เมตตคูปัญหาที่ 4

ว่าด้วยข้ามชาติและชรา

[428] เมตตคูมาณพทูลถามปัญหาว่า
ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระ-
องค์ขอทูลถามพระองค์ ขอพระองค์จงตรัส
บอกข้อความนั้นแก่ข้าพระองค์เถิด ข้าพระ-
องค์ย่อมสำคัญพระองค์ว่าทรงถึงเวท มีตน
อันอบรมแล้ว ความทุกข์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง
ในโลกเป็นอันมาก มีมาแล้วแต่อะไร.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสพยากรณ์ว่า ดูก่อนเมตตคู
ท่านได้ถามเราถึงเหตุเป็นแดนเกิด
แต่งทุกข์ เราจะบอกเหตุนั้นแก่ท่านตามที่รู้
ความทุกข์เหล่าใดเหล่าหนึ่งในโลกเป็นอัน-
มา ย่อมเกิดเพราะอุปธิเป็นเหตุ ผู้ใดไม่รู้
แจ้งย่อมกระทำอุปธิ ผู้นั้นเป็นคนเขลา ย่อม
เข้าถึงทุกข์บ่อย ๆ เพราะฉะนั้น เมื่อบุคคล
มารู้ชัด เห็นชาติว่าเป็นเหตุเกิดแห่งทุกข์
ไม่พึงกระทำอุปธิ.
ม. ข้าพระองค์ ได้ทูลถามความ
ข้อใด พระองค์ก็ทรงแสดงความข้อนั้นแก่

ข้าพระองค์แล้ว ข้าพระองค์ขอทูลถามความ
ข้ออื่นอีก ขอเชิญพระองค์จงตรัสบอกความ
ข้อนั้นเถิด นักปราชญ์ทั้งหลายย่อมข้ามโอฆะ
ชาติ ชรา โสกะและปริเทวะได้อย่างไรหนอ
ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นมุนี ขอพระองค์จงตรัส
พยากรณ์ธรรมอันเป็นเครื่องข้ามโอฆะให้
สำเร็จประโยชน์ แก่ข้าพระองค์เถิด เพราะ
ว่าธรรมนี้ พระองค์ทรงทราบชัดแล้วด้วย
ประการนั้น.
พ. ดูก่อนเมตตคู เราจักแสดงธรรม
แก่ท่านในธรรมที่เราได้เห็นแล้ว เป็นธรรม
ประจักษ์แก่ตน ที่บุคคลทราบชัดแล้ว พึง
เป็นผู้มีสติ ดำเนินข้ามตัณหาอันซ่านไป
ในอารมณ์ต่าง ๆ ในโลกเสียได้.
ม. ข้าแต่พระองค์ผู้แสวงหาคุณอัน
ใหญ่ ก็ข้าพระองค์ยินดีอย่างยิ่ง ซึ่งธรรม
อันสูงสุดที่บุคคลทราบชัดแล้ว เป็นผู้มีสติ
พึงดำเนินข้ามตัณหาอันซ่านไปในอารมณ์
ต่าง ๆ ในโลกเสียได้.
พ. ดูก่อนเมตตคู ท่านรู้ชัดซึ่งส่วน
อย่างใดอย่างหนึ่งในส่วนเบื้องบน ในส่วน

เบื้องต่ำ และแม้ในส่วนเบื้องขวางคือท่าม
กลาง จงบรรเทาความเพลิดเพลินและความ
ยึดมั่นและวิญญาณในส่วนเหล่านั้นเสีย จะ
ไม่พึงตั้งอยู่ในภพ.
ภิกษุผู้มีธรรมเป็นเครื่องอยู่อย่างนี้
มีสติ ไม่ประมาท ได้รู้แจ้งแล้วเที่ยวไปอยู่
ละความถือมั่นว่าของเราได้แล้ว พึงละทุกข์
คือ ชาติ ชรา โสกะ และปริเทวะในอัตภาพ
นี้เสีย.
ม. ข้าพระองค์ยินดีอย่างยิ่งซึ่งพระ-
วาจานี้ของพระองค์ ผู้แสวงหาคุณอันใหญ่
ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้โคตมโคตร ธรรม
อันไม่มีอุปธิ พระองค์ทรงแสดงชอบแล้ว
พระองค์ทรงละทุกข์ได้แน่แล้ว เพราะว่า
ธรรมนี้พระองค์ทรงรู้แจ้งชัดแล้วด้วยประ-
การนั้น.
ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นมุนี พระองค์
พึงทรงสั่งสอนชนเหล่าใดไม่หยุดยั้ง แม้ชน
เหล่านั้นก็พึงละทุกข์ได้เป็นแน่ ข้าแต่พระ-
องค์ผู้ประเสริฐ เพราะเหตุนั้นข้าพระองค์จึง
ได้มาถวายบังคมพระองค์ ด้วยคิดว่า แม้ไฉน

พระผู้มีพระภาคเจ้า พึงทรงสั่งสอนข้าพระ-
องค์ไม่หยุดหย่อนเถิด.
พ. ท่านพึงรู้ ผู้ใดว่าเป็นพราหมณ์ ผู้
ถึงเวท ไม่มีกิเลสเครื่องกังวล ไม่ติดข้องอยู่
ในกามภพ ผู้นั้นแลข้ามโอฆะนี้ได้แน่แล้ว
ผู้นั้นข้ามถึงฝั่งแล้ว เป็นผู้ไม่มีตะปู คือ
กิเลส ไม่มีความสงสัย นรชนนั้นรู้แจ้งแล้ว
แล เป็นผู้ถึงเวทในศาสนานี้ สละธรรมเป็น
เครื่องข้องนี้ในภพน้อยและภพใหญ่เสียได้
แล้ว เป็นผู้มีตัณหาปราศไปแล้ว ไม่มีกิเลส
อันกระทบจิต หาความหวังมิได้ เรากล่าวว่า
ผู้นั้นข้ามชาติและชราได้แล้ว.
จบเมตตคูมาณวกปัญหาที่ 4

อรรถกถาเมตตคูสูตร¹ที่ 4

มีคำเริ่มต้นว่า ปุจฺฉามิ ตํ ข้าพระองค์ขอทูลถาม
พระองค์ ดังนี้.
ในบทเหล่านั้น บทว่า มญฺญามิ ตํ เวทคุํ ภาวิตตฺตํ เมตตคูมาณพ
ทูลว่า ข้าพระองค์สำคัญพระองค์ว่าเป็นผู้ถึงเวทมีตนอบรมแล้ว คือ ข้าพระองค์
1. บาลีว่า เมตตคูปัญหา.