เหมวตสูตรที่ 9

ว่าด้วยยักษ์ชมเชยพระผู้มีพระภาคเจ้า

สาตาคิรยักษ์กล่าวว่า
[309] วันนี้เป็นอุโบสถที่ 15 ราตรี
อันเป็นทิพย์ปรากฏแล้ว มาเราทั้งสองจงไป
เฝ้าพระโคดม ผู้เป็นพระศาสดามีพระนาม
อันไม่ทรามเถิด.
เหมวตยักษ์ถามว่า
พระโคดมผู้คงที่ทรงตั้งพระทัยไว้ดี
แล้ว ในสัตว์ทั้งปวงแลหรือ พระโคดม
ทรงกระทำความดำริในอิฏฐารมณ์ และ
อนิฏฐารมณ์ให้อยู่ในอำนาจแลหรือ.
สาตาคิรยักษ์ตอบว่า
ก็พระองค์เป็นผู้คงที่ ทรงตั้งพระทัย
ไว้ดีแล้วในสัตว์ทั้งปวง อนึ่ง พระองค์
ทรงกระทำความดำริในอิฏฐารมณ์และ
อนิฏฐารมณ์ ให้อยู่ในอำนาจแล้ว.
เหมวตยักษ์ถามว่า
พระโคดมไม่ทรงถือเอาสิ่งของที่เจ้า-
ของเขาไม่ได้ให้แลหรือ ทรงสำรวมแล้วใน

สัตว์ทั้งหลายแลหรือ ทรงห่างไกลจากความ
ประมาทแลหรือ ย่อมไม่ทรงละทิ้งฌาน
แลหรือ.
สาตาคิรยักษ์ตอบว่า
พระองค์ไม่ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของ
เขาไม่ได้ให้ ทรงสำรวมแล้วในสัตว์ทั้งหลาย
และทรงห่างไกลจากความประมาท พระองค์
เป็นผู้ตรัสรู้แล้ว ย่อมไม่ทรงละทิ้งฌาน.
เหมวตยักษ์ถามว่า
พระโคดมไม่ตรัสคำเท็จเท็จหรือ มี
พระวาจาไม่หยาบคายแลหรือ ไม่ตรัสคำ
ส่อเสียดแลหรือ ไม่ตรัสคำเพ้อเจ้อแลหรือ.
สาตาคิรยักษ์ตอบว่า
พระองค์ไม่ตรัสคำเท็จ มีพระวาจา
ไม่หยาบคาย และไม่ตรัสคำส่อเสียด ตรัส
คำที่เป็นประโยชน์อย่างเดียว เพราะทรง
กำหนดด้วยพระปัญญา.
เหมวตยักษ์ถามว่า
พระโคดมไม่ทรงยินดีในกามทั้งหลาย
แลหรือ พระหฤทัยของพระโคดมไม่ขุ่นมัว

แลหรือ พระโคดมทรงล่วงโมหะได้แล้วหรือ
พระโคดมทรงมีพระจักษุในธรรมทั้งหลาย
แลหรือ.
สาตาคิรยักษ์ตอบว่า
พระองค์ไม่ทรงยินดีในกามทั้งหลาย
และพระหฤทัยของพระองค์ไม่ขุ่นมัว พระ-
องค์ทรงล่วงโมหะได้ทั้งหมด พระองค์ตรัสรู้
แล้ว ทรงมีพระจักษุในธรรมทั้งหลาย.
เหมวตยักษ์ถามว่า
พระโคดมทรงถึงพร้อมแล้ว ด้วย
วิชชาแลหรือ ทรงมีจรณะบริสุทธิ์แลหรือ
อาสวะทั้งหลายของพระองค์นั้นสิ้นไปแล้ว
แลหรือ ภพใหม่ไม่มีแลหรือ.
สาตาคิรยักษ์ตอบว่า
พระองค์ทรงถึงพร้อมแล้วด้วยวิชชา
และทรงมีจรณะบริสุทธิ์ อาสวะทั้งหลาย
ของพระองค์สิ้นไปหมดแล้ว ภพใหม่ของ
พระองค์ไม่มี.
เหมวตยักษ์กล่าวว่า
พระหฤทัยของพระโคดมผู้เป็นมุนี
ถึงพร้อมแล้ว ถึงพร้อมแล้วด้วยกายกรรม

วจีกรรม และมโนกรรม มาเราทั้งสองจง
ไปเฝ้าพระโคดมผู้ทรงถึงพร้อมแล้วด้วย
วิชชาและจรณะกันเถิด.
เหมวตยักษ์ชมเชยพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า
มาเถิด เราจงไปเฝ้าพระโคดมผู้มี
พระชงฆ์เพียงปลีแข้งเนื้อทรายผู้ซูบผอม
เป็นนักปราชญ์ มีพระกระยาหารน้อย ไม่
โลภ เป็นมุนีทรงฌานอยู่ในป่า เราเข้าไป
เฝ้าพระโคดม ผู้ดุจราชสีห์ เสด็จเที่ยวไป
พระองค์เดียว ไม่เสด็จมาสู่ภพใหม่ ไม่มี
ความห่วงใย ในกามทั้งหลาย แล้วจงทูลถาม
ถึงธรรม เป็นเครื่องพ้นจากบ่วงมาร เราจง
ทูลถามพระโคดมผู้ตรัสบอก ผู้ทรงแสดง
ผู้ทรงถึงฝั่งแห่งธรรมทั้งปวง ผู้ตรัสรู้แล้ว
ผู้ทรงล่วงเวรภัยได้แล้ว.
เหมวตยักษ์ทูลถามว่า
เมื่ออะไรเกิดขึ้น โลกจึงเกิดขึ้น
โลกย่อมกระทำความเชยชิดในอะไร โลก
ยืดถืออะไร เมื่ออะไรมี โลกจึงเดือดร้อน.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า ดูก่อนเหมวตะ

เมื่ออายตนะภายในและภายนอก 6
เกิดขึ้น โลกจึงเกิดขึ้น โลกย่อมกระทำ
ความเชยชิดในอายตนะภายในและภายนอก
6 โลกยึดถืออายตนะภายในและภายนอก 6
นั่นแหละ เมื่ออายตนะภายในและกายนอก
6 มี โลกจึงเดือดร้อน.
อุปาทานที่เป็นเหตุให้โลกต้องเดือด-
ร้อนเป็นไฉน ข้าพระองค์ทูลถามแล้ว ขอ
พระองค์ตรัสบอก ซึ่งธรรมชาติเป็นเครื่อง
ออกจากโลก บุคคลจะพ้นจากทุกข์ได้
อย่างไร.
กามคุณ 5 ในโลกมีใจเป็นที่ 6 เรา
ประกาศแล้ว บุคคลคลายความพอใจใน
กามคุณ 5 นี้ได้แล้วย่อมพ้นจากทุกข์ได้ด้วย
อาการอย่างนี้ เราบอกซึ่งธรรมชาติเป็น
เครื่องออกจากโลกนี้ ตามความเป็นจริง
แก่ท่านทั้งหลายแล้ว ถ้าแม้ท่านทั้งหลายพึง
ถามเราพันครั้ง เราก็จะบอกข้อนี้แก่ท่าน
ทั้งหลาย เพราะบุคคลย่อมพ้นจากทุกข์ได้
ด้วยอาการอย่างนี้.

ในโลกนี้ใครเล่าข้ามโอฆะได้ ใน
โลกนี้ใครเล่าข้ามอรรณพได้ ใครย่อมไม่
จมลงในอรรณพที่ลึกซึ้ง ไม่มีที่พึ่ง ไม่มี
ที่ยึดเหนี่ยว.
ผู้ถึงพร้อมแล้วด้วยศีล มีปัญญา มี
ใจตั้งมั่นดีแล้ว มีความหมายรู้ ณ ภายใน
มีสติทุกเมื่อ ย่อมข้ามพ้นโอฆะที่ข้ามได้
แสนยาก ผู้นั้นเว้นจากกามสัญญา ล่วง
สังโยชน์ทั้งปวงเสียได้ มีความเพลิดเพลิน
และภพหมดสิ้นแล้ว ย่อมไม่จมลงในอรรณพ
คือ สงสารอันลึก.
เชิญท่านทั้งหลาย ดูพระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าพระองค์นั้น ผู้มีพระปัญญาลึกซึ้ง
ผู้ทรงแสดงเนื้อความละเอียด ไม่มีความ
กังวล ไม่ข้องแล้วในกามภพ พ้นวิเศษแล้ว
ในอารมณ์ทั้งปวง ทรงดำเนินไปในทางอัน
เป็นทิพย์ ทรงแสวงหาคุณอันใหญ่ เชิญท่าน
ทั้งหลายดู พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น
ผู้มีพระนามไม่ทราม ผู้ทรงแสดงเนื้อความ
ละเอียด ผู้ทรงให้ปัญญา ไม่ข้องแล้วใน

อาลัยในกาม ทรงรู้ธรรมทั้งปวง มีพระ-
ปัญญาดี ทรงดำเนินไปในทางอันเป็นอริยะ
ทรงแสวงหาคุณอันใหญ่.
วันนี้เราทั้งหลายเห็นดีแล้วหนอ
สว่างไสวแล้ว ตั้งขึ้นดีแล้ว เพราะเรา
ทั้งหลาย ได้เห็นพระสัมพุทธเจ้าผู้ทรงข้าม
โอฆะได้แล้ว หาอาสวะมิได้.
ยักษ์หนึ่งพันทั้งหมดเหล่านี้ มีฤทธิ์
มียศ ย่อมถึงพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น
เป็นสรณะด้วยคำว่า พระองค์เป็นพระ-
ศาสดาผู้ยอดเยี่ยมของข้าพระองค์ทั้งหลาย
ข้าพระองค์ทั้งหลาย จักขอนอบน้อมซึ่ง
พระสัมพุทธเจ้าและความที่พระธรรมเป็น
ธรรมดี เที่ยวไปจากบ้านสู่บ้าน จากภูเขา
สู่ภูเขา.
จบเหมวตสูตรที่ 9

อรรถกถาเหมวตสูตร

เหมวตสูตรเริ่มด้วยคาถาว่า อชฺช ปณฺณรโส ดังนี้ :-
มีอุบัติอย่างไร ? มีอุบัติเพราะอำนาจแห่งคำถาม จริงอยู่ พระผู้มี
พระภาคเจ้า ถูกเหมวตยักษ์ทูลถาม จึงตรัสพระดำรัสว่า ฉสุ โลโก
สมุปฺปนฺโน เมื่ออายตนะหกเกิด โลกก็เกิดขึ้น ดังนี้เป็นต้น.
ในสูตรนั้น คำว่า อชฺช ปณฺณรโส เป็นต้น สาตาคิรยักษ์กล่าว
คำว่า อิติ สาตาคิโร เป็นต้น พระสังคีติกาจารย์ทั้งหลายกล่าว. คำว่า
กจฺจิ มโน เป็นต้น เหมวตยักษ์กล่าว. คำว่า ฉสุ โลโก เป็นต้น พระผู้มี
พระภาคเจ้าตรัส คำทั้งหมดนั้นรวมเข้ากัน เรียกว่า เหมวตสูตร. อาจารย์
บางพวกกล่าวว่า สาตาคิรสูตร ดังนี้ก็มี ในสูตรนั้น คาถาว่า อชฺช
ปณฺณรโส เป็นต้น มีอุบัติดังนี้ :-
ในภัตรกัปนี้นั่นแล มนุษย์ทั้งหลายได้กระทำสรีรกิจ ด้วยการบูชา
อย่างใหญ่ แด่พระผู้มีพระภาคสัมมาสัมพุทธเจ้าพระนามว่า กัสสป ผู้ทรง
อุบัติในสมัยคนทั้งหลายมีอายุ 20,000 ปี ทรงดำรงพระชนมายุได้ 16,000 ปี
แล้วปรินิพพาน พระธาตุทั้งหลายของพระผู้มีพระภาคเจ้าพระนามว่า กัสสป
นั้นไม่กระจัดกระจาย ตั้งอยู่เป็นก้อนเดียวกัน ดุจก้อนทองคำฉะนั้น เพราะนั่น
เป็นธรรมดาของพระพุทธเจ้าผู้ทรงมีพระชนมายุยืนทั้งหลาย ส่วนพระพุทธเจ้า
ผู้ทรงมีพระชนมายุน้อยทั้งหลาย อันชนจำนวนมากยังไม่ทันเห็น ก็เสด็จ
ปรินิพพานก่อน เพราะฉะนั้น จึงทรงอธิษฐานว่า ขอพระธาตุทั้งหลายจง