40]

สุพฺภู [สุพฺภา (สฺยา.), สุมฺภา, สุภฺมา (ก.)] สุภา สุปฺปฏิมุกฺกกมฺพุ, ปคฺคยฺห โสวณฺณมยาย ปาติยา;

‘‘ภุญฺชสฺสุ ภตฺตํ’’ อิติ มํ วเทติ, สทฺธาวิตฺตา [สทฺธาจิตฺตา (สี. ปี. ก.)], ตมหํ โนติ พฺรูมิฯ

[41]

เอตาทิสํ พฺราหฺมณ ทิสฺวาน [ทิสฺว (สี. ปี.)] ยกฺขํ, ปุจฺเฉยฺย โปโส สุขมาสิสาโน [สุขมาสสาโน (สฺยา.), สุขมาสิสมาโน (ก.)];

อุฏฺเฐหิ นํ ปญฺชลิกาภิปุจฺฉ, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุฯ

[42]

ยํ ตฺวํ สุเขนาภิสเมกฺขเส มํ, ภุญฺชสฺสุ ภตฺตํ อิติ มํ วเทสิ;

ปุจฺฉามิ ตํ นาริ มหานุภาเว, เทวี นุสิ ตฺวํ อุท มานุสี นุฯ

[43]

เทวี อหํ สงฺข มหานุภาวา, อิธาคตา สาครวาริมชฺเฌ;

อนุกมฺปิกา โน จ ปทุฏฺฐจิตฺตา, ตเวว อตฺถาย อิธาคตาสฺมิฯ

[44]

อิธนฺนปานํ สยนาสนญฺจ, ยานานิ นานาวิวิธานิ สงฺข;

สพฺพสฺส ตฺยาหํ ปฏิปาทยามิ, ยํ กิญฺจิ ตุยฺหํ มนสาภิปตฺถิตํฯ

[45]

ยํ กิญฺจิ ยิฏฺฐญฺจ หุตญฺจ [ยิฏฺฐํว หุตํว (สี. ปี.)] มยฺหํ, สพฺพสฺส โน อิสฺสรา ตฺวํ สุคตฺเต;

สุโสณิ สุพฺภมุ [สุพฺภุ (สี.), สุพฺภา (สฺยา.)] สุวิลคฺคมชฺเฌ [สุวิลากมชฺเฌ (สฺยา. ปี. สี. อฏฺฐ.), สุวิลาตมชฺเฌ (ก.)], กิสฺส เม กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ

[46]

ฆมฺเม ปเถ พฺราหฺมณ เอกภิกฺขุํ, อุคฺฆฏฺฏปาทํ ตสิตํ กิลนฺตํ;

ปฏิปาทยี สงฺข อุปาหนานิ [อุปาหนาหิ (สี. ปี.)], สา ทกฺขิณา กามทุหา ตวชฺชฯ

[47]

สา โหตุ นาวา ผลกูปปนฺนา, อนวสฺสุตา เอรกวาตยุตฺตา;

อญฺญสฺส ยานสฺส น เหตฺถ [น หตฺถิ (ปี.)] ภูมิ, อชฺเชว มํ โมฬินิํ ปาปยสฺสุฯ

[48]

สา ตตฺถ วิตฺตา สุมนา ปตีตา, นาวํ สุจิตฺตํ อภินิมฺมินิตฺวา;

อาทาย สงฺขํ ปุริเสน สทฺธิํ, อุปานยี นครํ สาธุรมฺมนฺติฯ

สงฺขชาตกํ จตุตฺถํฯ

443. จูฬโพธิชาตกํ (5)

[49]

โย เต อิมํ วิสาลกฺขิํ, ปิยํ สมฺหิตภาสินิํ [สมฺมิลฺลภาสินิํ (สี. ปี.), สมฺมิลฺลหาสินิํ (สฺยา.)];

อาทาย พลา คจฺเฉยฺย, กิํ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณฯ

[50]

อุปฺปชฺเช [อุปฺปชฺช (สี. ปี.)] เม น มุจฺเจยฺย, น เม มุจฺเจยฺย ชีวโต;

รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, ขิปฺปเมว นิวารเย [นิวารยิํ (ก.)]ฯ

[51]

ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิตฺโถ [วิกตฺถิโต (ก. สี. สฺยา. ก.)], พลมฺหิว อปสฺสิโต;

สฺวชฺช ตุณฺหิกโต [ตุณฺหิกโต (สี.), ตุณฺหิกฺขโก (ปี.)] ทานิ, สงฺฆาฏิํ สิพฺพมจฺฉสิฯ

[52]

อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ, น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต;

รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, ขิปฺปเมว นิวารยิํฯ

[53]

กิํ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, กิํ เต น มุจฺจิ ชีวโต;

รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ, กตมํ ตฺวํ นิวารยิฯ

[54]

ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ, อชาเต สาธุ ปสฺสติ;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ

[55]

เยน ชาเตน นนฺทนฺติ, อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ

[56]

ยสฺมิญฺจ ชายมานมฺหิ, สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ;

โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ, โกโธ ทุมฺเมธโคจโรฯ

[57]

เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ, ปรกฺกเร วิปุลญฺจาปิ อตฺถํ;

ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที, โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถฯ

[58]

กฏฺฐสฺมิํ มตฺถมานสฺมิํ [มนฺถมานสฺมิํ (ปี.), มทฺทมานสฺมิํ (ก.)], ปาวโก นาม ชายติ;

ตเมว กฏฺฐํ ฑหติ, ยสฺมา โส ชายเต คินิฯ

[59]

เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส, พาลสฺส อวิชานโต;

สารมฺภา [สารพฺภา (ก.)] ชายเต โกโธ, โสปิ เตเนว ฑยฺหติฯ

[60]

อคฺคีว ติณกฏฺฐสฺมิํ, โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ;

นิหียติ ตสฺส ยโส, กาฬปกฺเขว จนฺทิมาฯ

[61]

อเนโธ [อนินฺโธ (สี. ก.), อนินฺโท (สฺยา.)] ธูมเกตูว, โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ;

อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติฯ

จูฬโพธิชาตกํ ปญฺจมํฯ

444. กณฺหทีปายนชาตกํ (6)

[62]

สตฺตาหเมวาหํ ปสนฺนจิตฺโต, ปุญฺญตฺถิโก อาจริํ [อจริํ (สี. สฺยา. ปี.)] พฺรหฺมจริยํ;

อถาปรํ ยํ จริตํ มเมทํ [มม ยิทํ (สฺยา.), มมายิทํ (ปี.)], วสฺสานิ ปญฺญาส สมาธิกานิ;

อกามโก วาปิ [วาหิ (ปี. ก.)] อหํ จรามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;

หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ

[63]

ยสฺมา ทานํ นาภินนฺทิํ กทาจิ, ทิสฺวานหํ อติถิํ วาสกาเล;

น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทุํ, พหุสฺสุตา สมณพฺราหฺมณา จฯ

อกามโก วาปิ อหํ ททามิ, เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ;

หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ

[64]

อาสีวิโส ตาต ปหูตเตโช, โย ตํ อทํสี [อฑํสี (สฺยา.)] สจรา [พิลรา (สี.), ปิฬารา (สฺยา.), ปตรา (ปี.)] อุทิจฺจ;

ตสฺมิญฺจ เม อปฺปิยตาย อชฺช, ปิตริ จ เต นตฺถิ โกจิ วิเสโส;

เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ, หตํ วิสํ ชีวตุ ยญฺญทตฺโตฯ

[65]

สนฺตา ทนฺตาเยว [ทนฺตา สนฺตา เย จ (สฺยา. ก.)] ปริพฺพชนฺติ, อญฺญตฺร กณฺหา นตฺถากามรูปา [อนกามรูปา (สี. สฺยา. ปี.)];

ทีปายน กิสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรสิ พฺรหฺมจริยํฯ

[66]

สทฺธาย นิกฺขมฺม ปุนํ นิวตฺโต, โส เอฬมูโคว พาโล [เอฬมูโค จปโล (สฺยา. ก.)] วตายํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก จรามิ พฺรหฺมจริยํ;

วิญฺญุปฺปสตฺถญฺจ สตญฺจ ฐานํ [วิญฺญูปสตฺถํ วสิตํ จ ฐานํ (ก.)], เอวมฺปหํ ปุญฺญกโร ภวามิฯ

[67]

สมเณ ตุวํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, สนฺตปฺปยาสิ อนฺนปาเนน ภิกฺขํ;

โอปานภูตํว ฆรํ ตว ยิทํ, อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ;

อถ กิสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททาสิฯ

[68]

ปิตโร จ เม อาสุํ ปิตามหา จ, สทฺธา อหุํ ทานปตี วทญฺญู;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธโน [คนฺธิโน (สฺยา. ปี. ก.), คนฺธินี (สี.)] อหุํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมาโน, อกามโก ทานมิมํ ททามิฯ

[69]

ทหริํ กุมาริํ อสมตฺถปญฺญํ, ยํ ตานยิํ ญาติกุลา สุคตฺเต;

น จาปิ เม อปฺปิยตํ อเวทิ, อญฺญตฺร กามา ปริจารยนฺตา [ปริจารยนฺตี (สี. ปี.)];

อถ เกน วณฺเณน มยา เต โภติ, สํวาสธมฺโม อหุ เอวรูโปฯ

[70]

อารา ทูเร นยิธ กทาจิ อตฺถิ, ปรมฺปรา นาม กุเล อิมสฺมิํ;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมานา, มาหํ กุเล อนฺติมคนฺธินี อหุํ;

เอตสฺส วาทสฺส ชิคุจฺฉมานา, อกามิกา ปทฺธจรามฺหิ [ปฏฺฐจรามฺหิ (สฺยา. ก.)] ตุยฺหํฯ

[71]

มณฺฑพฺย ภาสิํ ยมภาสเนยฺยํ [ภาสิสฺสํ อภาสเนยฺยํ (สี. สฺยา. ปี.), ภาสิสฺส’มภาสเนยฺยํ (?)], ตํ ขมฺยตํ ปุตฺตกเหตุ มชฺช;

ปุตฺตเปมา น อิธ ปรตฺถิ กิญฺจิ, โส โน อยํ ชีวติ ยญฺญทตฺโตติฯ

กณฺหทีปายนชาตกํ [มณฺฑพฺยชาตกํ (สฺยา. ก.)] ฉฏฺฐํฯ

445. นิคฺโรธชาตกํ (7)

[72]

น วาหเมตํ [น จาหเมตํ (สี.)] ชานามิ, โก วายํ กสฺส วาติ วา [จาติ วา (สี.)];

ยถา สาโข จริ [วที (สี. สฺยา. ปี.)] เอวํ, นิคฺโรธ กินฺติ มญฺญสิฯ

[73]

ตโต คลวินีเตน, ปุริสา นีหริํสุ มํ;

ทตฺวา มุขปหารานิ, สาขสฺส วจนํกราฯ

[74]

เอตาทิสํ ทุมฺมตินา, อกตญฺญุน ทุพฺภินา;

กตํ อนริยํ สาเขน, สขินา เต ชนาธิปฯ

[75]

น วาหเมตํ ชานามิ, นปิ เม โกจิ สํสติ;

ยํ เม ตฺวํ สมฺม อกฺขาสิ, สาเขน การณํ [กฑฺฒนํ (สี. สฺยา.)] กตํฯ

[76]

สขีนํ สาชีวกโร, มม สาขสฺส จูภยํ;

ตฺวํ โนสิสฺสริยํ ทาตา, มนุสฺเสสุ มหนฺตตํ;

ตยามา ลพฺภิตา อิทฺธี, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโยฯ

[77]

ยถาปิ พีชมคฺคิมฺหิ, ฑยฺหติ น วิรูหติ;

เอวํ กตํ อสปฺปุริเส, นสฺสติ น วิรูหติฯ

[78]

กตญฺญุมฺหิ จ โปสมฺหิ, สีลวนฺเต อริยวุตฺติเน;

สุเขตฺเต วิย พีชานิ, กตํ ตมฺหิ น นสฺสติฯ

[79]

อิมํ ชมฺมํ เนกติกํ, อสปฺปุริสจินฺตกํ;

หนนฺตุ สาขํ สตฺตีหิ, นาสฺส อิจฺฉามิ ชีวิตํฯ

[80]

ขมตสฺส มหาราช, ปาณา น ปฏิอานยา [ทุปฺปฏิอานยา (สี. สฺยา. ปี.)];

ขม เทว อสปฺปุริสสฺส, นาสฺส อิจฺฉามหํ วธํฯ

[81]

นิคฺโรธเมว เสเวยฺย, น สาขมุปสํวเส;

นิคฺโรธสฺมิํ มตํ เสยฺโย, ยญฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติฯ

นิคฺโรธชาตกํ สตฺตมํฯ

446. ตกฺกลชาตกํ (8)

[82]

น ตกฺกลา สนฺติ น อาลุวานิ [อาลุปานิ (สี. สฺยา. ปี.)], น พิฬาลิโย น กฬมฺพานิ ตาต;

เอโก อรญฺญมฺหิ สุสานมชฺเฌ, กิมตฺถิโก ตาต ขณาสิ กาสุํฯ

[83]

ปิตามโห ตาต สุทุพฺพโล เต, อเนกพฺยาธีหิ ทุเขน ผุฏฺโฐ;

ตมชฺชหํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภ, น หิสฺส ตํ ชีวิตํ โรจยามิฯ

[84]

สงฺกปฺปเมตํ ปฏิลทฺธ ปาปกํ, อจฺจาหิตํ กมฺม กโรสิ ลุทฺทํ;

มยาปิ ตาต ปฏิลจฺฉเส ตุวํ, เอตาทิสํ กมฺม ชรูปนีโต;

ตํ กุลฺลวตฺตํ อนุวตฺตมาโน, อหมฺปิ ตํ นิขณิสฺสามิ โสพฺเภฯ

[85]

ผรุสาหิ วาจาหิ ปกุพฺพมาโน, อาสชฺช มํ ตฺวํ วทเส กุมาร;

ปุตฺโต มมํ โอรสโก สมาโน, อหิตานุกมฺปี มม ตฺวํสิ ปุตฺตฯ

[86]

น ตาหํ [ตฺยาหํ (สฺยา.)] ตาต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เต อหมฺปิ [อหญฺหิ (สฺยา.)] ตาต;

ปาปญฺจ ตํ กมฺม ปกุพฺพมานํ, อรหามิ โน วารยิตุํ ตโตฯ

[87]

โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺฐ [มาตรํ ปิตรํ วา วสิฏฺฐ (สี. ปี.)], อทูสเก หิํสติ ปาปธมฺโม;

กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส นิรยํ อุเปติ [ปเรติ (สี. ปี.)]ฯ

[88]

โย มาตรํ วา ปิตรํ สวิฏฺฐ, อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหาติ;

กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ โส สุคติํ อุเปติฯ

[89]

น เม ตฺวํ ปุตฺต อหิตานุกมฺปี, หิตานุกมฺปี เม [มม (?)] ตฺวํสิ ปุตฺต;

อหญฺจ ตํ มาตรา วุจฺจมาโน, เอตาทิสํ กมฺม กโรมิ ลุทฺทํฯ

[90]

ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;

นิทฺธาปเย [นิทฺธามเส (ปี.)] ตญฺจ สกา อคารา, อญฺญมฺปิ เต สา ทุขมาวเหยฺยฯ

[91]

ยา เต สา ภริยา อนริยรูปา, มาตา มเมสา สกิยา ชเนตฺติ;

ทนฺตา กเรณูว วสูปนีตา, สา ปาปธมฺมา ปุนราวชาตูติฯ

ตกฺกลชาตกํ อฏฺฐมํฯ

447. มหาธมฺมปาลชาตกํ (9)

[92]

กิํ เต วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;

อกฺขาหิ เม พฺราหฺมณ เอตมตฺถํ, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มิยฺยเร [มียเร (สี. ปี.)]ฯ

[93]

ธมฺมํ จราม น มุสา ภณาม, ปาปานิ กมฺมานิ ปริวชฺชยาม [วิวชฺชยาม (สี. สฺยา. ปี.)];

อนริยํ ปริวชฺเชมุ สพฺพํ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[94]

สุโณม ธมฺมํ อสตํ สตญฺจ, น จาปิ ธมฺมํ อสตํ โรจยาม;

หิตฺวา อสนฺเต น ชหาม สนฺเต, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[95]

ปุพฺเพว ทานา สุมนา ภวาม, ททมฺปิ เว อตฺตมนา ภวาม;

ทตฺวาปิ เว นานุตปฺปาม ปจฺฉา, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[96]

สมเณ มยํ พฺราหฺมเณ อทฺธิเก จ, วนิพฺพเก ยาจนเก ทลิทฺเท;

อนฺเนน ปาเนน อภิตปฺปยาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[97]

มยญฺจ ภริยํ นาติกฺกมาม, อมฺเห จ ภริยา นาติกฺกมนฺติ;

อญฺญตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[98]

ปาณาติปาตา วิรมาม สพฺเพ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยาม;

อมชฺชปา โนปิ มุสา ภณาม, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[99]

เอตาสุ เว ชายเร สุตฺตมาสุ, เมธาวิโน โหนฺติ ปหูตปญฺญา;

พหุสฺสุตา เวทคุโน [เวทคุณา (สฺยา. ก.)] จ โหนฺติ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[100]

มาตา ปิตา จ [มาตา จ ปิตา (ก.), มาตาปิตรา (สฺยา.)] ภคินี ภาตโร จ, ปุตฺตา จ ทารา จ มยญฺจ สพฺเพ;

ธมฺมํ จราม ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[101]

ทาสา จ ทาสฺโย [ทาสฺโส (สี. ปี.), ทาสี (สฺยา.)] อนุชีวิโน จ, ปริจารกา กมฺมกรา จ สพฺเพ;

ธมฺมํ จรนฺติ ปรโลกเหตุ, ตสฺมา หิ อมฺหํ ทหรา น มิยฺยเรฯ

[102]

ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจาริํ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;

เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ, น ทุคฺคติํ คจฺฉติ ธมฺมจารีฯ

[103]

ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจาริํ, ฉตฺตํ มหนฺตํ วิย วสฺสกาเล;

ธมฺเมน คุตฺโต มม ธมฺมปาโล, อญฺญสฺส อฏฺฐีนิ สุขี กุมาโรติฯ

มหาธมฺมปาลชาตกํ นวมํฯ

448. กุกฺกุฏชาตกํ (10)

[104]

นาสฺมเส กตปาปมฺหิ, นาสฺมเส อลิกวาทิเน;

นาสฺมเส อตฺตตฺถปญฺญมฺหิ, อติสนฺเตปิ นาสฺมเสฯ

[105]

ภวนฺติ เหเก ปุริสา, โคปิปาสิกชาติกา [โคปิปาสกชาติกา (สี. สฺยา. ปี.)];

ฆสนฺติ มญฺเญ มิตฺตานิ, วาจาย น จ กมฺมุนาฯ

[106]

สุกฺขญฺชลิปคฺคหิตา, วาจาย ปลิคุณฺฐิตา;

มนุสฺสเผคฺคู นาสีเท, ยสฺมิํ นตฺถิ กตญฺญุตาฯ

[107]

น หิ อญฺญญฺญจิตฺตานํ, อิตฺถีนํ ปุริสาน วา;

นานาวิกตฺวา [นานาว กตฺวา (สี. ปี.)] สํสคฺคํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเส [ตาทิสมฺปิ น วิสฺสเส (สฺยา.)]ฯ

[108]

อนริยกมฺมโมกฺกนฺตํ , อเถตํ [อตฺเถตํ (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพฆาตินํ;

นิสิตํว ปฏิจฺฉนฺนํ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเสฯ

[109]

มิตฺตรูเปนิเธกจฺเจ, สาขลฺเยน อเจตสา;

วิวิเธหิ อุปายนฺติ, ตาทิสมฺปิ จ นาสฺมเสฯ

[110]

อามิสํ วา ธนํ วาปิ, ยตฺถ ปสฺสติ ตาทิโส;

ทุพฺภิํ กโรติ ทุมฺเมโธ, ตญฺจ หนฺตฺวาน [ฌาตฺวาน (สี. ปี.), หิตฺวาน (สฺยา.)] คจฺฉติฯ

[111]

มิตฺตรูเปน พหโว, ฉนฺนา เสวนฺติ สตฺตโว;

ชเห กาปุริเส เหเต, กุกฺกุโฏ วิย เสนกํฯ

[112]

โย จ [โยธ (ชา. 1.8.25 สุลสาชาตเก)] อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

อมิตฺตวสมนฺเวติ, ปจฺฉา จ อนุตปฺปติฯ

[113]

โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, กุกฺกุโฏ วิย เสนกา;

[114]

ตํ ตาทิสํ กูฏมิโวฑฺฑิตํ วเน, อธมฺมิกํ นิจฺจวิธํสการินํ;

อารา วิวชฺเชยฺย นโร วิจกฺขโณ, เสนํ ยถา กุกฺกุโฏ วํสกานเนติฯ

กุกฺกุฏชาตกํ ทสมํฯ

449. มฏฺฐกุณฺฑลีชาตกํ (11)

[115]

อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลี [มฏฺฏกุณฺฑลี (สี. ปี.)], มาลธารี [มาลภารี (สี. ปี.)] หริจนฺทนุสฺสโท;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กิํ ทุกฺขิโต ตุวํฯ

[116]

โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปญฺชโร มม;

ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิตํฯ

[117]

โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;

[อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. 1209)] ปาวท รถํ กริสฺสามิ [การยามิ (สี. ปี.)] เต [อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว (วิ. ว. 1209)], จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ ตํฯ

[118]

โส [อถ (สฺยา.)] มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทิมสูริยา [จนฺทิมสูริยา (สฺยา.)] อุภเยตฺถ ภาตโร [ทิสฺสเร (วิ. ว. 1210)];

โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภติฯ

[119]

พาโล โข ตฺวํสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;

มญฺญามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเยฯ

[120]

คมนาคมนมฺปิ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภเยตฺถ วีถิโย;

เปโต ปน เนว ทิสฺสติ, โก นุ โข [โก นิธ (วิ. ว. 1212)] กนฺทตํ พาลฺยตโรฯ

[121]

สจฺจํ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;

จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถเยฯ

[122]

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ

[123]

อพฺพหี [อพฺพุหิ (สฺยา.), อพฺภุฬฺหํ (ก.)] วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ [โสกํ หทยนิสฺสิตํ (วิ. ว. 1215)];

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ

[124]

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวาติฯ

มฏฺฐกุณฺฑลีชาตกํ เอกาทสมํฯ

450. พิลารโกสิยชาตกํ (12)

[125]

อปจนฺตาปิ ทิจฺฉนฺติ, สนฺโต ลทฺธาน โภชนํ;

กิเมว ตฺวํ ปจมาโน, ยํ น ทชฺชา น ตํ สมํฯ

[126]

มจฺเฉรา จ ปมาทา จ, เอวํ ทานํ น ทิยฺยติ;

ปุญฺญํ อากงฺขมาเนน, เทยฺยํ โหติ วิชานตาฯ

[127]

ยสฺเสว ภีโต น ททาติ มจฺฉรี, ตเทวาททโต ภยํ;

ชิฆจฺฉา จ ปิปาสา จ, ยสฺส ภายติ มจฺฉรี;

ตเมว พาลํ ผุสติ, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จฯ

[128]

ตสฺมา วิเนยฺย มจฺเฉรํ, ทชฺชา ทานํ มลาภิภู;

ปุญฺญานิ ปรโลกสฺมิํ, ปติฏฺฐา โหนฺติ ปาณินํฯ

[129]

ทุทฺททํ ททมานานํ, ทุกฺกรํ กมฺม กุพฺพตํ;

อสนฺโต นานุกุพฺพนฺติ, สตํ ธมฺโม ทุรนฺนโยฯ

[130]

ตสฺมา สตญฺจ อสตํ [อสตญฺจ (สี. สฺยา. ปี.)], นานา โหติ อิโต คติ;

อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ, สนฺโต สคฺคปรายนาฯ

[131]

อปฺปสฺเมเก [อปฺปมฺเปเก (สฺยา.)] ปเวจฺฉนฺติ, พหุเนเก น ทิจฺฉเร;

อปฺปสฺมา ทกฺขิณา ทินฺนา, สหสฺเสน สมํ มิตาฯ

[132]

ธมฺมํ จเร โยปิ สมุญฺฉกํ จเร, ทารญฺจ โปสํ ททมปฺปกสฺมิํ [ททํ อปฺปกสฺมิปิ (ปี.)];

สตํ สหสฺสานํ สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตฯ

[133]

เกเนส ยญฺโญ วิปุโล มหคฺฆโต [มหคฺคโต (สํ. นิ. 1.32)], สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;

กถํ สตํ สหสฺสานํ [กถํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตฯ

[134]

ททนฺติ เหเก วิสเม นิวิฏฺฐา, เฉตฺวา [ฌตฺวา (สี. ปี.), ฆตฺวา (สฺยา.)] วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา;

สา ทกฺขิณา อสฺสุมุขา สทณฺฑา, สเมน ทินฺนสฺส น อคฺฆเมติ;

เอวํ สตํ สหสฺสานํ [เอวํ สหสฺสานํ (สี. สฺยา. ปี.)] สหสฺสยาคินํ, กลมฺปิ นาคฺฆนฺติ ตถาวิธสฺส เตติฯ

พิลารโกสิยชาตกํ ทฺวาทสมํฯ

451. จกฺกวากชาตกํ (13)

[135]

วณฺณวา อภิรูโปสิ, ฆโน สญฺชาตโรหิโต;

จกฺกวาก สุรูโปสิ, วิปฺปสนฺนมุขินฺทฺริโยฯ

[136]

ปาฐีนํ ปาวุสํ มจฺฉํ, พลชํ [วาลชํ (สี. ปี.), พลชฺชํ (สฺยา.)] มุญฺชโรหิตํ;

คงฺคาย ตีเร นิสินฺโน [คงฺคาตีเร นิสินฺโนสิ (สฺยา. ก.)], เอวํ ภุญฺชสิ โภชนํฯ

[137]

น วาหเมตํ [สพฺพตฺถปิ สมานํ] ภุญฺชามิ, ชงฺคลาโนทกานิ วา;

อญฺญตฺร เสวาลปณกา, เอตํ [อญฺญํ (สฺยา.)] เม สมฺม โภชนํฯ

[138]

น วาหเมตํ สทฺทหามิ, จกฺกวากสฺส โภชนํ;

อหมฺปิ สมฺม ภุญฺชามิ, คาเม โลณิยเตลิยํฯ

[139]

มนุสฺเสสุ กตํ ภตฺตํ, สุจิํ มํสูปเสจนํ;

น จ เม ตาทิโส วณฺโณ, จกฺกวาก ยถา ตุวํฯ

[140]

สมฺปสฺสํ อตฺตนิ เวรํ, หิํสยํ [หิํสาย (สฺยา. ปี. ก.)] มานุสิํ ปชํ;

อุตฺรสฺโต ฆสสี ภีโต, เตน วณฺโณ ตเวทิโสฯ

[141]

สพฺพโลกวิรุทฺโธสิ, ธงฺก ปาเปน กมฺมุนา;

ลทฺโธ ปิณฺโฑ น ปีเณติ, เตน วณฺโณ ตเวทิโสฯ

[142]

อหมฺปิ [อหญฺจ (?)] สมฺม ภุญฺชามิ, อหิํสํ สพฺพปาณินํ;

อปฺโปสฺสุกฺโก นิราสงฺกี, อโสโก อกุโตภโยฯ

[143]

โส กรสฺสุ อานุภาวํ, วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ;

อหิํสาย จร โลเก, ปิโย โหหิสิ มํมิวฯ

[144]

โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย;

เมตฺตํโส สพฺพภูเตสุ, เวรํ ตสฺส น เกนจีติฯ

จกฺกวากชาตกํ เตรสมํฯ

452. ภูริปญฺญชาตกํ (14)

[145]

สจฺจํ กิร ตฺวํ อปิ [ตฺวมฺปิ (สี.), ตุวมฺปิ (สฺยา.), ตฺวํ อสิ (ก.)] ภูริปญฺญ, ยา ตาทิสี สีริ ธิตี มตี จ;

น ตายเตภาววสูปนิตํ, โย ยวกํ ภุญฺชสิ อปฺปสูปํฯ

[146]

สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต, กาลา กาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน;

อตฺถสฺส ทฺวารานิ อวาปุรนฺโต, เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนนฯ

[147]

กาลญฺจ ญตฺวา อภิชีหนาย, มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา;

วิชมฺภิสฺสํ สีหวิชมฺภิตานิ, ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปิฯ

[148]

สุขีปิ เหเก [สุขี หิ เอเก (สี.), สุขีติ เหเก (?)] น กโรนฺติ ปาปํ, อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก;

ปหู สมาโน วิปุลตฺถจินฺตี, กิํการณา เม น กโรสิ ทุกฺขํฯ

[149]

น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ, ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ;

ทุกฺเขน ผุฏฺฐา ขลิตาปิ สนฺตา, ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมํฯ

[150]

เยน เกนจิ วณฺเณน, มุทุนา ทารุเณน วา;

อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ, ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเรฯ

[151]

ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;

น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย, มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโกฯ

[152]

ยสฺสาปิ [ยสฺส หิ (สี. ก.)] ธมฺมํ ปุริโส [มนุโช (สี.)] วิชญฺญา, เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต;

ตํ หิสฺส ทีปญฺจ ปรายนญฺจ, น เตน เมตฺติํ ชรเยถ ปญฺโญฯ

[153]

อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ, อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ;

ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี, โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุฯ

[154]

นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ;

นิสมฺมการิโน ราช, ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒตีติฯ

ภูริปญฺญชาตกํ จุทฺทสมํฯ

453. มหามงฺคลชาตกํ (15)

[155]

กิํสุ นโร ชปฺปมธิจฺจกาเล, กํ วา วิชฺชํ กตมํ วา สุตานํ;

โส มจฺโจ อสฺมิญฺจ [อสฺมิํว (ปี.)] ปรมฺหิ โลเก, กถํ กโร โสตฺถาเนน คุตฺโตฯ

[156]

ยสฺส เทวา ปิตโร จ สพฺเพ, สรีสปา [สิริํสปา (สี. สฺยา. ปี.)] สพฺพภูตานิ จาปิ;

เมตฺตาย นิจฺจํ อปจิตานิ โหนฺติ, ภูเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[157]

โย สพฺพโลกสฺส นิวาตวุตฺติ, อิตฺถีปุมานํ สหทารกานํ;

ขนฺตา ทุรุตฺตานมปฺปฏิกูลวาที, อธิวาสนํ โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[158]

โย นาวชานาติ สหายมิตฺเต [สหายมตฺเต (สี. ปี.)], สิปฺเปน กุลฺยาหิ ธเนน ชจฺจา;

รุจิปญฺโญ อตฺถกาเล มตีมา [มุตีมา (สี. ปี.)], สหาเยสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[159]

มิตฺตานิ เว ยสฺส ภวนฺติ สนฺโต, สํวิสฺสตฺถา อวิสํวาทกสฺส;

น มิตฺตทุพฺภี สํวิภาคี ธเนน, มิตฺเตสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[160]

ยสฺส ภริยา ตุลฺยวยา สมคฺคา, อนุพฺพตา ธมฺมกามา ปชาตา [สชาตา (ก.)];

โกลินิยา สีลวตี ปติพฺพตา, ทาเรสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[161]

ยสฺส ราชา ภูตปติ [ภูตปตี (สี. สฺยา. ปี.)] ยสสฺสี, ชานาติ โสเจยฺยํ ปรกฺกมญฺจ;

อทฺเวชฺฌตา สุหทยํ มมนฺติ, ราชูสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[162]

อนฺนญฺจ ปานญฺจ ททาติ สทฺโธ, มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ;

ปสนฺนจิตฺโต อนุโมทมาโน, สคฺเคสุ เว โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[163]

ยมริยธมฺเมน ปุนนฺติ วุทฺธา, อาราธิตา สมจริยาย สนฺโต;

พหุสฺสุตา อิสโย สีลวนฺโต, อรหนฺตมชฺเฌ โสตฺถานํ ตทาหุฯ

[164]

เอตานิ โข โสตฺถานานิ โลเก, วิญฺญุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ [สุขินฺทฺริยานิ (ปี.)];

ตานีธ เสเวถ นโร สปญฺโญ, น หิ มงฺคเล กิญฺจนมตฺถิ สจฺจนฺติฯ

มหามงฺคลชาตกํ ปนฺนรสมํฯ

454. ฆฏปณฺฑิตชาตกํ (16)

[165]

อุฏฺเฐหิ กณฺห กิํ เสสิ, โก อตฺโถ สุปเนน เต;

โยปิ ตุยฺหํ [ตายํ (ปี.)] สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (ปี.)] ทกฺขิณํ;

ตสฺส วาตา พลียนฺติ, ฆโฏ ชปฺปติ [สสํ ชปฺปติ (?)] เกสวฯ

[166]

ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;

ตรมานรูโป วุฏฺฐาสิ, ภาตุโสเกน อฏฺฏิโตฯ

[167]

กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;

สโส สโสติ ลปสิ, โก นุ เต สสมาหริฯ

[168]

โสวณฺณมยํ มณีมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยามยํ;

สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํฯ

[169]

สนฺติ อญฺเญปิ สสกา, อรญฺเญ วนโคจรา;

เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิฯ

[170]

น จาหเมเต [น จาหเมตํ (สี.), น วาหเมเต (สฺยา.), น วาหเมตํ (ปี.)] อิจฺฉามิ, เย สสา ปถวิสฺสิตา [ปฐวิํสิตา (สี. สฺยา. ปี.)];

จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสวฯ

[171]

โส นูน มธุรํ ญาติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;

อปตฺถิยํ โย ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสิฯ

[172]

เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยทญฺญมนุสาสสิ;

กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิฯ

[173]

ยํ น ลพฺภา มนุสฺเสน, อมนุสฺเสน วา ปุน [ปน (เป. ว. 215)];

ชาโต เม มา มรี ปุตฺโต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํฯ

[174]

น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;

สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิฯ

[175]

ยสฺส เอตาทิสา อสฺสุ, อมจฺจา ปุริสปณฺฑิตา;

ยถา นิชฺฌาปเย อชฺช, ฆโฏ ปุริสปณฺฑิโตฯ

[176]

อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ

[177]

อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ยมาสิ หทยสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ

[178]

โสหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, วีตโสโก อนาวิโล;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว [ภาติก (เป. ว. 224)]ฯ

[179]

เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;

นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฏ เชฏฺฐํว ภาตรนฺติฯ

ฆฏปณฺฑิตชาตกํ โสฬสมํฯ

ทสกนิปาตํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ทฬฺห กณฺห ธนญฺชย สงฺขวโร, รช สตฺตห กสฺส จ [สตฺตาหสสาข (สฺยา.)] ตกฺกลินา;

ธมฺมํ กุกฺกุฏ กุณฺฑลิ โภชนทา, จกฺกวาก สุภูริส โสตฺถิ ฆโฏติฯ

11. เอกาทสกนิปาโต

455. มาตุโปสกชาตกํ (1)

[1]