อรรถกถาปัญจกนิบาต

1. อรรถกถาอัญญตราเถรีคาถา

คาถาว่า ปณฺณวีสติ วสฺสานิ เป็นต้น เป็นคาถาของพระเถรีองค์
หนึ่ง.
แม้พระเถรีองค์นี้ ก็ได้สร้างสมบุญบารมีไว้ในพระพุทธเจ้าองค์ก่อนๆ
สั่งสมกุศลอันเป็นอุปนิสัยแห่งพระนิพพานไว้ในภพนั้น ๆ ในพุทธุปบาทกาล
นี้ เป็นแม่นมของพระมหาปชาบดีโคตมี ในกรุงเทวทหะ เจริญแล้วแต่ไม่
ปรากฏชื่อและโคตร พระเถรีนั้นในเวลาที่พระมหาปชาบดีโคตมีบวช ตนเอง
ก็บวชด้วย ถูกกามราคะรบกวนอยู่ 25 ปี ไม่ได้เอกัคคตาจิต ชั่วกาลแม้
เพียงลัดนิ้วมือ ประคองแขนคร่ำครวญอยู่ ได้ฟังธรรมในสำนักของพระธัมม-
ทินนาเถรี มีใจคลายจากกามทั้งหลาย เรียนกัมมัฏฐาน ประกอบภาวนาอยู่
เนือง ๆ ไม่นานนักก็เป็นผู้ได้อภิญญา 6 พิจารณาการปฏิบัติของตน ได้
กล่าวคาถาเหล่านี้เป็นอุทานว่า
ตั้งแต่ข้าพเจ้าบวชมาตลอด 25 ปี ยังไม่ประ
สบความสงบจิตแม้ชั่วเวลาเพียงลัดนิ้วมือเลย ข้าพเจ้า
ไม่ได้ความสงบจิต มีจิตชุ่มด้วยกามราคะ ประคอง
แขนทั้งสองคร่ำครวญเข้าไปสู่วิหาร ข้าพเจ้านั้นได้เข้า
ไปหาภิกษุณีที่ข้าพเจ้าควรเชื่อถือ ภิกษุณีนั้นได้แสดง
ธรรม คือขันธ์ อายตนะ และธาตุแก่ข้าพเจ้า ข้าพ-
เจ้าฟังธรรมของท่านแล้วเข้าไปนั่ง ณ ที่ควรแห่งหนึ่ง
1. บาลี เป็น อัญญตราภิกษุณีเถรีคาถา.

ระลึกชาติได้ ข้าพเจ้าชำระทิพยจักษุให้หมดจดแล้ว
ชำระเจโตปริยญาณและโสตธาตุให้หมดจดแล้ว แม้
ฤทธิ์ข้าพเจ้าก็ทำให้แจ้งแล้ว ข้าพเจ้าบรรลุธรรมเป็น
ที่สิ้นอาสวะแล้ว ทำอภิญญา 6 ให้แจ้งแล้ว ได้ปฏิบัติ
คำสอนของพระพุทธเจ้าแล้ว.
บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า นาจฺฉราสงฺฆาตมตฺตมฺปิ ได้แก่ ชั่ว
ขณะแม้เพียงลัดนิ้วมือ ความว่า ชั่วเวลาแม้เพียงดีดนิ้วมือ. บทว่า จิตฺตสฺสู-
ปสมชฺฌคํ ประกอบความว่า ไม่บรรลุความสงบแห่งจิต คือเอกัคคตาจิต
อธิบายว่า ยังไม่ได้.
บทว่า กามราเคนวสฺสุตา ความว่า มีจิตชุ่มด้วยฉันทราคะเป็น
อย่างมาก เพราะยึดไว้อย่างมั่นในวัตถุกามทั้งหลายกล่าวคือกามคุณ.
ด้วยบทว่า ภิกฺขุนึ ท่านกล่าวหมายเอาพระธัมมทินนาเถรี.
บทว่า เจโตปริจฺจญาณญฺจ เชื่อมความว่า และเจโตปริยญาณ
ข้าพเจ้าก็ชำระให้หมดจดแล้ว. อธิบายว่า บรรลุแล้ว. คำที่เหลือมีนัยดังกล่าว
แล้วแล.
จบ อรรถกถาอัญญตราเถรีคาถา

2. วิมลาปุราณคณิกาเถรีคาถา