ฉักกนิบาต

1. ปัญจสตาปฏาจาราเถรีคาถา

[451] พระปฏาจาราเถรีกล่าวอบรมพระเถรี 500 รูป ทีละคนว่า
ท่านไม่รู้ทางของสัตว์ใด ซึ่งมาแล้วหรือไปแล้ว
เหตุไฉน ท่านจึงร้องไห้ถึงสัตว์ที่มาแล้วนั้นว่า บุตร
ของเรา.
ส่วนท่านรู้ทางของสัตว์นั้น ผู้มาแล้วหรือไปแล้ว
จึงไม่เศร้าโศกถึงสัตว์นั้นเลย เพราะว่าสัตว์ทั้งหลาย
มีอย่างนี้เป็นธรรมดา.
สัตว์อันเขามิได้เชื้อเชิญก็มาจากที่นั้น เขามิได้
อนุญาตก็ไปจากที่นี้.
เขามาจากที่ไหนกันแน่หนอ อยู่ได้ 2-3 วัน
ก็ไปแล้วสู่ทางอื่นจากที่นี้ก็มี กำลังไปสู่ทางอื่นจากที่
นั้นก็มี เขาละ [ตาย] ไปแล้ว ท่องเที่ยวอยู่โดยรูป
ของมนุษย์ จักไปก็มี เขามาอย่างใด ก็ไปอย่างนั้น
จะคร่ำครวญเพราะเหตุนั้นไปทำไม.
พระปัญจสตาปฏาจาราเถรี กล่าวเฉพาะทีละรูปว่า
แม่เจ้าช่วยถอนความโศกศัลย์ของข้าพเจ้า ซึ่ง
แอบอยู่ในหัวใจ เห็นได้ยากออกได้แล้ว แม่เจ้าช่วย

บรรเทาความโศกถึงบุตรของข้าพเจ้า ซึ่งถูกความโศก
ครอบงำไว้.
วันนี้ ข้าพเจ้านั้น ถอนความโศกศัลย์ได้แล้ว
หายอยาก ดับสนิทแล้ว ข้าพเจ้าขอถึงพระมุนี-
พุทธเจ้า ทั้งพระธรรม และพระสงฆ์เป็นสรณะ.
จบ ปัญจสตาปฏาจาราเถรีคาถา

อรรถกถาฉักกนิบาต

1. อรรถกถาปัญจสตมัตตาเถรีคาถา¹

ในฉักกนิบาต คาถาว่า ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ เป็นต้น เป็น
คาถาของพระปัญจสตมัตตาเถรี มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
หญิงแม้เหล่านั้น บำเพ็ญบารมีมาในพระพุทธเจ้าพระองค์ก่อน ๆ สั่ง
สมกุศล ซึ่งเป็นอุปนิสัยแห่งพระนิพพานมาในภพ ๆ นั้น มีธรรมเครื่องปรุง
แต่งวิโมกข์อันสร้างสมมาโดยลำดับ ในพุทธุปบาทกาลนี้ ก็เกิดในเรือนครอบครัว
นั้น ๆ เติบโตเป็นสาวแล้ว มารดาบิดาก็จัดให้มีสามี ได้บุตรหลายตนใน
ตระกูลนั้น ๆ เมื่ออยู่ครองเรือน มีบุตรก็ตายหมด เพราะพวกเขามีชาติ
เสมอกัน ทำกรรมมาเหมือนกัน ถูกความเศร้าโศกถึงบุตรครอบงำแล้ว เข้า
ไปหาพระปฏาจาราเถรี ไหว้แล้วก็นั่งบอกถึงเหตุแห่งความเศร้าโศกของตน.
พระเถรี เมื่อบรรเทาความโศกของหญิงเหล่านั้น จึงแสดงธรรมด้วยคาถา
4 คาถาเหล่านี้ว่า
1. บาลีว่า ปัญจสตาปฏาจาราเถรีคาถา.