เถรคาถา ปัญจกนิบาต
1. ราชทัตตเถรคาถา
ว่าด้วยคาถาของพระราชทัตตเถระ
[335] ภิกษุไปป่าช้าผีดิบ ได้เห็นซากศพหญิงคนหนึ่งซึ่งเขา
ทิ้งไว้ในป่าช้า มีหมู่หนอนฟอนกัดกินอยู่ ก็ธรรมดาคนที่
ชอบสวยชอบงาม บางพวกได้เห็นซากศพอันเป็นของเลว-
ทราม ย่อมเกลียด แต่ความกำหนัดรักใคร่ย่อมเกิดแก่เรา
เราเป็นเหมือนคนตาบอด เพราะไม่เห็นของไม่สะอาดที่
ไหลออกจากทวารทั้ง 9 ในซากศพนั้น ภายในเวลาหุง
ข้าวหม้อหนึ่งสุก เราหลีกออกจากที่นั้น เรามีสติ-
สัมปชัญญะ เข้าไปสู่ที่ควรแห่งหนึ่ง ทีนั้น การกระทำ
ไว้ในใจโดยอุบายอันชอบจึงเกิดขั้นแก่เรา โทษปรากฏ
แก่เรา ความเหนื่อยหน่ายก็ตั้งมั่น ลำดับนั้น จิตของเรา
หลุดพ้นจากกิเลส ขอท่านจงดูความที่ธรรมเป็นธรรม
ดีเลิศเถิด เพราะวิชชา 3 เราได้บรรลุแล้ว เราได้ทำกิจ
พระพุทธศาสนาเสร็จแล้ว.จบราชทัตตเถรคาถา
อรรถกถาปัญจกนิบาต
อรรถกถาราชทัตตเถรคาถาที่ 1
ในปัญจกนิบาต คาถาของท่านพระราชทัตตเถระ มีคำเริ่มต้นว่า
ภิกฺขุ สีวถิกํ คนฺตฺวา ดังนี้. เรื่องนั้นมีเหตุเกิดขึ้นอย่างไร ?
พระเถระแม้นี้ ได้กระทำบุญญาธิการไว้ในพระพุทธเจ้าในปางก่อน
สั่งสมไว้ในภพนั้น ๆ ในกัปที่14 แต่ภัทรกัปนี้ เมื่อโลกว่างพระพุทธเจ้า
บังเกิดในเรือนมีตระกูล ถึงความเป็นผู้รู้เดียงสาแล้ว วันหนึ่ง เข้าไป
ยังไพรวันด้วยกรณียกิจบางอย่าง เห็นพระปัจเจกพุทธเจ้าองค์หนึ่งนั่งที่
โคนไม้ในไพรวันนั้น มีจิตเลื่อมใสได้ถวายผลมะกอก อันบริสุทธิ์ดี.
ด้วยบุญกรรมนั้น ท่านท่องเที่ยวไปในเทวโลกและมนุษยโลก ใน
พุทธุปบาทกาลนี้ บังเกิดในตระกูลแห่งพ่อค้าเกวียน ในกรุงสาวัตถี
มารดาบิดาได้ตั้งชื่อท่านว่า ราชทัตตะ เพราะอาราธนาท้าวเวสวัณมหาราช
ได้มา. ท่านเจริญวัยแล้วเอาเกวียน 500 เล่มบรรทุกสินค้า ได้ไปยัง
กรุงราชคฤห์โดยการค้าขาย.
ก็สมัยนั้น หญิงแพศยาคนหนึ่งในกรุงราชคฤห์ มีรูปงามน่าดูน่าชม
เพราะประกอบด้วยความเป็นผู้เลอโฉมอย่างยิ่ง จึงได้ทรัพย์วันละ 1,000
ครั้ง บุตรของพ่อค้าเกวียนให้ทรัพย์ 1,000 แก่หญิงแพศยานั้นทุก ๆ
วัน สำเร็จการอยู่ร่วมกัน ไม่นานนัก ทรัพย์ทั้งหมดก็สิ้นไป เป็นคนทุกข์
ยาก เมื่อไม่ได้ร่วมวัตถุแม้สักว่าอาหารและเครื่องนุ่งห่ม เที่ยวหมุนเวียนไป
ข้างโน้นข้างนี้ ได้ถึงความสังเวชแล้ว. วันหนึ่งท่านได้แก่ไปยังพระเวฬุวัน
มหาวิหารกับอุบาสกทั้งหลาย.
