เมนู

ดูก่อนอุโบสถาเทพธิดา ท่านอย่ากลับไปเลย
ท่านเป็นผู้อันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงพยากรณ์ไว้
แล้วว่า ท่านจักถึงคุณวิเศษ เป็นพระโสดาบัน
ทุคติท่านก็ละได้แล้วนี่.

จบอุโบสถาวิมาน

อรรถกถาอุโบสถาวิมาน


อุโบสถาวิมานมีคาถาว่า อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน ดังนี้เป็นต้น.
อุโบสถาวิมานนั้นเกิดขึ้นอย่างไร ?
อัตถุปปัตติเหตุเกิดเรื่องในข้อนี้มีแปลกกันเท่านี้ว่า อุบาสิกาคนหนึ่ง
ชื่ออุโบสถาในเมืองสาเกต. คำที่เหลือเช่นเดียวกับวิมานติด ๆ กัน. ด้วย
เหตุนั้น พระสังคีติกาจารย์จึงกล่าวว่า ท่านพระมหาโมคคัลลานะถามว่า
ดูก่อนเทพธิดา ท่านมีวรรณะงาม ฯ ล ฯ รัศมี
ของท่านจึงส่องสว่างไปทุกทิศ.

เทพธิดานั้น ถูกพระโมคัลลานเถระถามแล้ว
ดีใจ ก็พยากรณ์ปัญหาของกรรมที่มีผลอย่างนี้ว่า

ดีฉันเป็นอุบาสิกาอยู่ในเมืองสาเกต ประชาชน
รู้จักดิฉันว่า อุโบสถา เป็นผู้สมบูรณ์ด้วยศรัทธาและ
ศีล ยินดีแล้วในจำแนกทานเสมอ มีจิตผ่องใส ได้
ถวายผ้านุ่งห่ม อาหาร เสนาสนะ และเครื่องประทีป
ในพระอริยะผู้ปฏิบัติตรง ดีฉันได้เข้ารักษาอุโบสถศีล

อันประกอบด้วยองค์ 8 ประการ ตลอดวัน 14 ค่ำ
15 ค่ำ และวัน 8 ค่ำ แห่งปักษ์ และตลอดปาฏิ-
หาริยปักษ์ด้วย เป็นผู้สำรวมด้วยดีในศีลเสมอ เป็น
ผู้งดเว้นจากปาณาติบาต เว้นห่างไกลจากอทินนาทาน
จากการประพฤติผิดในกาม สำรวมจากมุสาวาท และ
จากการดื่มน้ำเมา ดีฉันเป็นผู้ยินดีในสิกขาบททั้ง 5
มีปัญญาเฉลียวฉลาดในอริยสัจ เป็นอุบาสิกาของ
พระโคดมผู้มีพระจักษุ และพระเกียรติยศ เพราะ
บุญกรรมนั้น ดีฉันจึงเป็นผู้มีรัศมีเช่นนี้ ฯ ล ฯ และ
รัศมีของดีฉันจึงสว่างไสวไปทุกทิศ.

เทพธิดานั้น เมื่อจะแสดงโทษอย่างหนึ่งของตน จึงได้กล่าวคาถา
7 คาถาอีกว่า
ฉันทะความพอใจเกิดขึ้นแก่ดีฉัน เพราะได้ฟัง
เรื่องสวนนันทนวันอยู่เนือง ๆ ดีฉันจึงตั้งจิตไปในสวน
นันทนวันนั้น ก็เข้าถึงสวนนันทนวันได้จริง ๆ ดีฉัน
มิได้ทำตามพระวาจาของพระศาสดาพุทธเจ้าเผ่าพันธุ์
แห่งพระอาทิตย์ ดีฉันนั้นตั้งจิตใจไว้ในภพอันเลว
จึงร้อนใจในภายหลัง.

ในบทเหล่านั้น บาทคาถาว่า อุโปสถาติ มํ อญฺญึสุ ความว่า
คนทั้งหลายรู้จักดีฉันโดยชื่อนี้ว่า อุโบสถา. บทว่า สาเกตายํ แปลว่า
ในเมืองสาเกต.

บทว่า อภิกฺขณํ แปลว่าเนือง ๆ. บทว่า นนฺทนํ สุตฺวา ความว่า
เพราะได้ทราบทิพยสมบัติมีอย่างต่าง ๆ ในภพดาวดึงส์นั้นว่า ชื่อว่า
นันทนวัน ในภพดาวดึงส์เป็นเช่นนี้ และเป็นเช่นนี้. บทว่า ฉนฺโท
ได้แก่ ความพอใจในกุศลเป็นเหตุแห่งบุญกรรมที่จะให้บังเกิดในภพดาว-
ดึงส์นั้น หรือความพอใจด้วยอำนาจตัณหา อันเป็นความปรารถนาที่จะ
เกิดในภพดาวดึงส์นั้น. บทว่า อุปปชฺชถ แปลว่า เกิดขึ้นแล้ว. บทว่า
ตตฺถ ได้แก่ ในภพดาวดึงส์. จริงอยู่ เทพธิดากล่าวถึงเทวโลกนั้น แม้ด้วย
การอ้างถึงสวนนันทนวัน. บทว่า อุปปนฺนามฺหิ ความว่า ดีฉันเกิดแล้ว
คือได้บังเกิดแล้ว.
บาทคาถาว่า นากาสึ สตฺถุ วจนํ ความว่า ดีฉันไม่ได้ทำตาม
พระดำรัสที่พระศาสดาได้ตรัสไว้โดยนัยเป็นต้นว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เราสรรเสริญภพแม้มีประมาณน้อย ก็หามิได้. อธิบายว่า ไม่ละฉันทราคะ
ในภพทั้งหลาย. พระอาทิตย์เป็นโคดมโคตร แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็เป็น
โคดมโคตร เพราะเหตุนั้น เทพธิดาจึงกล่าวว่า พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน
เพราะทรงมีพระโคตร. อีกอย่างหนึ่ง เผ่าพันธุ์ของพระอาทิตย์ ชื่อว่า
อาทิจฺจพนฺธุ คือพระผู้มีพระภาคเจ้า. อีกอย่างหนึ่ง เผ่าพันธุ์ชื่อว่าพระ-
อาทิตย์ เพราะทรงอาศัยพระอาทิตย์นั้นแล้วเกิดในอริยชาติ หรือชื่อว่า
อาทิจจพันธุ์ เพราะทรงเป็นบุตรเกิดแต่อกของพระอาทิตย์นั้น คือพระผู้มี-
พระภาคเจ้า. สมจริงดังที่ท่านกล่าวไว้แล้วว่า
พระอาทิตย์ใดส่องแสงสว่าง กำจัดความมืด
ในยามมืด รุ่งโรจน์เป็นมณฑลดวงกลม มีอำนาจ

ความร้อนสูง ดูก่อนราหุ ท่านอย่ากลืนพระอาทิตย์นั้น
ซึ่งกำลังโคจรอยู่ในอากาศเลย ดูก่อนราหู ท่านจง
ปล่อยพระอาทิตย์ประชา [ บุตร ] ของเราเถิด.

บทว่า หีเน คือต่ำทราม เทพธิดากล่าวถึงความยินดีในภพของตน.
บทว่า สามฺหิ ตัดบทเป็น สา อมฺหิ แปลว่าดีฉันนั้น.
เมื่อเทพธิดานั้นประกาศความเดือดร้อนที่เกิดขึ้นอันความยินดีในภพ
สร้างไว้อย่างนี้แล้ว พระเถระเพื่อจะปลอบใจด้วยมุข คือชี้แจงอายุของ
ภพที่กำหนดไว้ว่า การตั้งอยู่ในอัตภาพมนุษย์ต่อไปแล้วก้าวล่วงทุกข์ใน
วัฏฏะเสีย จะทำก็ทำได้ง่าย และว่าความเป็นผู้สิ้นอาสวะทุกประการ มี
อานิสงส์มาก จึงกล่าวคาถาว่า
ดูก่อนอุโบสถาเทพธิดา ท่านจะอยู่ในวิมานนี้
นานเท่าไร ท่านถูกอาตมาถามแล้วโปรดบอกด้วย ถ้า
ท่านทราบอายุ.

นางเทพธิดานั้นตอบว่า
ข้าแต่ท่านมหาปราชญ์ ดีฉันดำรงอยู่ในวิมาน
นี้ ประมาณสามโกฏิหกหมื่นปี จุติจากที่นี้แล้ว จัก
ไปบังเกิดเป็นมนุษย์.

พระมหาโมคคัลลานเถระ ท่านางเทพธิดานั้นให้อาจหาญด้วยคาถา
นี้อีกว่า
ดูก่อนอุโบสถาเทพธิดา ท่านอย่ากลัวเลย พระ-
สัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงพยากรณ์ไว้แล้วว่า ท่าน

บรรลุคุณพิเศษเป็นโสดาบัน ทุคติ ท่านก็ละได้
แล้วนี่.

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กีวจิรํ แปลว่านานเท่าไร. บทว่า
อิธ คือในเทวโลกนี้ หรือในวิมานนี้. บทว่า อายุโน แปลว่า อายุ.
บทว่า โน เป็นเพียงนิบาต. หรือรู้ว่าอายุนานหรือไม่นาน. อนึ่ง
อธิบายว่า ถ้าทราบอายุ. ด้วยบทว่า มหามุนิ เทพธิดาเรียกพระเถระ.
บาทคาถาว่า มา ตฺวํ อุโปสเถ ภายิ ความว่า ดูก่อนอุโบสถา
ผู้เจริญ ท่านอย่ากลัวเลย เพราะอะไร ? เพราะท่านถูกพระสัมมาสัมพุทธ-
เจ้า ได้ทรงพยากรณ์ไว้แล้ว. พยากรณ์ว่าอย่างไร. พยากรณ์ว่าบรรลุ
คุณวิเศษเป็นโสดาบัน. ท่านถึงคือบรรลุคุณวิเศษที่เข้าใจว่าเป็นมรรคผล
เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าวิเสสยิ เพราะถึงคุณวิเศษแม้นี้ว่า ทุคติแม้ทั้งปวง
ท่านละได้แล้ว. คำที่เหลือเหมือนนัยที่กล่าวมาแล้ว.
จบอรรถกถาอุโบสถาวิมาน

8. สุนิททาวิมาน


ว่าด้วยสุนิททาวิมาน


[25] พระมหาโมคคัลลานเถระ เมื่อจะถามถึงบุรพกรรมของ
เทพธิดานั้น จึงกล่าวคาถานี้ว่า
ดูก่อนเทพธิดา ท่านเป็นผู้มีวรรณะงาม มีรัศมี
ส่องสว่างไปทุกทิศ เหมือนดาวประกายพรึก เพราะ