คำที่เหลือมีนัยดังกล่าวแล้วทั้งนั้น.
เมื่อเทวดานั้นชี้แจงถึงกรรมสุจริตที่ตนสั่งสมไว้แล้ว ท่านพระมหา
โมคคัลลานะก็แสดงธรรมแก่เธอพร้อมทั้งบริวารอย่างนี้แล้ว กลับมายัง
มนุษยโลก กราบทูลเรื่องนั้นถวายพระผู้มีพระภาคเจ้า พระผู้มีพระภาคเจ้า
ทรงทำเนื้อความนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุเกิดขึ้นแห่งเรื่องทรงแสดงธรรม
ในท่ามกลางบริษัท 4. เทศนานั้นได้เป็นประโยชน์แก่มหาชน ดังนี้แล.
จบอรรถกถากัญชิกทายิกาวิมาน

6. วิหารวิมาน

ว่าด้วยวิหารวิมาน

ท่านพระอนุรุทธะถามเทพธิดาองค์หนึ่งว่า
[44] ดูก่อนเทพธิดา ท่านมีวรรณะงาม เปล่งรัศมี
สว่างไปทุกทิศ เหมือนดาวประกายพรึก เมื่อท่าน
ฟ้อนรำอยู่ เสียงอันเป็นทิพย์ น่าฟัง น่ารื่นรมย์ใจ
ก็เปล่งออกจากอวัยวะน้อยใหญ่ทุกส่วน กลิ่นทิพย์ที่
หอมหวนยวนใจ ก็ฟุ้งออกจากอวัยวะน้อยใหญ่ทุก
ส่วน เมื่อท่านเคลื่อนไหวกาย เครื่องประดับช้องผม
ก็เปล่งเสียงกังวานฟังไพเราะ ดุจดนตรีเครื่อง 5
มาลัยประดับศีรษะที่ต้องลม ถูกลมพัดไหว ก็ส่งเสียง
ดังกังวานไพเราะดุจดนตรีเครื่อง 5 แม้พวงมาลัย
บนศีรษะของท่าน ก็มีกลิ่นขโมยหวนยวนใจ หอมฟุ้ง

ไปทุกทิศ ดุจต้นอุโลกฉะนั้น ดูก่อนเทพธิดา ท่าน
สูดดมกลิ่นที่หอมหวน เห็นรูปทิพย์ซึ่งมิใช่ของมนุษย์
ท่านถูกอาตมาถามแล้วโปรดบอกทีเถิด นี้เป็นผลของ
กรรมอะไร.
เทพธิดานั้นตอบว่า
ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ นางวิสาขามหา
อุบาสิกาสหายของดีฉันอยู่ในกรุงสาวัตถี ได้สร้าง
มหาวิหารถวายสงฆ์ ดีฉันเห็นมหาวิหารและการ
บริจาคทรัพย์อุทิศสงฆ์ ซึ่งเป็นที่รักของดีฉัน เลื่อมใส
ในบุญนั้นจึงอนุโมทนา ดีฉันได้วิมานที่อัศจรรย์น่า
ทัศนา ด้วยอนุโมทนาอันบริสุทธิ์นั้นเอง วิมานลอย
ไปในเวหาเปล่งรัศมี 12 โยชน์โดยรอบ ด้วยฤทธิ์
ของดีฉัน ห้องรโหฐานที่อยู่อาศัยของดีฉัน อันบุญ
กรรมจัดไว้เป็นพิมพ์เดียวกัน ประหนึ่งเนรมิตไว้เป็น
ส่วน ๆ เมื่อส่องแสง ก็ส่องสว่างไปร้อยโยชน์โดย
รอบทิศ อนึ่ง ที่วิมานของดีฉันนั้น มีสระโบกขรณี
มีหมู่มัจฉาชาติอยู่อาศัยประจำ มีน้ำใสสะอาดปูลาด
ด้วยทรายทอง ดาดาษไปด้วยปทุมบัวหลวงหลากชนิด
อันบุณฑริกบัวขาวรายล้อมไว้รอบ ยามลมรำเพยพัด ก็
โชยกลิ่นระรื่นจรุงใจ มีรุกขชาตินานาชนิด คือ หว้า
ขนุน ตาล มะพร้าว และวนะทั้งหลาย เกิดเอง

ภายในนิเวศน์ มิได้มีใครปลูก วิมานนี้กึกก้องไปด้วย
นานาดนตรี เหล่าอัปสรเทพนารีก็ส่งเสียงเจื้อยแจ้ว
แม้นรชนที่ฝันเห็นแล้ว ก็จะพึงปลื้มใจ วิมานมีรัศมี
สว่างไสวไปทุกทิศ น่าอัศจรรย์จิตใจ น่าทัศนาเช่นนี้
บังเกิดเพราะกุศลกรรมของดีฉัน (ฉะนั้น) จึงควร
แท้ที่สาธุชนจะทำบุญกันไว้.
พระอนุรุทธเถระประสงค์จะให้นางบอกสถานที่ที่นางวิสาขาบังเกิด
จึงได้กล่าวคาถานี้ว่า
ท่านได้วิมานที่อัศจรรย์น่าทัศนา ด้วยอนุโมทนา
อันบริสุทธิ์นั้นเอง ขอท่านจงบอกคติของนางวิสาขา
ผู้ที่ได้ถวายทานนั้น นางวิสาขานั้นเกิดที่ไหน.
เทพธิดานั้นตอบว่า
ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ วิสาขาอุบาสิกานั้น
เป็นสหายของดีฉัน ได้สร้างมหาวิหารถวายสงฆ์ เธอ
รู้แจ้งธรรมได้ถวายทาน เกิดในสวรรค์ชั้นนิมมานรดี
เป็นปชาบดีของท้าวสุนิมมิตนั้น วิบากแห่งกรรมของ
นางวิสาขามหาอุบาสิกานั้น อันใคร ๆ ไม่ควรคิด
ดีฉันได้พยากรณ์ที่เกิดของนางวิสาขา ที่พระคุณเจ้า
ถามว่า นางวิสาขานั้นเกิดที่ไหน โดยถูกต้อง ดังนี้.
ถ้าอย่างนั้น ขอพระคุณเจ้าโปรดชักชวน แม้คน
อื่น ๆ ว่า พวกท่านจงปลื้มใจถวายทานแด่สงฆ์เถิด

และจงมีใจเลื่อมใสฟังธรรม ลาภคือการได้ความเป็น
มนุษย์ เป็นการได้แสนยาก พวกท่านก็ได้แล้ว
พระพุทธเจ้ามีพระสุรเสียงดั่งพรหม มีพระฉวีวรรณ
ดังทองคำ เป็นอธิบดีแห่งมรรคา ได้ทรงแสดงมรรคา
ไรเล่าไว้ ท่านทั้งหลายจงปลื้มใจถวายทานแด่สงฆ์ ซึ่ง
เป็นเขตที่ทักษิณามีผลมาก บุคคลเหล่าใด 8 จำพวก
4 คู่ ที่ท่านผู้รู้สรรเสริญแล้ว บุคคลเหล่านั้นเป็นพระ-
ทักขิไณยบุคคลเป็นสาวกของพระสุคต ทานที่ถวาย
ในบุคคลเหล่านี้ มีผลมาก ท่านที่ปฏิบัติอริยมรรค 4
และท่านที่ดำรงอยู่ในอริยผล 4 นี้คือสงฆ์ เป็นผู้
ซื่อตรง มั่นคงอยู่ในปัญญาและศีล เมื่อมนุษย์ทั้ง
หลายผู้มุ่งบุญ บูชากระทำบุญอย่างยิ่ง ทานที่ถวายใน
สงฆ์ย่อมมีผลมาก ด้วยว่า พระสงฆ์นี้เป็นเขตที่
กว้างใหญ่ คำนวณนับมิได้ เหมือนสาครมหาสมุทร
นับจำนวนน้ำมิได้ ก็พระสงฆ์เหล่านี้ เป็นผู้ประเสริฐ
สุด เป็นสาวกของพระพุทธเจ้าผู้มีความเพียร เป็นผู้
สร้างแสงสว่าง กล่าวสอนธรรม ชนเหล่าใดถวาย
ทานอุทิศพระสงฆ์ ทานของชนเหล่านั้น เป็นอันถวาย
ดีแล้ว เช่นสรวงดีแล้ว บูชาดีแล้ว ทักษิณานั้นถึง
สงฆ์ ดำรงมั่น มีผลมาก พระผู้รู้โลกทรงสรรเสริญ
แล้ว ชนเหล่าใดยังท่องเที่ยวอยู่ในโลก หวนระลึก
ถึงบุญเช่นนี้ได้ เกิดความรู้ พึงกำจัดมลทินคือความ

ตระหนี่ พร้อมทั้งมูลราก ไม่ถูกเขาติเตียน ย่อมเข้า
ถึงสัคคสถานแดนสวรรค์ ดังนี้.
จบวิหารวิมาน
จบภาณวารที่ 2

อรรถกถาวิหารวิมาน

วิหารวิมาน มีคาถาว่า อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน เป็นต้น. วิหาร
วิมานนั้นเกิดขึ้นได้อย่างไร ?
พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน กรุงสาวัตถี. สมัย
นั้น มหาอุบาสิกาวิสาขาพร้อมด้วยเพื่อนหญิงและบริวารชน ต่างขะมัก
เขม้นอาบน้ำแต่งตัว เพื่อจะเที่ยวอุทยานในวันรื่นเริงวันหนึ่ง นางบริโภค
โภชนะอย่างดี ประดับมหาลดาประสาธน์แวดล้อมไปด้วยเพื่อนหญิงประ-
มาณ 500 คน ออกจากเรือนด้วยอิสริยะอันยิ่งใหญ่ ด้วยการกำหนด
การที่ยิ่งใหญ่ กำลังเดินตรงไปยังอุทยาน คิดว่า ประโยชน์อะไรของเรา
ด้วยการเล่นที่เปล่าประโยชน์ เหมือนเด็กหญิงโง่ ๆ เอาละ เราจักไป
วิหาร ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้าและไหว้พระคุณเจ้าทั้งหลายที่น่า
เจริญใจ และจักฟังธรรม ถึงวิหารแล้วหยุดในที่สมควรแห่งหนึ่ง เปลื้อง
มหาลดาประสาธน์มอบไว้ในมือของหญิงรับใช้ ถวายบังคมพระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าแล้วนั่ง ณ ที่สมควรแห่งหนึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรม
แก่วิสาขามหาอุบาสิกานั้น.